Άγγελος Τερζάκης: Αναβαθμός πολιτισμικός είναι η Δημοκρατία

[…]

«Η δημοκρατία δεν είναι ένα πολίτευμα κι’ ένας τρόπος διακυβέρνησης της χώρας, αλλά είναι μια νοοτροπία κι’ ένας τρόπος ζωής» (σ.σ. θέση που είχε διατυπώσει σε άρθρο του ο αείμνηστος ιατρός και πολιτικός Σπύρος Απ. Δοξιάδης, 1917-1991). Χίλιες φορές ναι. Η Δημοκρατία δεν ολοκληρώνεται με μια μεταπολίτευση. Η μεταπολίτευση είναι, απλώς, ένα βήμα αναγκαίο, προϋπόθεση απλή. Από εκεί και πέρα, έχεις ν’ αποδείξεις πως είσαι άξιος της Δημοκρατίας· δηλαδή να τη δικαιώσεις. Πανηγυρίσαμε την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας στον τόπο μας, επειδή πιστεύουμε πως ο λαός μας την αξίζει, διαφορετικά δεν θα την επέλεγε. Αλλά ούτε κι’ αυτό αρκεί. Ψηφίζω Δημοκρατία σημαίνει ξεκινώ για τη Δημοκρατία. Είναι πολίτευμα δύσκολο, γιατί μεταθέτει την ευθύνη από τους ώμους ενός τυπικού κι’ «ανεύθυνου» Άρχοντα στους ώμους του λαού. Συνέπεια άμεση: περισσότερο από σχήμα πολιτειακό, η Δημοκρατία είναι —απαιτεί, προϋποθέτει— συγκεκριμένη αρετή.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 18.12.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στ’ απολυταρχικά καθεστώτα δεν έχεις παρά να συμμορφώνεσαι, να υποτάσσεσαι. Ουσιαστικά, όπως κι’ αν λέγεσαι, υπήκοος ή πολίτης, είσαι res: πράγμα, αντικείμενο. Ένα ανδράποδο. Όλα γίνονται ή μπορούν να γίνονται ερήμην σου. Σε διαθέτουν «κατά το δοκούν» αυτοί που έχουν καταπιαστεί να βουλεύονται και ν’ αποφασίζουν για λογαριασμό σου. Όσο λιγότερη πρωτοβουλία δείχνεις (μ’ εξαίρεση τη δραστηριότητα της κολακείας) τόσο ιδανικότερο υπόδειγμα υπηκόου είσαι. Στη Δημοκρατία τα πράγματα αρχίζουν να δυσχεραίνονται, γιατί σου διανοίγονται και σου επιβάλλονται προοπτικές αυτενέργειας. Αυτενεργώ επειδή ξέρω πώς να ενεργήσω, δηλαδή έχω συναίσθηση ευθύνης πέρα απ’ ό,τι προσωπικά με αφορά· ξέρω ακόμα και να υποτάσσω το προσωπικό μου συμφέρον στο γενικό καλό, έχω γνώση των μεγάλων θεμάτων, είμαι ώριμος να τ’ αντιμετωπίσω, έχω κρίση υπεύθυνη, έχω, τέλος, προικιστεί με το ήθος του αυτοκυβερνώμενου όχι ως άτομο ασύδοτο αλλά ως μέλος ενός κοινωνικού συνόλου. Όποιος νομίζει πως αυτά είναι δοσμένα στον άνθρωπο άνωθεν, γελιέται. Αναβαθμός είναι η Δημοκρατία, αναβαθμός πολιτισμικός, επίτευγμα προχωρημένης ιστορικής διαδικασίας.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 18.12.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

[…]

Ο διάλογος, ο σεβασμός του άλλου, το θάρρος της γνώμης, ισάριθμες πραγματώσεις του δημοκρατικού ήθους, ενσταλάζονται στην ψυχή όταν ακόμα είναι δροσερή κι’ ανυπεράσπιστη. Η Δημοκρατία είναι φυτό που δεν ανθίζει στη βαρβαρότητα. Να γιατί το είπαμε ευγενές πολίτευμα.

Ο Σπύρος Δοξιάδης

Και πρέπει, για να καρποφορήσει, να διαχωρίσει το περιεχόμενό του από τον πειρασμό της οχλαγωγίας, της οχλοκρατίας, της αναρχούμενης μάζας, όπως το ξεχωρίζει τώρα πια ξεκάθαρα κι’ από την ταξική τάχα δικτατορία του ανατολικού τύπου, που είναι μια επιτροπεία ατελεύτητη για λογαριασμό ενός κατά τεκμήριο κι’ από γενετής ανήλικου λαού.

*Απόσπασμα από επιφυλλίδα του Άγγελου Τερζάκη, που έφερε τον τίτλο «Πολίτευμα και ήθος» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» ακριβώς πριν από μισόν αιώνα, στις 18 Δεκεμβρίου 1974, ημέρα Τετάρτη και τότε.

Λίγες ημέρες νωρίτερα, στις 8 Δεκεμβρίου 1974, η συντριπτική πλειοψηφία των Ελληνίδων και των Ελλήνων είχε ταχθεί υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας, στο δημοψήφισμα που έμελλε να λύσει διά παντός το διαβόητο πολιτειακό ζήτημα στη χώρα μας.