Από «σημάδι αλητείας» στην υψηλή τέχνη – Η περίεργα αξιοσέβαστη ιστορία των τατουάζ

«Το καλοκαίρι μετά τις εξετάσεις μου για το GCSE, πήγα με έναν φίλο ως ηθική υποστήριξη, ενώ εκείνος έκανε τατουάζ ένα τριαντάφυλλο στο στήθος του» γράφει η Λόρα Φρίμαν στους Times.

«Δεν ήμουν πολύ χρήσιμη. Ο πόνος του ήταν τόσο οδυνηρός που αρνήθηκα να τον παρακολουθήσω -αναγκάστηκα να δικαιολογηθώ για να περιπλανηθώ στο τμήμα με τις επώνυμες τσάντες.

»Το γεγονός ότι υπήρχε τμήμα επώνυμων τσαντών εξηγεί ότι αυτό δεν ήταν τατουατζίδικο του δρόμου. Οι μητέρες στο σχολείο μου στο Λονδίνο θα συναινούσαν, μετά από πολλές πιέσεις, σε ένα τατουάζ υπό τον όρο ότι δεν θα γινόταν στην Camden Market αλλά στο Selfridges».

Ήταν η εποχή του «tramp stamp»

Ήταν η εποχή του «tramp stamp» (σημάδι αλητείας), ένας όρος που επινοήθηκε, σύμφωνα με το Oxford English Dictionary, το 2004 και υιοθετήθηκε ευρέως μέχρι το 2010.

Το παράδειγμα που παραθέτει το λεξικό φέρνει στο προσκήνιο την εμφάνιση των τελών της δεκαετίας του ’90 σε όλη την αμφίβολη δόξα της: «Ο καλύτερος τρόπος για να αναδείξετε τα ψεύτικα στήθη, τα τραβηγμένα φρύδια και το καλαίσθητο tramp stamp σας είναι μια ωραία, υγιής απόχρωση του μανταρινιού».

«Ήμουν πάντα πολύ δειλή για τατουάζ» συνεχίζει η Λόρα Φρίμαν στους Times, «αλλά ο μικρότερος αδελφός μου είχε κάνει τόσα πολλά, περίπου δεκαπέντε, που αναγκάστηκε να σταματήσει, όχι από έλλειψη ενθουσιασμού αλλά από έλλειψη χώρου.

Στα μάτια των περισσότερων ανθρώπων, το τατουάζ έχει μια ατιμωτική ιστορία. Τα τατουάζ, λέει ο θρύλος, προέρχονται από τους κατάδικους και τους ναυτικούς, πέρασαν από τους μηχανόβιους και τους skinheads και δεν θα έπρεπε να τα βλέπει κανείς σε έναν κύριο, πόσο μάλλον σε μια κυρία, εκτός αν η κυρία είναι αλήτισσα.

Ένα νέο βιβλίο, Tattoos: The Untold History of a Modern Art του ιστορικού τέχνης Matt Lodder, προσπαθεί να αφηγηθεί μια διαφορετική ιστορία.

Ένας δημοσιογράφος των New York Times έγραψε το 1882: «Αυτή η μητρόπολη είναι εθισμένη στα βραχύβια χόμπι. Γεννιούνται σχεδόν κάθε μήνα, και περίπου τη στιγμή που γίνονται παθητικά γνωστά εκτοπίζονται για μια μεταγενέστερη ατραξιόν. Την τελευταία μοντέρνα πλάνη την ανακάλυψα προχθές. Είναι το τατουάζ»

Το τατουάζ ήταν μια δημοφιλής πρακτική στην Ιερουσαλήμ

Η εικόνα που κοσμεί το εναρκτήριο κεφάλαιο του Lodder δεν είναι ένας άγγελος της κόλασης, αλλά το πορτρέτο ενός Δανού πρέσβη στην Αγγλία του 17ου αιώνα. Ο Χάινριχ Βίλχελμ Λούντολφ ήταν ένας ευλαβικά θρησκευόμενος άνθρωπος.

Το 1699 πραγματοποίησε προσκύνημα στους Αγίους Τόπους, όπου του έκαναν τατουάζ -όπως ήταν το έθιμο- με θρησκευτικές εικόνες.

Στο πορτραίτο, τα μανίκια του εμφανίζονται τυλιγμένα προς τα πάνω για να αποκαλύψουν εικόνες του Χριστού σταυρωμένου στο Σταυρό, το κρανίο του Αδάμ, τον Πανάγιο Τάφο και την ημερομηνία της επίσκεψής του.

Ο Λούντολφ δεν θα ονόμαζε τατουάζ τα σημάδια του – η ονομασία ήρθε αργότερα – αλλά το τσίμπημα του δέρματος των προσκυνητών και το μελάνι στο σχέδιο υπήρχαν από τη δεκαετία του 1560.

Ήταν μια δημοφιλής πρακτική στην Ιερουσαλήμ, τη Βηθλεέμ, τη Ναζαρέτ και σε μέρη όπως το Λορέτο στην Ιταλία, όπου πιστεύεται ότι βρισκόταν το σπίτι (το οποίο πέταξαν ολόκληρο από την Παλαιστίνη τέσσερις άγγελοι) όπου η Παναγία άκουσε τον Ευαγγελισμό.

Δείτε το σχετικό βίντεο 

Μελάνι ή μπαρούτι

Οι θρησκευτικές εικόνες σκαλίζονταν πρώτα σε ξύλινες σφραγίδες, πριν χρωματιστούν με σκόνη άνθρακα ή με κάποιο άλλο προσωρινό μέσο και αποτυπωθούν στο δέρμα.

Το σχέδιο μπορούσε στη συνέχεια να τρυπηθεί με μια βελόνα βουτηγμένη σε μαύρο μελάνι ή ακόμη και σε μπαρούτι που μόλις τρυπούσε το δέρμα για να αφήσει ένα μόνιμο σημάδι.

Οι προσκυνητές αποτελούσαν μια αγορά, αλλά και οι θεσμοί αναγνώριζαν τη χρησιμότητα μιας ανεξίτηλης επιγραφής.

Τα βρέφη που αφήνονταν στα ιταλικά νοσοκομεία στα τέλη του 16ου αιώνα σημαδεύονταν για να μην ανταλλάσσουν σκόπιμα ή λανθασμένα ένα μωρό με κάποιο άλλο, ενώ στα μέσα του 18ου αιώνα στην Αυστρία, οι νεαροί μετανάστες εργάτες έκαναν τατουάζ για να μπορούν οι γονείς τους να τους αναγνωρίζουν μετά από χρόνια εργασίας σε γερμανικές φάρμες.

Μεταξύ των ναυτών που επέστρεφαν – και των περίεργων αξιωματικών – οι οποίοι έκαναν εθελοντικά τατουάζ, τα πιο δημοφιλή μελάνια περιλάμβαναν σταυρούς, αγίους, καρδιές τρυπημένες με βέλη, άγκυρες, πλοία, γοργόνες, αστέρια και φεγγάρια

«Όλα τα ωραία κορίτσια αγαπούν τους ναύτες»

Πιστεύεται ότι η λέξη «τατουάζ» ήρθε σε εμάς με τα πληρώματα που επέστρεφαν από τα ταξίδια των Ευρωπαίων εξερευνητών, όπως ο καπετάνιος Τζέιμς Κουκ και ο Λουί-Αντουάν ντε Μπουγκαινβίλ.

Οι δυτικοί ναυτικοί αγκάλιασαν τις παραδόσεις των τατουάζ των πολυνησιακών νησιών Ταϊτή, Σαμόα, Φίτζι και της σημερινής Νέας Ζηλανδίας και η λέξη της Ταϊτής «tatau» κόλλησε.

Φανταστικές ιστορίες έκαναν το γύρο του κόσμου για ναυαγούς που αιχμαλωτίστηκαν από «κανίβαλους» οι οποίοι, σε μια επίδειξη της ιθαγενούς «αγριότητας» τους, έκαναν με τη βία τατουάζ στα θύματά τους.

Μεταξύ των ναυτών που επέστρεφαν – και των περίεργων αξιωματικών – οι οποίοι έκαναν εθελοντικά τατουάζ, τα πιο δημοφιλή μελάνια περιλάμβαναν σταυρούς, αγίους, καρδιές τρυπημένες με βέλη, άγκυρες, πλοία, γοργόνες, αστέρια και φεγγάρια: ακριβώς η εικόνα «όλα τα ωραία κορίτσια αγαπούν τους ναύτες» που έχουμε συνδέσει με τα τατουάζ.

Το τατουάζ πέρασε από το ναυπηγείο στον δανδή

Συχνά, μαθαίνουμε για την εικονογραφία των τατουάζ μόνο όταν ο τατουαρισμένος πέφτει θύμα. Δεν είναι απαραίτητα ότι οι εγκληματίες κάνουν τατουάζ, αλλά ότι τα τατουάζ των εγκληματιών καταγράφονται για τις επόμενες γενιές.

Ο Lodder αναπαράγει μια γωνιά ενός βιβλίου από τη φυλακή της κομητείας Suffolk, στο οποίο ο δεσμοφύλακας έχει αντιγράψει προσεκτικά τα τατουάζ ενός κρατουμένου, μεταξύ των οποίων και μια αξιοσημείωτα χυμώδη γοργόνα.

Ήταν κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα που το τατουάζ πέρασε από το ναυπηγείο στον δανδή.

Το άνοιγμα της Ιαπωνίας στο δυτικό εμπόριο το 1853 έφερε μαζί του όχι μόνο τον καλά τεκμηριωμένο ενθουσιασμό για την ιαπωνική πορσελάνη, τις βεντάλιες και τα χαρακτικά – με την τεράστια επιρροή τους στην τέχνη των ιμπρεσιονιστών και του Βαν Γκογκ – αλλά και το θέαμα των Ιαπώνων ανδρών που είχαν τατουάζ σε όλο τους το σώμα με περίτεχνα σχέδια.

Ένας βάτραχος, από ένα από τα άλμπουμ manga του Katsushika Hokusai, διάσημου για το Μεγάλο Κύμα στα ανοικτά της Kanagawa, αποδείχθηκε μια διαχρονικά δημοφιλής εικόνα για τατουάζ.

Δύο νεαρές γυναίκες πήγαν σε διαδοχικές ημέρες ζητώντας το όνομα του ίδιου τοπικού πολιτικού. Η δεύτερη ερωμένη, όταν το έμαθε, επέμενε το τατουάζ να γίνει στο πόδι της και όχι στο χέρι της, «για να μπορέσω να εκφράσω την περιφρόνησή μου γι’ αυτόν»

Ο πρώτος τατουατζής διασημοτήτων

Ο Martin Hildebrandt, ένας Γερμανός μετανάστης στις Ηνωμένες Πολιτείες, έγινε ο πρώτος τατουατζής διασημοτήτων.

Ισχυριζόταν (αλήθεια ή όχι, η ιστορία ήταν καλή για τις επιχειρήσεις) ότι ήταν ανάμεσα στον στόλο του Πλοιάρχου Μάθιου Πέρι, καθώς έπλεε στα ιαπωνικά ύδατα.

Έστησε το μαγαζί του στη Νέα Υόρκη προσφέροντας στους πελάτες του βιβλία με εικόνες που μπορούσαν να επιλέξουν, όπως σημαίες, λατρευτικές σκηνές, pin-ups, μπαλαρίνες και, για τους «ιδιαίτερα ευυπόληπτους κυρίους», τα εμβλήματα των ιδιωτικών τους λεσχών.

Ένας δημοσιογράφος των New York Times έγραψε το 1882: «Αυτή η μητρόπολη είναι εθισμένη στα βραχύβια χόμπι. Γεννιούνται σχεδόν κάθε μήνα, και περίπου τη στιγμή που γίνονται παθητικά γνωστά εκτοπίζονται για μια μεταγενέστερη ατραξιόν. Την τελευταία μοντέρνα πλάνη την ανακάλυψα προχθές. Είναι το τατουάζ».

Οι πρώτες γυναίκες καλλιτέχνιδες τατουάζ μπήκαν στη δουλειά

Στο Λονδίνο, ακόμη και οι κυρίες ήταν στο παιχνίδι. Το 1879, όταν μια νεαρή κοπέλα το έσκασε από την πρωτεύουσα με τον εραστή της, ο πατέρας της προσέφερε αμοιβή για την επιστροφή της, σημειώνοντας ότι θα μπορούσε να αναγνωριστεί από το τατουάζ στο αριστερό της πόδι.

Οι πρώτες γυναίκες καλλιτέχνιδες τατουάζ μπήκαν στη δουλειά. Μία από αυτές, που έδωσε συνέντευξη στην εφημερίδα της Εθνικής Αστυνομίας το 1879, ανέφερε ότι τα φίδια που τυλίγονταν γύρω από τους μηρούς ήταν δημοφιλή και ότι πολλοί πελάτες ζητούσαν τατουάζ με το όνομα του εραστή τους.

Δύο νεαρές γυναίκες πήγαν σε διαδοχικές ημέρες ζητώντας το όνομα του ίδιου τοπικού πολιτικού. Η δεύτερη ερωμένη, όταν το έμαθε, επέμενε το τατουάζ να γίνει στο πόδι της και όχι στο χέρι της, «για να μπορέσω να εκφράσω την περιφρόνησή μου γι’ αυτόν».

Όπως ήταν φυσικό, ξεπήδησε μια αντιβιομηχανία που προσέφερε ανησυχητικά ηχηρές μεθόδους αφαίρεσης τατουάζ.

Το παγώνι της Cardi B

Σήμερα, η παρθένα σάρκα μπορεί να φαίνεται σχεδόν πιο πρόστυχη, πιο ταμπού, από τα τατουάζ. Οι διασημότητες που αναζητούν την προσοχή αποκαλύπτουν τα τελευταία τους μελάνια σε αναρτήσεις στο Instagram.

Οι αδελφές Καρντάσιαν έχουν δεκάδες. Η Κιμ, όμως, έχει πει την μάλλον καλύτερη ατάκα: «Δεν βάζεις αυτοκόλλητο προφυλακτήρα σε μια Bentley».

Η Αμερικανίδα ράπερ Cardi B έχει ένα ολόκληρο παγώνι και τον συνοδευτικό παραδεισένιο κήπο στον πισινό της.

Όπως δείχνει το συναρπαστικό βιβλίο του Lodder, από τον Πανάγιο Τάφο μέχρι τα ανίερα παγώνια, όλα είναι μέρος του ίδιου πλούσιου, επώδυνου και σχεδόν ακατάλυτου ταπεραμέντου των τατουάζ.

*Με στοιχεία από thetimes.com | Αρχική Φωτό: Ο Samuel «Deafy» Grassman κάνει τατουάζ στη σύζυγό του Edith «Stella» Grassman, περίπου στη δεκαετία του 1930, Συλλογή Rudi Indelder / Ινστιτούτο Bishopsgate