Επιστρέφει το φάντασμα του χρέους; – Η νέα κρίση στην καρδιά της Ευρωζώνης

Η κατάρρευση της γαλλικής κυβέρνησης λόγω μιας σύγκρουσης για τη δημοσιονομική λιτότητα αποτελεί σημαντικό πλήγμα, όχι μόνο για την πολιτική ελίτ της χώρας, αλλά και για την ευρύτερη σταθερότητα της ευρωζώνης.

Αυτό το γεγονός φέρνει ξανά στο προσκήνιο το πρόβλημα του δημόσιου χρέους στην Ευρώπη, το οποίο, παρά την προσωρινή απομάκρυνση από τα φώτα της δημοσιότητας λόγω άλλων κρίσεων, όπως η πανδημία ή ο πόλεμος στην Ουκρανία, παραμένει ένας θεμελιώδης κίνδυνος.

Εκεί που η κρίση χρέους πριν από 15 χρόνια περιοριζόταν κυρίως στις χώρες της περιφέρειας, όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ιρλανδία, σήμερα το πρόβλημα φαίνεται να αγγίζει πιο κεντρικούς παίκτες, όπως η Γαλλία και η Ιταλία. Αυτή η μετατόπιση υπογραμμίζει την ανάγκη για πιο αποφασιστικές και συντονισμένες πολιτικές σε επίπεδο ΕΕ, ώστε να διασφαλιστεί η οικονομική ανθεκτικότητα της ζώνης του ευρώ.

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προειδοποίησε τον περασμένο μήνα ότι ο συνδυασμός υψηλού χρέους, τεράστιων δημοσιονομικών ελλειμμάτων και αδύναμης ανάπτυξης αφήνει την περιοχή ανοιχτή σε μια κρίση της αγοράς όπως αυτή που παραλίγο να διαλύσει την ήπειρο το 2011-2012, σύμφωνα με το Politico.

Ωστόσο, τα διδάγματα που αντλήθηκαν την προηγούμενη φορά βοήθησαν να περιοριστούν οι φόβοι αυτοί μέχρι στιγμής. Κατά την πορεία προς την ψήφο δυσπιστίας που ανέτρεψε την κυβέρνηση την περασμένη εβδομάδα, οι κινήσεις της αγοράς ήταν σημαντικές, αλλά ομαλές. Το ασφάλιστρο κινδύνου της Γαλλίας, ή spread, έναντι της Γερμανίας αυξήθηκε σε 0,90 ποσοστιαίες μονάδες – το μεγαλύτερο από το 2012. Αλλά αυτό απείχε ακόμη πολύ από τη «μεγάλη καταιγίδα και τις πολύ σοβαρές αναταράξεις» που προέβλεψε ο πρωθυπουργός Μισέλ Μπαρνιέ ότι θα υποδεχόταν την αποχώρησή του.

Μήπως λοιπόν ο Μπαρνιέ και η ΕΚΤ απλώς κάλυπταν ο ένας τον άλλον; Ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ομοσπονδίας Wim Mijs υποστηρίζει ότι η συζήτηση για την κρίση του δημόσιου χρέους δεν είναι παρά πολιτική σπαζοκεφαλιά από τον πρόεδρο Εμανουέλ Μαρκόν και την ομάδα του. Οι πολιτικοί αρέσκονται να κάνουν «μια επιλογή μεταξύ μιας σκάλας προς τον παράδεισο ή μιας λεωφόρου προς την κόλαση», σχολίασε.

Τα πράγματα είναι διαφορετικά

Όσοι έσβησαν την «φωτιά» της κρίσης πριν δέκα χρόνια υποστηρίζουν ότι οι φόβοι για κατάρρευση της Ευρωζώνης είναι υπερβολικοί. Αλλά παραδέχονται ότι αυτό μπορεί να μην σταματήσει μια αργή και επώδυνη οικονομική κατάρρευση της Ευρώπης.

Η μεγάλη διαφορά μεταξύ τώρα και του 2010, λένε, είναι η εμπειρία. Το 2010, κανείς στον ιδιωτικό ή δημόσιο τομέα δεν είχε εμπειρία από πρώτο χέρι από μια συστημική τραπεζική κρίση και δεν θεωρούνταν αδύνατο να πτωχεύσει μια μεγάλη τράπεζα ή ένα ευρωπαϊκό κράτος. Ως αποτέλεσμα, κάθε νέα κρίση φαινόταν να αποτελεί το έναυσμα για την επόμενη. Η μετάδοση ήταν το σύνθημα της ημέρας.

Ταυτόχρονα, η ΕΚΤ έχει αναπτύξει δύο νέα μέσα ρητά για να σταματήσει το είδος της μετάδοσης που έκανε την κρίση του 2010-2013 τόσο έντονη.

Ούτε οι Άμεσες Νομισματικές Συναλλαγές του Μάριο Ντράγκι ούτε το Μέσο Προστασίας της Μετάδοσης της Κριστίν Λαγκάρντ έχουν χρησιμοποιηθεί, αλλά και μόνο η ύπαρξή τους σημαίνει ότι όποιος θέλει να κερδοσκοπήσει σε μια διάλυση της ευρωζώνης πρέπει να έχει πολύ, πολύ βαθιές τσέπες.

Κινούμαστε στην ίδια κατεύθυνση;

Η σημερινή κατάσταση στην Ευρώπη μοιάζει, τουλάχιστον επιφανειακά, πιο ελπιδοφόρα από την προηγούμενη κρίση χρέους, κυρίως λόγω της ενιαίας ανάγκης για επενδύσεις και ανάπτυξη που μοιράζονται όλες οι χώρες της ευρωζώνης. Η αναφορά του Honohan ότι η διάκριση μεταξύ πιστωτών και οφειλετών έχει περιοριστεί, αντανακλά αυτή τη νέα δυναμική. Η ενδεχόμενη χαλάρωση των δημοσιονομικών κανόνων από τη Γερμανία, μια χώρα-πυλώνας της ευρωπαϊκής δημοσιονομικής πειθαρχίας, δείχνει ότι υπάρχει διάθεση για ευελιξία απέναντι στις κοινές προκλήσεις.

Ωστόσο, η κατάσταση παραμένει εύθραυστη. Όπως επισήμανε ο François Villeroy de Galhau, η Γαλλία παραμένει πίσω σε μεταρρυθμίσεις, ενώ η πρόσφατη πτώση της κυβέρνησης Μπαρνιέ καταδεικνύει τα πολιτικά εμπόδια. Παρά την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη στην κορυφή, οι εσωτερικές πολιτικές δυνάμεις στις χώρες-μέλη συχνά περιορίζουν τη δυνατότητα εφαρμογής των απαραίτητων μέτρων.

Η αναφορά του Ντράγκι στη φράση «ό,τι χρειαστεί» παραμένει σημείο αναφοράς, αλλά η εφαρμογή της εξαρτάται από τη διατήρηση της εμπιστοσύνης των αγορών και τη δέσμευση των κυβερνήσεων. Αν και η «βάρκα» της Ευρώπης φαίνεται να κινείται στην ίδια κατεύθυνση, οι διαφορές στον ρυθμό και την ένταση της κωπηλασίας, όπως εύστοχα επισημαίνεται, απειλούν τη σταθερότητά της.

Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν η ΕΕ μπορεί να γεφυρώσει τις εσωτερικές πολιτικές διαιρέσεις προκειμένου να διατηρήσει τη δυναμική της. Μπορεί η σημερινή συγκυρία να οδηγήσει σε πιο τολμηρές, συλλογικές αποφάσεις, ή θα δούμε ξανά ένα παιχνίδι αμοιβαίων κατηγοριών και στασιμότητας;