Ο αριθμός των περιφράσεων που έχουμε και περιλαμβάνουν τη λέξη ασφάλεια, συχνά υποκαθιστώντας άλλες λέξεις με πιο θετικό τόνο, από τη διατροφική ασφάλεια και τη βιοασφάλεια έως την ενεργειακή ασφάλεια για να δώσουμε μερικά μόνο παραδείγματα, αποτυπώνουν σε πόσο κεντρική έννοια έχει εξελιχθεί στη ζωή μας.

Και παρότι έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε ότι η υπερβολική επίκληση του φόβου και κατά συνέπεια του αιτήματος ασφάλειας (συχνά με όρους επιβολής «νόμου κα τάξης») είναι κάτι που κυρίως αφορά δεξιά ή ακροδεξιά ρεύματα, εντούτοις ακόμη και σε παραλλαγές του λεγόμενου «καταργητισμού» (abolitionism) βλέπει κανείς επικλήσεις για μια πιο συμμετοχική, ή δημοκρατική εκδοχή «ασφάλειας», συμβάλλοντας έτσι στο να αντιμετωπίζεται η ασφάλεια ως μια έννοια αυτονόητη.

Σε τελική ανάλυση δεν ήταν μια ορισμένη αφήγηση για τη διαμόρφωση των πολιτικών μορφών, αφήγηση που συναντούμε ήδη από τις απαρχές της νεωτερικότητας στις θεωρίες του κοινωνικού συμβολαίου, που υποστήριξε ότι πυρήνας της συγκρότησης των κρατικών μορφών είναι η αποφυγή του φόβου, ιδίως ως προς τον ενδεχόμενο βίαιο θάνατο, επομένως ένα αίτημα ασφάλειας;

Όμως, μήπως είναι ακριβώς η ίδια η έννοια της ασφάλειας που πρέπει να τεθεί σε κριτική επερώτηση και όχι απλώς οι πολιτικές για την εξασφάλισή της; Αυτή την τολμηρή τοποθέτηση υιοθετούν οι ερευνητές και ακτιβιστές που συμμετέχουν στην Antisecurity Collective και έγγραψαν το «Μανιφέστο για την κατάργηση της ασφάλειας» που πρόσφατα κυκλοφόρησε και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Affect σε μετάφραση του καθηγητή του Πανεπιστημίου Northumbria Γιώργου Παπανικολάου και επιστημονική επιμέλεια του επίκουρου καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Στάθη Παπασταθόπουλου.

Όπως έγραφε η Antisecurity Collective ήδη από το ιδρυτικό της κείμενο το 2011, γραμμένο από τον Mark Neocleus και τον George Rigakos η ασφάλεια: «αποικίζει και αποριζοσπαστικοποιεί τον λόγο:  πείνα γίνεται επισιτιστική ασφάλεια, ο ιμπεριαλισμός ενεργειακή ασφάλεια, η παγκοσμιοποίηση ασφάλεια της εφοδιαστικής αλυσίδας, η πρόνοια γίνεται κοινωνική ασφάλεια, η προσωπική ασφάλεια ιδιωτική. Η ασφάλεια καθιστά αστικά όλα όσα είναι εγγενώς κοινά. Μας αποξενώνει από τις λύσεις που είναι κοινωνικές από τη φύση τους και μας αναγκάζει να μιλάμε τη γλώσσα του κρατικού ορθολογισμού, του εταιρικού συμφέροντος και του ατομικού εγωισμού. Αντί να μοιραζόμαστε, σωρεύουμε. Αντί να βοηθάμε, δημιουργούμε εξαρτήσεις. Αντί να ταΐζουμε τους άλλους, τους αφήνουμε να λιμοκτονούν… όλα στο όνομα της ασφάλειας»

Η αφετηρία του Μανιφέστου είναι μια φράση του Μαρξ από το 1843 ότι η ασφάλεια είναι η «ύψιστη έννοια της αστικής κοινωνίας» και επισημαίνουν ότι η «προσταγή “Ασφάλεια” θέλει να μας πείσει ότι αυτή η τάξη πραγμάτων είναι φυσιολογική αναπόφευκτη και επιθυμητή, ότι αυτή είναι η ελευθερία και αυτή πρέπει να υπερασπιστούμε». Σε αντιδιαστολή με άλλες παραλλαγές του «καταργητισμού» επιμένουν ότι «η κατάργηση της ασφάλειας είναι συνεπώς ένα διάβημα όχι απλά ενάντια στα είδη της ασφάλειας που μας προσφέρονται σήμερα, αλλά ενάντια στην πεποίθηση ότι κάπου υπάρχει μια επαρκέστερη ασφάλεια που μας επιμένει να τη συγκροτήσουμε “από τα κάτω”, “κοινοτικά”, “δημοκρατικά”».

Για να υπερασπιστούν τη θέση αυτή οι συγγραφείς του Μανιφέστου στρέφουν την κριτική ματιά τους στις απαρχές των σύγχρονων πρακτικών αστυνόμευσης για να δείξουν πώς αυτές κατεξοχήν σχετίζονται με τη βίαιη επιβολή δικαιωμάτων ιδιοκτησίας στα κοινά αλλά και με την εξίσου βίαιη ποινικοποίηση της άρνηση υπαγωγής στη μισθωτή εργασία μέσα από τις νομοθεσίες για την αλητεία και την επαιτεία. Γι’ αυτό και επιμένουν ότι «κάθε κοινωνία που βασίζεται στην εμπορευματοποιημένη εργασία και την εμπορευματική παραγωγή είναι πάντα ήδη ένα αστυνομικό κράτος». Απέναντι σε αυτό είναι που τίθεται το αίτημα της «αποαστυνόμευσης» της ζωής ως έργο «απελευθέρωσης της κοινοτικής ζωής».

Για τους υποστηρικτές της θέσης της «αντιασφάλειας» το ίδιο το αίτημα της ασφάλειας είναι ένα «νευρωτικό σύμπτωμα» που συμπυκνώνεται στη διαμόρφωση υποκειμένων «ασφαλειωτικών» (ένας νεολογισμός από το συνδυασμό ανάμεσα στη λέξη ασφάλεια και το επίθετο νευρωτικός), στοιχείο που ενισχύεται από τη απορρύθμιση, την ιδιωτικοποίηση και την διάβρωση των δικτύων κοινωνικών προστασίας.

Στους μηχανισμούς που προάγουν την ασφάλεια ως πρακτική και ως ιδεολογία κεντρική θέση κατέχουν τα σύνορα που «διατηρούνται μέσω της υποκρισίας ότι παρέχουν σε ένα “εμείς” “ασφάλεια”,  η οποία σχεδόν πάντα ορίζεται ενάντια σε έναν επικίνδυνο “άλλο”», καθώς μέσω των συνόρων η «μορφή του μετανάστη συγχωνεύεται με εκείνη του εγκληματία». Υπογραμμίζουν παράλληλα ότι: «ο Παγκόσμιος Βορράς χρησιμοποιεί την ασφάλεια των συνόρων για να διαχειριστεί τη ροή του ανθρώπινου πλεονάσματος με φράχτες και τείχους, με καταγραφή επιτήρηση, φυλάκιση, απέλαση και τελικά τον θάνατο».

Σημειώνουν παράλληλα πώς η όλη ανακύκλωση του φόβου άρα και του αιτήματος για ασφάλεια, επιτείνεται και από το άγχος για μεγάλες καταστροφές, είτε αυτές αφορούν τις σύγχρονες πανδημίες είτε την επερχόμενη κλιματική καταστροφή «χρησιμοποιείται από τα κράτη ως πρόσχημα για να κυβερνούν μέσω της ασφάλειας, με το ένα νέο μέτρο ασφάλειας μετά το άλλο να σιγάζει κάθε μορφή αντίδρασης στον παγκόσμιο θάνατο».

Και εάν είναι να απαλλαγούμε από την ασφάλεια, τότε τι είναι αυτό που μπορούμε να διεκδικήσουμε; Η λέξη κλειδί εδώ είναι η αλληλεγγύη που τροφοδοτείται (και με τη σειρά της τροφοδοτεί τις κοινοτικές πρακτικές). Όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά: «οι μηχανισμοί ασφάλειας διαλύουν και καταστρέφουν τις κοινοτικές πρακτικές. Οι μηχανικοί ασφάλειας αντιτίθενται στην αλληλεγγύη. Όσο περισσότερο χάνουμε την ικανότητα και το ένστικτο τα αλληλεγγύης, τόσο περισσότερο αντιμετωπίζουμε τους άλλους ως μορφές αβεβαιότητας ή μάλλον ως πηγές της ανασφάλειάς μας». Αυτό σημαίνει ότι η απάντηση στην κυριαρχία της ασφάλειας ως γνώμονα πολιτικής δεν είναι ο εκδημοκρατισμός της ασφάλειας αλλά πολύ περισσότερο μια διαφορετική κοινωνική οργάνωση πέρα από την αγορά και την εμπορευματοποίηση με έμφαση στα κοινά:

«Η ανοικοδόμηση των κοινών σημαίνει την εξάλειψη της διάκρισης δημόσιου/ιδιωτικού τομέα με στόχο της δημιουργία μιας νέας αντίληψης για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος και τι μπορεί να είναι η κοινωνία. Σημαίνει κάτι περισσότερο από τη δημιουργία συμβουλιακών δομών (κοινοτικά συμβούλια, κοινότητες, κοινοτικές πόλεις) ως συστημάτων αυτοδιαχείρισης από τα κάτω. Σημαίνει κάτι περισσότερο από την απλή πρόσβαση σε υπηρεσίες και την πρακτική της αμοιβαιότητας και της αναδιανομής. Σημαίνει αφθονία: μια αποεμπορευματοποιημένη και συλλογική πρόσβαση στη διαβίωση, τη διατροφή την αξιοπρεπή στέγαση, την υγεία, τις τέχνες, τον πολιτισμό, την αναψυχή. Σημαίνει μια νέα αντίληψη του χρόνου και της κοινής μας ανθρωπιάς».

Σε μια συγκυρία όπου η έννοια της ασφάλειας αποτελεί τμήμα της «κοινής λογικής», όπως επισημαίνουν άλλωστε και οι συγγραφείς του Μανιφέστου, έχουν αξία τοποθετήσεις που δεν προσπαθούν απλώς να δείξουν έναν εναλλακτικό δρόμο για την ασφάλεια, αλλά πολύ περισσότερο υπογραμμίζουν την ανάγκη εκείνης της «στρατηγικής φαντασίας» που θα επιτρέψει να στοχαστούμε μορφές κοινωνικής οργάνωσης που θα πηγαίνουν πολύ πέρα από το εμπόριο του φόβου και της ασφάλειας.

Headlines