Lorraine O’Grady: Πέθανε η υπέρμαχος της αυτοέκφρασης και της τέχνης ως όπλο απέναντι στην απανθρωπιά

Η Lorraine O’Grady, μια ακούραστη εννοιολογική καλλιτέχνιδα, της οποίας το έργο ασκούσε κριτική στους ορισμούς της ταυτότητας, πέθανε στη Νέα Υόρκη την Παρασκευή σε ηλικία 90 ετών. Η γκαλερί της, Mariane Ibrahim, επιβεβαίωσε τον θάνατό της μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, προσθέτοντας ότι οφειλόταν σε φυσικά αίτια.

Η καλλιτέχνιδα Lorraine O’Grady

Η O’Grady ασχολήθηκε εντατικά με την τέχνη στις αρχές της δεκαετίας των 40 της και στη συνέχεια εργάστηκε για άλλες δύο δεκαετίες σε σχετική αφάνεια πριν το έργο της αρχίσει να γίνεται ευρέως γνωστό στις αρχές της δεκαετίας του 2000.

Συμπεριλήφθηκε στην έκθεση-ορόσημο «WACK!: Art and the Feminist Revolution» του 2007 στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Λος Άντζελες και στην Μπιενάλε Whitney του 2010 στη Νέα Υόρκη. Το 2021, το Μουσείο του Μπρούκλιν φιλοξένησε μια μεγάλη αναδρομική έκθεση με τίτλο «Lorraine O’Grady: Both/And». Για την περίσταση, η καλλιτέχνιδα, που τότε ήταν στα τέλη της δεκαετίας του ’80, έκανε το ντεμπούτο της με μια νέα περσόνα performance art στα πλαίσια της οποίας φόρεσε μια πλήρη πανοπλία.

Η παράσταση και η αμφίδρομη αμφισβήτηση με το κοινό είναι τα χαρακτηριστικά των τριών έργων της O’Grady, για τα οποία είναι αναμφισβήτητα περισσότερο γνωστή – δύο με το δικό της όνομα, το άλλο ως μέλος της φεμινιστικής κολεκτίβας Guerrilla Girls.

Mlle Bourgeoise Noire

Το 1980, παρουσίασε για πρώτη φορά την πιο διάσημη περφόρμανς της, την Mlle Bourgeoise Noire, μια φιγούρα ντυμένη με ένα φόρεμα φτιαγμένο από 180 ζευγάρια λευκά γάντια, κατά τη διάρκεια των εγκαινίων στο Just Above Midtown, μια μη κερδοσκοπική γκαλερί που υποστήριζε το έργο μαύρων καλλιτεχνών. Αφού μοίρασε λευκά χρυσάνθεμα στους παρευρισκόμενους, φορώντας ένα φόρεμα από πληθώρα λευκών γαντιών, πριν φύγει, φώναξε ένα ποίημα που τελείωνε: «Η μαύρη τέχνη πρέπει να παίρνει περισσότερα ρίσκα!».

Στη συνέχεια, το 1983, συμμετείχε με άρμα στην ετήσια παρέλαση της Αφροαμερικανικής Ημέρας στο Χάρλεμ. Περιείχε ένα μεγάλο, χρυσοποίκιλτο και άδειο πλαίσιο και συνοδευόταν από έναν θίασο 15 μαύρων ερμηνευτών που είχε προσλάβει η O’Grady.

Ο καθένας κουβαλούσε τη δική του κορνίζα, κρατώντας την ψηλά μπροστά στους θεατές που βρίσκονταν στη διαδρομή της παρέλασης, σε άλλους περφόρμερ, ακόμη και -σε μια ανεξίτηλη εικόνα της O’Grady να κρατάει την κορνίζα της- σε έναν αστυνομικό του αστυνομικού τμήματος της Νέας Υόρκης. Οι εικόνες από εκείνο το έργο, «Art Is…», μπήκαν στο ευρύτερο λεξικό της οπτικής κουλτούρας καθώς η καριέρα της O’Grady απέκτησε δυναμική τις τελευταίες δεκαετίες. Στα τέλη του 2020, ένα βίντεο που κυκλοφόρησε από την προεκλογική εκστρατεία Μπάιντεν-Χάρις για τον εορτασμό της εκλογικής της νίκης επανερμήνευσε το έργο, με τις ευλογίες της O’Grady.

View this post on Instagram

A post shared by Michelle. (@ellechanel_)

Τα πρώτα χρόνια

Παιδί Τζαμαϊκανών μεταναστών, ο O’Grady γεννήθηκε στη Βοστώνη στις 21 Σεπτεμβρίου 1934. Η ταυτότητά της διαμορφώθηκε τόσο από τις ρίζες της στην Καραϊβική όσο και από την ταξική θέση της οικογένειάς της. Οι γονείς της ήταν ανώτερης και μεσαίας τάξης στην Τζαμάικα, αλλά περιορίστηκαν σε δουλειές της εργατικής τάξης μετά τη μετακόμισή τους στις ΗΠΑ. Δεν ταίριαζε φυσικά ούτε με την κυρίως λευκή εργατική κοινότητα στο Back Bay της Βοστώνης, όπου πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της παιδικής της ηλικίας, ούτε με την αφροαμερικανική ελίτ της Βοστώνης της ανώτερης μεσαίας τάξης.

«Πάντα ένιωθα ότι κανείς δεν ήξερε την ιστορία μου, αλλά αν δεν υπήρχε χώρος για την ιστορία μου, τότε δεν ήταν δικό μου πρόβλημα», δήλωσε στο New York Magazine. «Ήταν δικό τους».

View this post on Instagram

A post shared by ᴍɪʟᴇs ᴘᴇʀʀʏ (ᴘɪʀᴇs 🇨🇻) (@thisisanoriginalworkofart)

Οι σπουδές και η πρώιμη καριέρα

Πριν βρει την τέχνη, η O’Grady δοκίμασε πολλές ασχολίες και καριέρες, επιλέγοντας αρχικά να σπουδάσει ισπανική λογοτεχνία στο Wellesley College πριν αλλάξει κατεύθυνση και σπουδάσει οικονομικά. Μετά την αποφοίτησή της εργάστηκε για λίγο στο Υπουργείο Εργασίας προτού γίνει συγγραφέας μυθιστορημάτων. Εγγράφηκε στο Iowa Writers’ Workshop στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα, αλλά δεν ολοκλήρωσε ποτέ τις σπουδές της εκεί. Μετακόμισε στο Σικάγο και εργάστηκε σε ένα μεταφραστικό γραφείο προτού ξεκινήσει το δικό της, ολοκληρώνοντας έργα για πελάτες όπως η Encyclopedia Britannica και το Playboy. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 μετακόμισε στη Νέα Υόρκη και έγινε κριτικός ροκ μουσικής, γράφοντας για το Village Voice και το Rolling Stone.

View this post on Instagram

A post shared by giampaolo (@giampaolobianconi)

Η γοητεία της γνώσης

Στα μέσα της δεκαετίας του 1970 άρχισε να διδάσκει λογοτεχνία στη Σχολή Εικαστικών Τεχνών της Νέας Υόρκης. Ενώ έκοβε μια έκδοση των New York Times για να την κάνει δώρο, άρχισε να συνδυάζει αποσπάσματα κειμένων. Αυτά τα κολάζ θα γίνονταν η πρώτη της σειρά: «Cutting Out the New York Times».

«Το πρόβλημα που είχα πάντα ήταν ότι, ανεξάρτητα από το με ποιον ή με τι ήμουν ή τι έκανα, βαριόμουν πολύ γρήγορα», δήλωσε η O’Grady στο New York Magazine. «Αυτό ήταν κάτι που ήξερα ότι δεν θα βαριόμουν ποτέ, γιατί πώς μπορώ να βαρεθώ; Πάντα θα μάθαινα και ποτέ, μα ποτέ δεν θα το κατακτούσα. Αυτό ήταν μέρος της γοητείας».

Μετά από αυτό, αν και συνέχισε να γράφει – ένα βιβλίο με τα συγκεντρωμένα γραπτά της, το οποίο επιμελήθηκε η ακαδημαϊκός και κριτικός Aruna D’Souza, εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Duke University Press το 2020 – η καλλιτεχνική δημιουργία έγινε η κύρια δραστηριότητα της O’Grady. Δίδαξε επίσης νέες γενιές καλλιτεχνών, αναλαμβάνοντας πλήρη απασχόληση στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Irvine, στις αρχές της δεκαετίας του 2000.

Η αυτοέκφραση δεν πρέπει να καταπνίγεται

«Δεν νομίζω ότι ο μέσος άνθρωπος που γίνεται καλλιτέχνης ξεκινά να το σκέφτεται ως κάτι άλλο εκτός από την αυτοέκφραση», δήλωσε η O’Grady στο Brooklyn Rail το 2016. «Αυτό τους εκπαιδεύεται σταδιακά. Η «αυτοέκφραση» είναι κάτι που καταπνίγεται ιδιαίτερα στα μεταπτυχιακά – διδάσκοντας στο UC Irvine, είδα ανθρώπους να αγωνίζονται ενάντια σε αυτό, ενάντια στο να μάθουν πώς να ενταχθούν στην αγορά. Δεν ξέρω αν έχει αλλάξει η ίδια η φύση της τέχνης- νομίζω ότι έχει αλλάξει η ιδέα της «καλλιτεχνικής καριέρας»».

Αψηφώντας μέχρι τέλους τις συμβατικές αντιλήψεις περί καλλιτεχνικής καριέρας, η O’Grady ήταν πιο πολυάσχολη από ποτέ τα τελευταία χρόνια. Πέρυσι εγκατέλειψε τον έμπορο Alexander Gray που ήταν επί μακρόν αντιπρόσωπός της για να ενταχθεί στη Mariane Ibrahim, μια γκαλερί με έδρα το Σικάγο και τοποθεσίες στην Πόλη του Μεξικού και το Παρίσι. Τη στιγμή του θανάτου της, εργαζόταν για την πρώτη της ατομική έκθεση με τη γκαλερί, στο γαλλικό της χώρο, που είχε προγραμματιστεί για την άνοιξη του 2025.

«Η Lorraine O’Grady ήταν μια υπολογίσιμη δύναμη», ανέφερε ο Ibrahim σε ανακοίνωσή του. «Η Lorraine αρνήθηκε να χαρακτηριστεί ή να περιοριστεί, αγκαλιάζοντας την πολλαπλότητα της ιστορίας που αντανακλούσε την ταυτότητα και το ταξίδι της ζωής της. Η Lorraine άνοιξε ένα μονοπάτι για τους καλλιτέχνες και τις μαύρες καλλιτέχνιδες, για να σφυρηλατήσουν κριτικά και με αυτοπεποίθηση μονοπάτια μεταξύ της τέχνης και των μορφών γραφής».

Η πολιτική στην τέχνη πρέπει να μας θυμίζει πως είμαστε όλοι άνθρωποι

«Είμαι παλιομοδίτισσα. Νομίζω ότι ο πρώτος στόχος της τέχνης είναι να μας θυμίζει ότι είμαστε άνθρωποι, ό,τι κι αν είναι αυτό», δήλωσε στο Brooklyn Rail. «Υποθέτω ότι η πολιτική στην τέχνη μου θα μπορούσε να είναι να μας υπενθυμίζει ότι είμαστε όλοι άνθρωποι.

»Η τέχνη δεν αλλάζει τόσο πολύ, στην πραγματικότητα. Έχω διαβάσει πολλή ποίηση από την Αρχαία Αίγυπτο και την Αρχαία Ρώμη και μιλούν για τα ίδια πράγματα που κάνουν οι ποιητές σήμερα. Υπάρχει κανείς πιο στενάχωρος, ‘βρώμικος’ και ταυτόχρονα πιο εσωστρεφής από τον Κάτουλλο;».

*Πηγή: CNN