Δημογραφικό: Τα «χωριά-φαντάσματα» βιτρίνα της πληθυσμιακής κατάρρευσης

Παίζουν με τον πόνο μας οι ανταποκριτές του αμερικανικού ειδησεογραφικού δικτύου CNBC, επιλέγοντας έναν παράδοξο τρόπο να αναδείξουν το δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδας, και την ερημοποίηση της υπαίθρου.  Συνδυάζοντας το τερπνό μετά του ωφέλιμου, επισκέφθηκαν το ορεινό χωριό Λάστα στην Αρκαδία, το οποίο εκτός από πανέμορφο και γραφικό είναι πλέον σχεδόν ακατοίκητο.

Οι ρεπόρτερ του CNBC ήπιαν καφέ στο «σελφ σέρβις» καφενεδάκι, που δεν έχει γκαρσόνια και καφετζή, αλλά ο κάθε επισκέπτης αυτοεξυπηρετείται. Κατόπιν αφήνει ό,τι προαιρείται στο ταμείο-κουμπαρά.

Το χωριό, το οποίο βρίσκεται σε ένα σημείο εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς, στο δήμο Γορτυνίας, έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός. Αποτελεί πόλο έλξης για τουρίστες, που περιηγούνται στα εγκαταλειμμένα  πετρόκτιστα κτίρια, αλλά και στα καλοσυντηρημένα μνημεία: Την πλατεία, το κλειστό δημοτικό σχολείο, την εκκλησία, τις δημόσιες βρύσες με κελαρυστό νερό.

Καφενείο χωρίς καφετζή

Η Λάστα, που την περιποιείται η Ένωση Λασταίων, είναι ίσως μία από τις πιο «τυχερές» περιπτώσεις ανάμεσα στα χωριά-φαντάσματα.

Πάντως στην ιστοσελίδα των «Φίλων Λάστας Αρκαδίας», παρατηρούμε ότι το χωριό δεν είναι (τυπικά τουλάχιστον) ακατοίκητο, αφού στις εθνικές εκλογές το Μάιο του 2023 ψήφισαν περισσότερα από 40 άτομα – αναδεικνύοντας πρώτο κόμμα με διαφορά τη Νέα Δημοκρατία. Αντίστοιχα, τα τοπικά πανηγύρια του καλοκαιριού δείχνουν να σφύζουν από ζωή – αποδεικνύοντας ότι οι κάτοικοι μπορεί να μη μένουν όλο το χρόνο, αλλά τιμούν τα έθιμα και τις παραδόσεις.

Το CNBC παραπέμπει στην ταξιδιωτική ιστοσελίδα «Αll Over Greece», που δίνει πληροφορίες για δεκάδες χωριά-φαντάσματα, από την ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα, με μηδέν ως 15 κατοίκους το πολύ.

@cnbciLasta is just one of hundreds of depopulated or abandoned «ghost» towns and villages scattered across Greece, in an all too visible marker of years of declining births, economic hardship and mass emigration. ➡ Economists warn that population decline is now putting a major strain on a country just emerging from crisis — with not enough young people to support the economy over coming generations. ➡ Greece is home to one of the lowest fertility rates in Europe: At 1.3, it is half that recorded in 1950 and well below the 2.1 required for population replacement. CNBC’s Karen Gilchrist reports from Lasta, Greece.♬ original sound – CNBC International

Πληθυσμιακή κατάρρευση

Ο τίτλος του ρεπορτάζ είναι αρκούντως τρομακτικός κάνοντας λόγο για «υπαρξιακή πληθυσμιακή κατάρρευση».

Προς επίρρωση των ισχυρισμών δε λείπει και ο απαραίτητος ειδικός: «Ενώ η Ελλάδα βλέπει πολύ σταθερή ανάπτυξη προς το παρόν, κοιτάζοντας μπροστά, με λιγότερους ανθρώπους να κάνουν τη δουλειά, αυτό θα είναι δύσκολο να διατηρηθεί», δήλωσε τηλεφωνικά στο CNBC ο Bert Colijn, επικεφαλής οικονομολόγος της ING.

Μας υπενθυμίζει ότι η Ελλάδα έχει ένα από τα  χαμηλότερα ποσοστά γονιμότητας στην Ευρώπη: Στο 1,3, είναι το μισό από αυτό που καταγράφηκε το 1950 και πολύ κάτω από το 2,1 που απαιτείται για την αντικατάσταση του πληθυσμού.

Πέρυσι, η χώρα κατέγραψε λίγο πάνω από 71.400 γεννήσεις, τον χαμηλότερο αριθμό από τότε που άρχισαν οι καταγραφές πριν από σχεδόν έναν αιώνα, και μειωμένο κατά περίπου 6% σε σχέση με το 2022. Η Ελλάδα έχει τώρα περίπου μία γέννηση για κάθε δύο θανάτους και το ποσοστό του πληθυσμού άνω των 65 ετών είναι σχεδόν διπλάσιο από εκείνο των ηλικιών 0 έως 14 ετών.

Φταίει… η δεκαετία του ’80;

Το ρεπορτάζ παραθέτει αυτούσιες τις δηλώσεις του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη σε συνέδριο για το δημογραφικό το 2023. Τότε ο Μητσοτάκης είχε χαρακτηρίσει τη μείωση των γεννήσεων «εθνικό κίνδυνο σε πλήρη εξέλιξη» και είχε πει ότι «η συνολική δημογραφική κατάρρευση καθίσταται κυριολεκτικά ένα υπαρξιακό στοίχημα για το μέλλον μας» .

Σε μια βολική μετάθεση ευθυνών στο… βαθύ παρελθόν, εντόπισε τη ρίζα του κακού στην,  κατά τα άλλα ακμάζουσα,  δεκαετία του ’80. Τότε όπως είπε «ξεκίνησε ουσιαστικά η μείωση των γεννήσεων», με αποτέλεσμα, «οι Ελληνίδες 20 ως 40 ετών να έχουν μειωθεί κατά 150.000 την τελευταία πενταετία».

Επίσης, τόνισε ότι «η πληθυσμιακή υποχώρηση δεν εκδηλώνεται ισομερώς στην επικράτεια, αλλά έχει εξάρσεις σε συγκεκριμένες περιοχές, γι’αυτό και δεν αρκούν εθνικές στρατηγικές, αλλά και τοπικές πρόνοιες».

Όλα αυτά τα επαναλαμβάνει και σήμερα, ένα χρόνο μετά το CNBC, εμπλουτίζοντάς τα με νέες δηλώσεις της υπουργού Κοινωνικής Συνοχής και Οικογενειακών Υποθέσεων Σοφίας Ζαχαράκη.

Αναφερόμενη στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το Δημογραφικό – που περιλαμβάνει 100 πρωτοβουλίες συνολικού προϋπολογισμού 20 δισεκ. ευρώ το διάστημα 2019-2035, η κ. Ζαχαράκη δήλωσε ότι τα μέτρα έχουν στόχο να αφυπνίσουν την κοινωνία: «Χρειαζόμαστε ένα σοκ. Χρειαζόμαστε κάτι που να δημιουργεί ένα αίσθημα ασφάλειας και αισιοδοξίας, ιδίως στον νεότερο πληθυσμό», είπε η υπουργός.

Πόλεις και χωριά φαντάσματα

Το φαινόμενο της ερημοποίησης της υπαίθρου αποτυπώνεται στο μέγιστο βαθμό στα δεκάδες εγκαταλειμμένα ή ημι-εγκαταλειμμένα χωριά που έχουν μετατραπεί σε «φαντάσματα».

Το ρεπορτάζ του CNBC παραδέχεται ότι είναι δύσκολο να δοθεί ακριβής αριθμός των τοποθεσιών – οικισμών με μηδενικό πληθυσμό. Αναφέρεται ωστόσο σε πρόσφατες εκτιμήσεις, που ανεβάζουν τον αριθμό τους σε περίπου 200 σε όλη την Ελλάδα.

Τα περισσότερα από τα χωριά-φαντάσματα είναι ξεχασμένα και εγκαταλειμμένα. Άλλα, όπως η Λάστα είναι πόλος έλξης ενός «αλλόκοτου τουρισμού», με τους επισκέπτες να επιθυμούν να γνωρίσουν ένα κομμάτι της ιστορίας.

Κατά την τελευταία απογραφή της Ελλάδας το 2021, η Λάστα είχε αναφερόμενο μόνιμο πληθυσμό 12 κατοίκων, αλλά όταν το CNBC την επισκέφθηκε το 2024 δεν υπήρχαν ενδείξεις μόνιμων κατοίκων.

Απομεινάρια της ελληνικής οικονομικής κρίσης

Σε αντίθεση με τον πρωθυπουργό, που στην ομιλία του για το δημογραφικό δεν αναφέρθηκε στην οικονομική κρίση, παρά μόνο για να πει ότι «την έχουμε αφήσει για τα καλά  πίσω μας», το CNBC συνδέει ευθέως τη μείωση του πληθυσμού με τη δεκαετή ύφεση.

Αναγνωρίζει ότι η ανεργία των νέων έφτασε σχεδόν στο 60% το 2013, και η συνολική ανεργία στο 27% και ότι περισσότεροι από 400.000 άνθρωποι εγκατέλειψαν τη χώρα, το 9% του εργατικού δυναμικού.

Το φαινόμενο της εσωτερικής μετανάστευσης επίσης εντάθηκε, με το 53% του πληθυσμού να κατοικεί πλέον στα δύο μεγάλα αστικά κέντρα.

Η ελληνική κυβέρνηση προβλέπει επί του παρόντος ότι ο πληθυσμός μπορεί να μειωθεί από περίπου 10,4 εκατομμύρια σήμερα σε 7,5 εκατομμύρια μέχρι το 2050 – μείωση μεγαλύτερη από το ένα τέταρτο.

Η μείωση του πληθυσμού βάζει σε κίνδυνο και τις προοπτικές ανάπτυξης της Ελλάδας, που προς το παρόν είναι θετικές, τονίζει το CNBC.

Ο οικονομολόγος της ΙΝG δηλώνει επιφυλακτικός για την επιτυχία των μέτρων υποστήριξης των γεννήσεων.

«Δεν φαίνεται να υπάρχει έστω και ένα παράδειγμα πολιτικής που να έχει εισαχθεί κάπου και να έχει οδηγήσει σε ταχεία αντιστροφή αυτής της μείωσης», δήλωσε. Πρόσθεσε ότι άλλες πολιτικές θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν κίνητρα που θα ενθάρρυναν περισσότερους νέους να παραμείνουν στην Ελλάδα και να προσελκύσουν πίσω όσους έφυγαν.

«Οι δημογραφικές εξελίξεις είναι το απόλυτο κλειδί για την οικονομική ανάπτυξη γενικά. Έχει να κάνει με το πόσα χέρια έχεις για να δουλέψεις και πόσο παραγωγικά μπορούν να είναι αυτά τα χέρια», δήλωσε ο Colijn, υπογραμμίζοντας μια «ισχυρή συσχέτιση» μεταξύ της αύξησης του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας και του κατά κεφαλήν ΑΕΠ.