Ιράν: Ιστορίες γυναικών μέσα από τις διαβόητες φυλακές Evin: «Ζήσαμε και σήμερα…»

Σκυμμένη μόνη της στο πάτωμα, σε ένα μικροσκοπικό κελί χωρίς παράθυρα στις φυλακές, η Νασίμ άκουγε τα βασανιστήρια άλλων κρατουμένων. Ο φύλακας χτυπούσε την πόρτα και έλεγε: «Ακούτε το ξύλο; Ετοιμάσου, είσαι ο επόμενος».

Την «ανέκριναν για 10 έως 12 ώρες κάθε μέρα» και την απειλούσαν επανειλημμένα με εκτέλεση.

Το γυμνό κελί, που δεν ξεπερνούσε σε διάμετρο τα δύο μέτρα, δεν είχε κρεβάτι ή τουαλέτα. Τέσσερις μήνες στην απομόνωση ήταν η εισαγωγή της 36χρονης κομμώτριας στην περιβόητη φυλακή Εβίν του Ιράν. Οι μόνοι άνθρωποι που έβλεπε ήταν οι ανακριτές της. Πίστευε ότι «θα πέθαινε και κανείς δεν θα το μάθαινε».

Το BBC συγκέντρωσε μαρτυρίες από πολλές αξιόπιστες πηγές για να σχηματίσουμε μια εικόνα της καθημερινής ζωής της Νασίμ και άλλων γυναικών, που κρατούνται σήμερα στη φυλακή Evin.

Πολλές ήταν μεταξύ των δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων που συνελήφθησαν σε σχέση με τις διαδηλώσεις «Γυναίκα, ζωή, ελευθερία» που ακολούθησαν το θάνατο της 22χρονης Μαχσά Αμινί το Σεπτέμβριο του 2022. Η Μαχσδά είχε συλληφθεί επειδή φέρεται να παραβίασε τους ιρανικούς νόμους που απαιτούν από τις γυναίκες να φορούν χιτζάμπ και πέθανε υπό αστυνομική κράτηση.

Ενώ οι άνθρωποι έχουν μιλήσει για τις συνθήκες στο Εβίν μετά την απελευθέρωσή τους, είναι σπάνιο να μάθουμε λεπτομέρειες για τη ζωή των κρατουμένων ενώ βρίσκονται ακόμα μέσα.

Οι φυλακές Έβιν

Τα όσα έρχονται στο φως της δημοσιότητας αποκαλύπτουν όχι μόνο τη βαρβαρότητα, αλλά και έναν τόπο σύνθετων αντιθέσεων, όπου οι κρατούμενες συνεχίζουν να αγωνίζονται για τα δικαιώματα των γυναικών και να αμφισβητούν προκλητικά τους περιορισμούς που τους έχουν επιβληθεί.

Υπάρχουν επίσης εκπληκτικές στιγμές – μια κρατούμενη, που περιστασιακά της επιτρέπεται να μείνει μόνη με τον σύζυγό της, έμεινε μάλιστα έγκυος.

Η Νασίμ – που αγαπά τη ραπ μουσική και το μακιγιάζ – τέθηκε υπό κράτηση τον Απρίλιο του 2023, αφού συμμετείχε σε διαδηλώσεις με τις φίλες της, μία από τις οποίες σκοτώθηκε κατά την καταστολή της κυβέρνησης. Επιβίωσε από τις ανακρίσεις «σκεπτόμενη εκείνους που πέθαναν στο δρόμο». Άνθρωποι που είδαν τη Νασίμ όταν βγήκε από την απομόνωση περιέγραψαν κοψίματα και μώλωπες στο σώμα της και πώς βασανίστηκε για να κάνει ψευδείς ομολογίες.

Η Ρεζβανέχ  συνελήφθη επίσης μετά τις διαδηλώσεις, μαζί με τον σύζυγό της, το 2023. Και οι δύο κατέληξαν στο Εβίν, το οποίο διαθέτει ξεχωριστά τμήματα για άνδρες και γυναίκες. Οι ανακριτές της είπαν ότι θα σκότωναν τον σύζυγό της και «θα τον χτυπούσαν τόσο πολύ που θα γινόταν μαύρος σαν κάρβουνο και μωβ σαν μελιτζάνα».

Η μία πάνω στην άλλη

Μετά την απομόνωση, τις ανακρίσεις και τον εξευτελισμό, η Νασίμ μεταφέρθηκε στη γυναικεία πτέρυγα, που στεγάζει περίπου 70 άτομα, μεταξύ των οποίων και η Ρεζβανέχ, οι περισσότερες από τις οποίες συνελήφθησαν με πολιτικές κατηγορίες.

Ένα καρέ από την κάμερα ασφαλείας δείχνει ένα δωμάτιο με κουκέτες στοιβαγμένες.

Είναι ορατά περίπου 18 κρεβάτια. Κάθε κρεβάτι έχει κάποια κλινοσκεπάσματα πάνω του. Άνθρωποι κάθονται σε μερικά από τα κρεβάτια. Έξι άτομα κάθονται στο πάτωμα το οποίο είναι καλυμμένο με ένα παραδοσιακό μοτίβο χαλιού. Φορούν καθημερινά ρούχα.

Το 2020 διέρρευσε υλικό από κάμερα κλειστού κυκλώματος ενός κελιού για τρανς κρατούμενους στη φυλακή Evin – είναι παρόμοιο με τα κελιά στην κύρια γυναικεία πτέρυγα.

Εκεί πέρασε σχεδόν τέσσερα χρόνια από την ποινή της η βρετανο-ιρανή πολίτης Ναζανίν Ζαγκαρί-Ρατσίλφι, στην οποία επετράπη να επιστρέψει στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2022.

Οι περισσότερες γυναίκες εκεί έχουν καταδικαστεί λόγω του ακτιβισμού τους, για αδικήματα όπως η διάδοση προπαγάνδας, η συγκέντρωση όπλων κατά του καθεστώτος και η έκθεση σε κίνδυνο της εθνικής ασφάλειας.

Ζουν σε τέσσερα γεμάτα κελιά με έως και 20 άτομα στο καθένα και κουκέτες στοιβαγμένες τρεις-τρεις.

Αν έχουν αρκετά χρήματα θα φάνε…

Η συγκατοίκηση σε στενά δωμάτια συχνά προκαλεί προστριβές και μερικές φορές ξεσπούν καυγάδες – σωματικές και λεκτικές. Αλλά οι γυναίκες δημιουργούν επίσης στενούς δεσμούς.

Το χειμώνα, «όλοι ξεπαγιάζουν» και οι γυναίκες «κυκλοφορούν με θερμοφόρες» για να παραμείνουν ζεστές. Το καλοκαίρι, λιώνουν στη ζέστη.

Υπάρχει ένας μικρός χώρος κουζίνας με μερικές εστίες όπου – αν έχουν αρκετά χρήματα για να αγοράσουν τρόφιμα από το κατάστημα της φυλακής – μπορούν να μαγειρεύουν μόνες τους για να συμπληρώνουν τα βασικά γεύματα της φυλακής που φέρνουν στα κελιά τους.

Ένας σκοτεινός, βρώμικος χώρος στο τέλος ενός διαδρόμου χρησιμεύει ως χώρος καπνίσματος. Μια μικρή τσιμεντένια αυλή με λίγο χώρο για φυτά και ένα δίχτυ βόλεϊ παρέχει λίγο εξωτερικό χώρο.

Γραφική απεικόνιση της φυλακής Evin από το BBC, όπου φαίνεται η θέση της δίπλα σε λόφους στο βόρειο άκρο της Τεχεράνης. Δείχνει τη θέση των διαμερισμάτων των γυναικών στο ένα άκρο ενός κτιρίου και τα διαμερίσματα των ανδρών που βρίσκονται ανάμεσα στο άκρο του ίδιου κτιρίου και σε ένα άλλο κτίριο στα δεξιά.

Μπορούν να φορούν τα δικά τους ρούχα και είναι ελεύθεροι να κυκλοφορούν στους χώρους διαμονής τους, οι οποίοι διαθέτουν δύο μπάνια. Κάθε βράδυ σχηματίζουν ουρά για να χρησιμοποιήσουν την τουαλέτα και να βουρτσίσουν τα δόντια τους.

Όταν η  Ρεζβανέχ ανακάλυψε ότι ήταν έγκυος

Εδώ, αφού ήταν στη φυλακή για περίπου τέσσερις μήνες, η Ρεζβανέχ ανακάλυψε ότι ήταν έγκυος.

Πάλευε με την υπογονιμότητα για χρόνια και είχε εγκαταλείψει την ελπίδα να αποκτήσει ποτέ παιδί. Αλλά σύμφωνα με τους κανόνες του Εβίν, η ίδια και ο σύζυγός της – ο οποίος εξακολουθεί να είναι κρατούμενος στην ανδρική πτέρυγα – μπορούσαν περιστασιακά να συναντιούνται κατ’ ιδίαν και, σε μια από αυτές τις περιπτώσεις, συνέλαβε.

Όταν συνειδητοποίησε ότι ήταν έγκυος «έκλαιγε για αρκετές ημέρες».

Βρήκε ότι «το χειρότερο ήταν η ψυχική πίεση και οι εντάσεις μέσα στη φυλακή». Το να βρει ένα ήσυχο μέρος στα γεμάτα κελιά, όπου οι άνθρωποι περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας τους καθισμένοι στα κρεβάτια τους, ήταν μια συνεχής πρόκληση.

Το φαγητό της φυλακής την έκανε να λαχταράει χυμό μήλου, ψωμί και κρέας, τα οποία ήταν δύσκολο να προμηθευτεί. Όταν κατάφερνε να πάρει λίγο κρέας από το κατάστημα της φυλακής, ήταν τουλάχιστον διπλάσιο σε σχέση με το κρέας έξω.

Η φυλακή τελικά της επέτρεψε να κάνει υπερηχογράφημα στους τέσσερις μήνες και οι γιατροί της είπαν ότι θα γεννήσει κορίτσι.

Καθώς άκουγε «κάθε χτύπο της καρδιάς, η αίσθηση της ελπίδας γινόταν όλο και πιο δυνατή». Φοβόταν όμως ότι οι συνθήκες στη φυλακή θα έθεταν σε κίνδυνο την υγεία του μωρού. Η Ρεζβανέχ δεν ανησυχούσε μόνο για τη διατροφή της – έχει επιληψία και έπρεπε να αποφεύγει το άγχος. Οι γιατροί της φυλακής της είπαν ότι είχε υψηλό κίνδυνο αποβολής.

Η Βίντα, δημοσιογράφος, αγαπάει τη ζωγραφική. Χρησιμοποιεί σεντόνια για καμβάδες και ζωγραφίζει πορτρέτα των άλλων γυναικών.

Το πορτρέτο της Κούρδισσας κρατούμενης Pakhshan Azizi η οποία έχει καταδικαστεί σε θάνατο

Ένα από αυτά, το οποίο βγήκε λαθραία από το Evin, είναι της Κούρδισσας κρατούμενης Pakhshan Azizi, η οποία ταξίδεψε στις κουρδικές περιοχές του Ιράκ και της Συρίας για να βοηθήσει τα θύματα της οργάνωσης Ισλαμικό Κράτος.

Η Pakhshan έχει καταδικαστεί σε θάνατο, μετά από κατηγορίες για χρήση όπλων για την καταπολέμηση του ιρανικού καθεστώτος, και υπάρχει μεγάλη ανησυχία ότι η ποινή αυτή θα μπορούσε να εκτελεστεί σύντομα.

Μια νύχτα οι αρχές των φυλακών πήραν τα σύνεργα ζωγραφικής της Βίντα

Η Βίντα έχει προειδοποιηθεί να μην ζωγραφίσει τίποτα με κρυφό νόημα. Σε έναν από τους τοίχους της αυλής ζωγράφισε ετοιμόρροπα τούβλα με ένα πράσινο δάσος πίσω τους. Οι αρχές το κάλυψαν με σπρέι.

Μια νύχτα οι αρχές «πήγαν και το ζωγράφισαν» και περιόρισαν την πρόσβαση της Vida σε υλικά ζωγραφικής.

Μια από τις τοιχογραφίες της έχει μείνει ανέπαφη – τεράστια, μπλε κύματα του ωκεανού στους τοίχους του διαδρόμου όπου οι γυναίκες πάνε να καπνίσουν.

Απεργία πείνας για τα αυτονόητα

Η παροχή ιατρικής περίθαλψης ήταν μια συνεχής μάχη για τις γυναίκες. Μία από τις κρατούμενες, η ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα και κάτοχος του βραβείου Νόμπελ Ειρήνης Narges Mohammadi, πάσχει από απειλητικές για τη ζωή παθήσεις της καρδιάς και των πνευμόνων.

Όμως στη φυλακή έπρεπε να παλέψει πολύ και σκληρά για να έχει πρόσβαση σε γιατρό. Οι συγγενείς της δήλωσαν ότι οι αξιωματούχοι επανειλημμένα εμπόδισαν τη θεραπεία επειδή αρνήθηκε να φορέσει μαντήλα σε ιατρικό ραντεβού. Οι αρχές υποχώρησαν μόνο αφού οι συγκρατούμενες της έκαναν απεργία πείνας για δύο εβδομάδες.

Η Narges αφέθηκε ελεύθερη για 21 ημέρες στις αρχές Δεκεμβρίου για ιατρικούς λόγους.

Πίσω από τα κάγκελα, η ίδια και οι υπόλοιποι έχουν πραγματοποιήσει διαμαρτυρίες, ξεπερνώντας τα όρια και συνεχίζοντας να αγωνίζονται για τα δικαιώματά τους.

Παρόλο που ο νόμος τους επιβάλλει να φορούν μαντίλα, πολλές αρνούνται. Και μετά από μακρόχρονο αγώνα με τις αρχές, οι γυναίκες έλαβαν κουρτίνες γύρω από τα κρεβάτια τους, ώστε να έχουν κάποια ιδιωτικότητα, μακριά από τις κάμερες κλειστού κυκλώματος παρακολούθησης.

Μήνες για να μάθουν τις ποινές τους

Ένα από τα πιο δύσκολα πράγματα για τις γυναίκες είναι η αναμονή να ακούσουν τις ποινές τους. Οι ανακριτές της Νασίμ την είχαν απειλήσει με τη θανατική ποινή και έπρεπε να περιμένει σχεδόν 500 ημέρες για να μάθει την τύχη της.

Βρήκε παρηγοριά στις συγκρατούμενές της – τις οποίες έχει περιγράψει ως αδελφές που της δίνουν ζωή και λειτουργούν ως «βάλσαμο στις πληγές» των φτερών της.

Κάθε πρωί, μία από τις φίλες της τραβάει στην άκρη την κουρτίνα του κρεβατιού και την αναγκάζει να σηκωθεί για πρωινό.

«Κάθε μέρα σκεφτόμαστε κάτι να κάνουμε, ώστε στο τέλος της ημέρας να μπορούμε να πούμε στον εαυτό μας: «Ζήσαμε και σήμερα», εξηγεί μία από τις γυναίκες.

Άλλοι περνούν τον χρόνο τους διαβάζοντας ποίηση, τραγουδώντας, παίζοντας αυτοσχέδια παιχνίδια με χαρτιά και βλέποντας τηλεόραση – υπάρχουν δύο τηλεοράσεις όπου μπορούν να παρακολουθήσουν ιρανικά κανάλια που προβάλλουν δράματα, ντοκιμαντέρ και ποδόσφαιρο.

Είναι αυτά τα μικρά πράγματα που κράτησαν τη Νασίμ σε εγρήγορση όσο περίμενε την καταδίκη της, υπό τη συνεχή απειλή της εκτέλεσης. Όταν τελικά ήρθε η ποινή, της επιβλήθηκαν έξι χρόνια φυλάκισης, 74 μαστιγώσεις και 20 χρόνια εξορίας σε μια μικρή πόλη μακριά από την Τεχεράνη. Είχε κατηγορηθεί για διανομή προπαγάνδας και οπλοφορία κατά της Ισλαμικής Δημοκρατίας.

Παρά τη βαρύτητα της ποινής, η Νασίμ ένιωσε ότι μπορούσε να αναπνεύσει ξανά και να αγκαλιάσει τη ζωή που νόμιζε ότι είχε χάσει.

Τρεις άλλες γυναίκες της πτέρυγας έχουν καταδικαστεί σε θάνατο για οπλοφορία κατά του καθεστώτος ή για συμμετοχή σε ένοπλες ομάδες. Ωστόσο, η ποινή της μίας από αυτές ανατράπηκε.

Η Ρεζβανέχ γέννησε μια κόρη τον Οκτώβριο

Καθώς πλησίαζε η ημερομηνία του τοκετού της Ρεζβανέχ, οι αρχές της φυλακής της επέτρεψαν να φύγει προσωρινά από τη φυλακή για τον τοκετό. Τον Οκτώβριο, γέννησε ένα κοριτσάκι.

Η Ρεζβανέχ και η κόρη της. Σε λίγο καιρό θα επιστρέψει στη φυλακή μαζί με το παιδί της για να εκτίσει το υπόλοιπο της ποινής της

Όμως η χαρά και η ανακούφισή της για την ασφαλή άφιξη της κόρης της αναμειγνύονται με φόβο, θλίψη και θυμό. Στον σύζυγό της δεν επετράπη να βγει από τη φυλακή μαζί της, αν και κατάφερε να πάρει την κόρη τους για να τον επισκεφθεί στο Evin.

Και λόγω του άγχους, η Ρεζβανέχ δυσκολεύεται να παράγει μητρικό γάλα. Αναμένει ότι σύντομα θα γυρίσει πίσω στη φυλακή Εβίν με τη μικρή της κόρη για να εκτίσει το υπόλοιπο της πενταετούς ποινής της – αν δεν της χορηγηθεί πρόωρη αποφυλάκιση, αυτό θα μπορούσε να είναι σχεδόν τέσσερα χρόνια.

Τα μωρά επιτρέπεται συνήθως να μένουν με τις μητέρες τους στη φυλακή μέχρι την ηλικία των δύο ετών. Μετά από αυτό συχνά στέλνονται σε στενό συγγενή ή, αν αυτό δεν είναι δυνατό, μπορεί να τοποθετηθούν σε ίδρυμα για παιδιά.

Κάθε Τρίτη διαμαρτύρονται μέσα στη φυλακή

Περισσότεροι από 800 άνθρωποι εκτελέστηκαν στο Ιράν πέρυσι – ο υψηλότερος αριθμός των τελευταίων οκτώ ετών, σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία. Οι περισσότεροι ήταν για εγκλήματα που αφορούσαν τη βία και τα ναρκωτικά. Μια χούφτα ήταν γυναίκες.

Έτσι, κάθε Τρίτη, οι γυναίκες διαμαρτύρονται κατά των εκτελέσεων, φωνάζοντας στην αυλή της φυλακής, αρνούμενες να μετακινηθούν όλη τη νύχτα και πραγματοποιώντας απεργίες πείνας. Η εκστρατεία έχει εξαπλωθεί σε φυλακές σε όλο το Ιράν, κερδίζοντας διεθνή υποστήριξη. Στην επέτειο του θανάτου της Μασχά Αμινί οι γυναίκες στο Evin έκαψαν μαντίλες.

Υπήρξαν επιπτώσεις – μερικές φορές οι φύλακες εισβάλλουν στα κελιά τους και οι γυναίκες έχουν ξυλοκοπηθεί και τραυματιστεί. Μπορεί επίσης να τις οδηγήσουν για περαιτέρω ανακρίσεις, να τις ξαναβάλουν στην απομόνωση ή να τους εμποδίσουν τις τηλεφωνικές κλήσεις και τις επισκέψεις. Οι περισσότεροι φύλακες είναι γυναίκες και «μερικές φορές είναι ευγενικοί, μερικές φορές είναι σκληροί και σκληρόκαρδοι, ανάλογα με τις εντολές που λαμβάνουν από κάποια ανώτερη αρχή», λέει μία από τις πηγές μας.

Η ιρανική κυβέρνηση αρνείται συνήθως τους ισχυρισμούς για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, λέγοντας ότι οι συνθήκες μέσα στη φυλακή Εβίν πληρούν όλα τα απαραίτητα πρότυπα και ότι οι κρατούμενοι δεν κακομεταχειρίζονται.

Αλλά αντί να σταματήσουν τις κρατούμενες, μία κρατούμενη δήλωσε ότι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν την έχουν κάνει «πιο γενναία και πιο δυνατή», υποστηρίζοντας την πεποίθησή τους ότι «το μέλλον είναι ξεκάθαρο: να αγωνιστούμε, ακόμη και στη φυλακή».

Πηγή κεντρικής φωτο: iran-hrm.com