Από «λιοντάρι», «χάρτινη τίγρης» – Πώς ο στρατός στη Συρία έδωσε τη «χαριστική βολή» στον Μπασάρ αλ Άσαντ

Ο ρους της ιστορίας στη Συρία κρύβει πολλές εκπλήξεις.

Ως προς το μέλλον της είναι ακόμη άγνωστες, με οιονεί εσχατολογικά σενάρια -από τον εμφύλιο, έως τον διαμελισμό- να παραμένουν στο τραπέζι.

Ως προς το πρόσφατο παρελθόν ωστόσο τα πράγματα δείχνουν ξεκάθαρα, πριν καν «καθίσει η σκόνη».

Αν και τάχιστη, η ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ ήταν τελικά νομοτελειακή, εάν λάβει κανείς εκ των υστέρων υπόψη του όχι μόνο τις περιφερειακές αναδιατάξεις και την εγκατάλειψη πρακτικά από τους βασικούς συμμάχους του -τη Ρωσία και το Ιράν- αλλά και τη βαθιά αποδιοργάνωση και σήψη που είχε τελικά ως φόντο.

Στην μόλις 11 ημερών προέλασή του προς τη Δαμασκό, ο συνασπισμός των τζιχαντιστών της Χαγιάτ Ταχίρ αλ Σαμ και Σύρων ένοπλων αντικαθεστωτικών συνάντησε ελάχιστη έως καθόλου αντίσταση.

Οι μεν ήταν προφανώς καλά προετοιμασμένοι, άρτια εξοπλισμένοι από περιφερειακούς πάτρωνες -ακόμη και με drones- σε πλήρη συντονισμό και ορκισμένοι στον στόχο ανατροπής της μισού και πλέον αιώνα δυναστείας Άσαντ.

Οι δε ήταν σε αποδιάρθρωση, με διεφθαρμένους διοικητές, ηθικό στα τάρταρα και μηδενικά κίνητρα να πολεμήσουν για ένα καθεστώς, που έπειτα από σχεδόν 14 χρόνια εμφυλίου τους είχε αφήσει χωρίς προοπτική, στην ένδεια.

Το δια ταύτα ήταν η ταχεία προέλαση των ανταρτών να γίνει χωρίς σημαντικές μάχες, μέχρι που στα συριακά στρατεύματα δόθηκε -άγνωστο ακόμη πότε, γιατί και από ποιους ακριβώς- η εντολή να καταθέσουν τα όπλα.

Το σίγουρο ήταν η κατάρρευση του καθεστωτικού μετώπου.

Πολλοί από τους Σύρους στρατιώτες παραδόθηκαν, αυτομόλησαν ή κατέφυγαν στο γειτονικό Ιράκ, ζητώντας προστασία.

Οι τελευταίοι υπολογίζεται ότι ξεπέρασαν τις 4.000, παραδίδοντας όπλα, πυρομαχικά, ακόμη και τεθωρακισμένα οχήματα στις δυνάμεις της Βαγδάτης.

Δεν ήταν οι μόνοι ριψάσπιδες.

Και δεν το έκαναν αποκλειστικά από δειλία.

🇸🇾🚨‼ Russian soldier in Syria shows how the border with Iraq looks like!

Piles of uniforms, weapons and ammunition. The Syrian army ran and threw everything on the ground!

Soldier: “Haven’t seen anything like that even in Sudan” pic.twitter.com/IfZsJ3lyHs

— Lord Bebo (@MyLordBebo) December 9, 2024

Στρατιώτες με το… ζόρι

Εν μέσω ενδημικής διαφθοράς, λιποταξιών εν καιρώ εμφυλίου, αποτυχημένων εσωτερικών μεταρρυθμίσεων, εξάρτησης από ξένες δυνάμεις και βαθιάς οικονομικής κρίσης σε ολόκληρη τη μαστιζόμενη από τις δυτικές κυρώσεις Συρία, ο στρατός της χώρας είχε μετατραπεί σε έναν πύργο από τραπουλόχαρτα.

Και κάπως έτσι ο Άσαντ, το όνομα του οποίου σημαίνει στα αραβικά «λιοντάρι», αποδείχθηκε μέσα σε χρόνο dt ότι ήταν «χάρτινη τίγρης».

Ακόμη και η  όψιμη επιλογή του, εν μέσω του χάους στο πεδίο της μάχης, να ανακοινώσει μισθολογικές αυξήσεις 50% στους στρατιώτες, προς ενίσχυση του ηθικού, δεν έπεισε.

«Στην πλειονότητά τους δεν αγωνιζόταν για την υπεράσπιση του καθεστώτος», λέει στην εφημερίδα El Pais ο Ελβετο-Σύρος αναλυτής Τζόζεφ Ντάχερ, καθηγητής στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο στη Φλωρεντία και συγγραφέας του βιβλίου «Συρία μετά τις εξεγέρσεις: Η πολιτική οικονομία της ανθεκτικότητας του κράτους» .

«Δεν ήθελαν να χάσουν τη ζωή τους για ένα καθεστώς που τους φέρθηκε άσχημα, τους έδινε πενιχρούς μισθούς και δεν υπαγόρευε καμία αφοσίωση», εξηγεί.

«Οι περισσότεροι είχαν στρατολογηθεί με τη βία».

Προς επίρρωση, ο ανταποκριτής της El Pais στη Μέση Ανατολή, Αντόνιο Πίτα, παραθέτει την ιστορία ενός Λιβανέζου σιίτη πρώην μαχητή, που προ δεκαετίας συμμετείχε στις μονάδες της Χεζμπολάχ στη Συρία.

Το έκανε «οδηγούμενος περισσότερο από την περιέργεια και την αλληλεγγύη στην πολιτοφυλακή, παρά από οποιαδήποτε επιθυμία να υποστηρίξει τον στρατό του Μπασάρ αλ Άσαντ στη μάχη», αναφέρει.

Εκεί «συνάντησε έναν ανεπαρκώς προετοιμασμένο συριακό στρατό, χωρίς πόρους και ηθικό».

Τόσο, ώστε οι μαχητές της Χεζμπολάχ, «επιφυλακτικοί για φιλικά πυρά ή πιθανές πράξεις μίσους», έπαιρναν θέσεις πίσω από τους Σύρους στρατιώτες, καλύπτοντας τα νώτα τους.

Εδώ και χρόνια, εν τω μεταξύ, ήταν κοινό μυστικό ότι στρατιώτες, που αγωνίζονται να θρέψουν τις οικογένειές τους, «συμμετείχαν σε μια μαύρη αγορά, πουλώντας όπλα και πυρομαχικά σε μέλη της Χαγιάτ Ταχίρ αλ Σαμ», γράφει ο Πίτα.

Ο Μπασάρ αλ Άσαντ κατά την επίσκεψή του σε στρατεύματα του συριακού στρατού, στη διάρκεια των μαχών του 2019 στη βορειοδυτική επαρχία Ιντλίμπ της Συρίας, προπύργιο των τζιχαντιστών της Χαγιάτ Ταχίρ αλ Σαμ (SANA/Handout via REUTERS)

Ξένοι πάτρωνες, αδύναμοι θεσμοί

Η κατάρρευση του στρατού θεωρείται αντανάκλαση μιας γενικότερης κατάρρευσης των κρατικών θεσμών της Συρίας.

Ακόμη και όταν ο Μπασάρ αλ Άσαντ είχε εδραιώσει τον έλεγχό του στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας του, η ζωή για τους περισσότερους Σύρους συνέχιζε να χειροτερεύει.

Κατά τη διάρκεια των τεσσάρων ετών κατάπαυσης του πυρός, από το 2020 -αλλά με αμετάβλητες τις δυτικές κυρώσεις- η ανθρωπιστική κρίση επιδεινώθηκε στη Συρία.

Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, το 90% του εναπομείναντος πληθυσμού βυθίστηκε στη φτώχεια, καθώς η κυβέρνηση αναγκάστηκε να κόψει τις επιδοτήσεις τροφίμων και καυσίμων.

Η κατάσταση αυτή δεν άφησε ανέγγιχτο το στράτευμα, που στην ουσία αποτελούσε ένα ετερόκλητο εθνοτικό, θρησκευτικό και ιδεολογικό παζλ.

Περιελάμβανε διάφορες τοπικές παραστρατιωτικές ομάδες, που απορροφήθηκαν στον συριακό στρατό με τη δημιουργία ενός νέου σώματος προς ευθυγράμμιση με τους Ρώσους, μετά την εμπλοκή τους στον συριακό εμφύλιο, κατόπιν αιτήματος της Δαμασκού, στα μέσα του 2015.

Ένας από τους όρους εμπλοκής της ήταν η συγκρότηση μιας ενιαίας, παραδοσιακά δομημένης στρατιωτικής διοίκησης, με την οποία θα μπορούσαν να συνεργαστούν, εξηγεί σε άρθρο της στο The Conversation η Μαρίκα Σοσνόφκι, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης, με επίκεντρο το υποτιθέμενο μεταπολεμικό τοπίο της Συρίας την περίοδο 2020-2023.

«Λόγω της απείθαρχης συμπεριφοράς πολλών από αυτές τις πολιτοφυλακές, η Ρωσία δημιούργησε αργότερα ένα Πέμπτο Σώμα, σε μια προσπάθεια να αναδιαρθρώσει τον συριακό στρατό, με προσωπικό που ήταν αξιόπιστο και πιστό στη Μόσχα.

»Στη συνέχεια, οι συμφωνίες συμφιλίωσης μεταξύ του καθεστώτος, της Ρωσίας και διαφόρων ομάδων ανταρτών από το 2016 έως το 2018 διευκόλυναν την ενσωμάτωσή τους στο υπό ρωσική ηγεσία Τέταρτο και Πέμπτο Σώμα, καθώς και σε μια υπό ιρανική ηγεσία μεραρχία του συριακού στρατού».

Όμως αυτό πρακτικά δημιούργησε συν τω χρόνω σε μια επισφαλή κατάσταση.

Ο έλεγχος επί των αντάρτικων ομάδων και ντόπιων πολιτοφυλακών αποδείχθηκε ψευδαίσθηση, ενώ οι οι αντίπαλοι του καθεστώτος Άσαντ ανασυντάσσονταν μεθοδικά.

HTŞ medya birimi paylaştı:

Fatihler olarak Allah’a boyun eğerek ilerleyin.

Başlarınız eğilmiş, secde ederek Rabbinize teslim olun.

Allah’ın kullarına merhamet gösterin ve onlara yumuşak davranın. pic.twitter.com/0meccSWYFR

— Mahfil (@mahfildijital) December 7, 2024

Αποσάθρωση στο κράτος, ανασύνταξη των αντιπάλων

Τελικά η έλλειψη ελέγχου και πόρων, το χαμηλό ηθικό και η διαφθορά σχεδόν σε κάθε επίπεδο δεν μπορούσαν να συντηρήσουν έναν στρατό ή ένα κράτος ασφάλειας.

Πολλώ μάλλον όταν από το 2020, μετά το «πάγωμα» του εμφυλίου, οι τζιχαντιστές της Χαγιάτ Ταχίρ αλ Σαμ και οι υποστηριζόμενοι από την Τουρκία αντικαθεστωτικοί του «Εθνικού Συριακού Στρατού», είχαν χρόνο να προετοιμαστούν για όσα εντέλει ακολούθησαν.

Εκπαίδευαν τις ένοπλες δυνάμεις τους. Ανέπτυξαν συστήματα διακυβέρνησης, διαχειριζόμενοι στα εδάφη που ήλεγχαν τις ανάγκες εκατομμυρίων ανθρώπων.

Η Χαγιάτ Ταχίρ αλ Σαμ ίδρυσε μέχρι και στρατιωτική ακαδημία,  επικεντρωμένη σε μονάδες ταχείας ανάπτυξης, παραγωγή drone και εκπαίδευση για μάχες στο σκοτάδι.

Σε ολόκληρη τη βορειοδυτική Συρία, αυτές οι ομάδες της αντιπολίτευσης και οι πολιτικές τους πτέρυγες έχουν δημιουργήσει ένα κράτος εν κράτει εν αναμονή.

Είναι αυτό περίπου που τώρα βλέπουμε να επιχειρούν να εγκαθιδρύσουν στην μετά Άσαντ Συρία, με τις πραγματικές προθέσεις τους ακόμη θολές.

Με εναπομείναντα τμήματα του κρατικού μηχανισμού του Άσαντ να συνεργάζεται παραδόξως με τους κατακτητές της Δαμασκού.

Με την κατάσταση επί του εδάφους να παραμένει εξαιρετικά ρευστή, μια γεωπολιτικά κινούμενη άμμος, με δυνητική σύγκρουση περιφερειακών παικτών και διαμελισμό της χώρας.

Με το οπλοστάσιο της χώρας να καταστρέφεται από εντατικούς βομβαρδισμούς των Ισραηλινών και, συνεπικουρικά των Αμερικανών, ενόσω οι Τούρκοι βομβαρδίζουν τους Κούρδους.

Με τον λαό της Συρίας -και εν μέσω κύματος επιστροφής προσφύγων από τα βόρεια και τα δυτικά- να παραμένει αντιμέτωπος με τη σκληρή οικονομική πραγματικότητα στη ρημαγμένη χώρα, με ή χωρίς τον Άσαντ.