Ρωσία: Πόσο σύμμαχοι είναι πραγματικά με τον Ιράν;

Το Ιράν και η Ρωσία, άλλοτε σύμμαχοι και άλλοτε εχθροί, πιθανότατα θα υπογράψουν μια στρατηγική συμφωνία στη Μόσχα αργότερα μέσα στο έτος, αναβαθμίζοντας μια εταιρική σχέση που ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του 2000 (στη φωτογραφία αρχείου από Office of the Iranian Supreme Leader, επάνω, ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν, αριστερά, με τον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη του Ιράν Αλί Χαμενεΐ).

Αν και οι δύο πλευρές έχουν επεκτείνει την αρχική συμφωνία αρκετές φορές, αμφότερες έχουν αναγνωρίσει την ανάγκη ανανέωσής της, ώστε ν’ αντικατοπτρίζει καλύτερα τη σύγχρονη παγκόσμια πραγματικότητα.

Η Ρωσία εμφανίζεται απρόθυμη να στηρίξει το Ιράν στην επιδεινούμενη αντιπαλότητά του με το Ισραήλ

Ο πρόεδρος του Ιράν Μασούντ Πεζεσκιάν, αριστερά, με τον ομόλογό του της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν στη σύνοδο των BRICS φέτος τον Οκτώβριο (φωτογραφία Reuters)

Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η σχετική επιδείνωση των δεσμών της Ρωσίας με τη συλλογική Δύση και η όξυνση των εντάσεων ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα έχουν επηρεάσει τις ήδη περίπλοκες σχέσεις μεταξύ Μόσχας και Τεχεράνης.

Αν ιστορικά η Μόσχα ήταν πάντα επιφυλακτική στο να παρέχει ευαίσθητες τεχνολογίες στην Ισλαμική Δημοκρατία, κυρίως λόγω των πιθανών αρνητικών αντιδράσεων από τη Δύση, ο πόλεμος στην Ουκρανία προφανώς άλλαξε την οπτική της.

Γεωπολιτικός επαναπροσδιορισμός

Η Ρωσία έχει στραφεί αποφασιστικά προς την Ασία και το Ιράν παίζει έναν καίριας σημασίας ρόλο στον γεωπολιτικό επαναπροσδιορισμό της, γράφει σε ανάλυσή του ο Emil Avdaliani, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Τιφλίδας, στη Γεωργία.

Ως κράτος που επίσης υπόκειται σε αυστηρές κυρώσεις και κομβικό για την προσέγγισή της στον Ινδικό Ωκεανό και την Ανατολική Αφρική, το βλέπει όλο και περισσότερο ως σημαντικό εταίρο.

Η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο είναι απίθανο ν’ αλλάξει τη δυναμική. Αν και κάποιο είδος συμφωνίας μεταξύ Μόσχας και Ουάσιγκτον είναι πράγματι δυνατό, οι γενικά τεταμένες σχέσεις έχουν περιορισμένο περιθώριο αλλαγής.

Η Ρωσία θα συνεχίσει την ευθυγράμμισή της με την Ισλαμική Δημοκρατία. Η τελευταία, επίσης, αναμένεται να δεχθεί μεγαλύτερη πίεση από την κυβέρνηση Τραμπ, ωθώντας την να επιδιώξει μεγαλύτερη στρατιωτική και πολιτική συνεργασία με τη Μόσχα.

Δεν έχουν δημοσιοποιηθεί σημαντικές σαφείς λεπτομέρειες της μελλοντικής συνθήκης στρατηγικής εταιρικής σχέσης.

Ενισχυμένη συνεργασία

Ωστόσο, η ανάλυση των δημόσιων δηλώσεων ιρανών και ρώσων αξιωματούχων αποκαλύπτει μια σειρά πιθανών τομέων για ενισχυμένη διμερή συνεργασία.

Αναπόφευκτα θα υπογραμμίσει την αμοιβαία αντίθεση των δύο πλευρών στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων υπό την ηγεσία της Δύσης και θα επιδιώξει να προωθήσει μια πιο πολυπολική.

Το Ιράν και η Ρωσία υποστηρίζουν μη δυτικές πρωτοβουλίες όπως την BRICS και τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO).

Θα υπογραμμίσει επίσης τομείς συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένου ενός νέου συστήματος πληρωμών που θα επιτρέψει τις συναλλαγές σε εθνικά νομίσματα – μια βασική ανάγκη καθώς το εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών μειώθηκε πρόσφατα – και την περαιτέρω ανάπτυξη του Διεθνούς Διαδρόμου Μεταφορών Βορρά-Νότου (INSTC), ο οποίος συνδέει τη Ρωσία με τα ιρανικά λιμάνια και την Ινδία.

Μόσχα και Τεχεράνη συνεργάζονται για την περαιτέρω ανάπτυξη του Διεθνούς Διαδρόμου Μεταφορών Βορρά-Νότου (INSTC), ο οποίος συνδέει τη Ρωσία με τα ιρανικά λιμάνια και την Ινδία

Ενας άλλος, πολύ πιο κρίσιμος, τομέας θα είναι η διμερής στρατιωτική και στρατηγική συνεργασία, όπως φαίνεται από τη φερόμενη ενίσχυση της Ρωσίας με ιρανικούς βαλλιστικούς πυραύλους μικρού βεληνεκούς και στρατιωτικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη.

Περίπλοκη σχέση

Στα τέλη Οκτωβρίου, ο ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ επιβεβαίωσε ότι η συνθήκη θα περιλαμβάνει στενότερη αμυντική συνεργασία.

Η Μόσχα και η Τεχεράνη προσπάθησαν επίσης να συνεργαστούν στη βάση της αντίληψης για την περιφερειοποίηση στον Νότιο Καύκασο, με τον οποίο και οι δύο συνορεύουν, φιλοδοξώντας να κρατήσουν μακριά τους μη περιφερειακούς (κυρίως δυτικούς) παίκτες.

Αυτή η επιδίωξη βρίσκεται στη ρίζα της πρωτοβουλίας 3+3, που υποστηρίζουν από κοινού η Ρωσία και το Ιράν. Αποτελείται από την Τουρκία και τρεις χώρες του Νότιου Καυκάσου, δηλαδή την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και τη Γεωργία, αν και η τελευταία αρνείται συνεχώς να συμμετάσχει λόγω της κατοχής του 20% του εδάφους της από τη Ρωσία.

Ενώ η νέα ρωσο-ιρανική συμφωνία σίγουρα θα επεκτείνει τη συνεργασία, είναι πιθανό ωστόσο να μη συγκροτήσει μια ουσιαστική συμμαχία, αντανακλώντας την περίπλοκη σχέση τους τόσο ως εταίρων όσο και ως ανταγωνιστών σ’ όλη τη Μέση Ανατολή.

Χωρίς σιδερένιες δεσμεύσεις

Καμία πλευρά δεν χρειάζεται ούτε θέλει μια επίσημη συμμαχία με σιδερένιες δεσμεύσεις όσον αφορά την αμοιβαία άμυνα.

Αντίθετα, και οι δύο αναζητούν διευρυμένη συνεργασία που προσφέρει αρκετό περιθώριο ελιγμών. Πράγματι, οι δύο χώρες είναι αρκετά μεγάλες για να περιορίσουν τις αντίστοιχες κατευθύνσεις εξωτερικής πολιτικής τους.

Η παράδοση των ρωσικών μαχητικών αεροσκαφών Su-35 στο Ιράν καθυστερεί, προκαλώντας την έντονη δυσαρέσκεια της Τεχεράνης (φωτογραφία Reuters/Maxim Shemetov)

Μέχρι στιγμής έχουν αποφύγει τη γεωπολιτική εναντίωση μ’ οποιονδήποτε μεμονωμένο αντίπαλο ή παράγοντα, καθώς κάτι τέτοιο θα περιόριζε τις επιλογές τους.

Διμερείς εντάσεις

Παρά την αυξανόμενη στρατιωτική συνεργασία, οι διμερείς εντάσεις παραμένουν. Αυτό έχει φανεί στο Ιράν που εξακολουθεί να περιμένει την παράδοση των ρωσικών μαχητικών αεροσκαφών Su-35, μια καθυστέρηση που μπορεί ν’ αντανακλά την επιθυμία της Ρωσίας να εξισορροπήσει τις σχέσεις με άλλες δυνάμεις της Μέσης Ανατολής, όπως τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ, που αντιτίθενται στην επιρροή και τις επιχειρήσεις του Ιράν στην περιοχή.

Ενα άλλο σημείο τριβής σχετίζεται με τις περιφερειακές υποδομές. Η Ρωσία εξέφρασε πρόσφατα την υποστήριξή της για τον διάδρομο Zανγκεζούρ, μια προτεινόμενη μεταφορική σύνδεση μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του Ναχιτσεβάν μέσω της περιφέρειας Σιουνίκ της Αρμενίας, η οποία συνορεύει με το Ιράν.

Ωστόσο, η Τεχεράνη αντιτίθεται σ’ αυτόν τον διάδρομο, θεωρώντας τον ως πιθανή απειλή για τη δική της περιφερειακή επιρροή και πρόκληση για τη στενή σχέση της με την Αρμενία.

Το πιο σημαντικό, ίσως, είναι ότι η Ρωσία εμφανίζεται απρόθυμη να στηρίξει το Ιράν στην επιδεινούμενη αντιπαλότητά του με το Ισραήλ.

Ιδιαίτερη σχέση με την Ιερουσαλήμ

Η Ιερουσαλήμ απολάμβανε πάντα μια ιδιαίτερη σχέση με τη Μόσχα και η Τεχεράνη έχει καλά στον νου της πώς τα ρωσικά στρατεύματα δεν ενεπλάκησαν όταν τα ισραηλινά αεροπλάνα βομβάρδιζαν ιρανικές εγκαταστάσεις στη Συρία.

Η Ρωσία ήταν επίσης επιφυλακτική όσον αφορά την παροχή στρατιωτικής υποστήριξης στο Ιράν, κυρίως ως αναφορά στους στενούς δεσμούς της με το εβραϊκό κράτος.

Η εισβολή στην Ουκρανία, καθώς και οι ισραηλινές στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Γάζα και τον Λίβανο, οδήγησαν σε σημαντικές αλλαγές στη θέση της Ρωσίας απέναντι στο Ισραήλ. Οι διαφορές έχουν αυξηθεί και η Μόσχα έχει σε μεγάλο βαθμό κρατήσει μια φιλοπαλαιστινιακή στάση.

Ωστόσο, ακόμη και μ’ αυτό το αρνητικό υπόβαθρο, παραμένει απίθανο η Ρωσία να υποστηρίξει το Ιράν σε οποιαδήποτε πιθανή άμεση σύγκρουσή του με το Ισραήλ.

Ο διάδρομος Zανγκεζούρ στον Νότιο Καύκασο, τον οποίο υποστηρίζει η Ρωσία, αποτελεί άλλο ένα σημείο τριβής στις σχέσεις της με το Ιράν

Η άμεση στρατιωτική συμμετοχή αποκλείεται, και παρόλο που είναι θεωρητικά πιθανό να παράσχει αεράμυνα και αεροπορία στο Ιράν για να βοηθήσει στην απόκρουση μιας επίθεσης, η ανάπτυξη τεχνογνωσίας στη χρήση τους απαιτεί χρόνο (τουλάχιστον τρεις μήνες στην περίπτωση του συστήματος S-400).

Ρεαλισμός και ανταγωνισμός

Η ρωσο-ιρανική σχέση, που έχει τις ρίζες της στην αμοιβαία αντίσταση στη δυτική κυριαρχία, είναι ρεαλιστική αλλά ταυτόχρονα γεμάτη ανταγωνισμό. Η Ρωσία είναι επιφυλακτική για τις προσπάθειες του Ιράν να διαφοροποιήσει τις εξωτερικές σχέσεις του, ιδιαίτερα εάν επιδιώκει να επανασυνδεθεί με τη Δύση.

Ομοίως, ιρανοί αξιωματούχοι θεωρούν την υποστήριξη της Ρωσίας εν μέρει ευκαιριακή, σημειώνοντας την αλλαγή της στάσης της σχετικά με το πυρηνικό του πρόγραμμα καθώς προσπαθεί να πιέσει τη Δύση εν μέσω της σύγκρουσης στην Ουκρανία.

Παρά αυτές τις πολυπλοκότητες, το Ιράν και η Ρωσία προχωρούν σε μια νέα στρατηγική συμφωνία, ένα πλαίσιο που θα δώσει χώρο τόσο για διευρυμένη συνεργασία όσο και για σιωπηλό ανταγωνισμό.

Η συμφωνία θα εδραιώσει τη στρατηγική τους συνεργασία, διατηρώντας παράλληλα την ευελιξία κάθε χώρας στην παγκόσμια σκηνή.