Μπορεί η Τουρκία ή τα Κατεχόμενα να οριοθετήσουν με τη Συρία;

Του Πέτρου Λιάκουρα*

Μόλις έντεκα ημέρες ήταν αρκετές για να καταρρεύσει το καθεστώς Άσσαντ, με αδιαμφισβήτητη κυριαρχία πενήντα ετών στη Συρία, να πάρουν τον έλεγχο οι τζιχαντιστές και να διαμορφωθεί ένα νέο αδιευκρίνιστο, εύθραυστο μέλλον στη Συρία.

Η ηγεσία της νέας διοίκησης είναι ένας επικηρυγμένος τζιχαντιστής που άλλαξε μορφή και φυσιογνωμία και επαγγέλλεται μια νέα Συρία και πλέον η Δύση συνομιλεί μαζί του.

Μένει να αποδειχθεί εάν ασκεί αποτελεσματική εξουσία ολόκληρης της επικράτειας, το είδος της διακυβέρνησης που θα ακολουθήσει, εάν θα σεβαστεί τις μειονότητες και αποδεχθεί να αποδώσει σε αυτές την προσήκουσα προστασία. Θα πρόκειται για ένα συμπεριληπτικό κράτος ή για μια αναρχούμενη πολιτεία από αυτές που αποκαλούμε ασύντακτα κράτη (failed states);

Η Τουρκία παρεμβαίνουσα

Από τις εξελίξεις η Τουρκία δείχνει προς παρόν ότι είναι παρεμβαίνουσα. Στο πλαίσιο αυτό διακινούνται σενάρια ως προς το ρόλο της, τις διασυνδέσεις της και τα οφέλη που θα μπορούσε να αποκομίσει, αλλά και τον ενδεχομένως αναβαθμισμένο ρόλο της στην περιοχή.

Ένα από τα σενάρια που καλλιεργήθηκαν από αναλυτές -πρώην στρατιωτικούς- στην Τουρκία είναι και ενδεχόμενο σύναψης μιας τουρκοσυριακής οριοθέτησης.

Μια περίεργη οριοθέτηση, που ανακαλεί χωρίς λόγο ανάλογο φόβο με εκείνο της τουρκολιβυκής οριοθέτησης, που άφησε ανεξίτηλο το στίγμα της απειλής κατά κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας.

Το σενάριο αυτό αφορά ένα σχεδίασμα οριοθέτησης από τις νότιες ακτές της Τουρκίας διαγωνίως μέχρι τις ακτές της Συρίας παρακάμπτοντας εμφανέστατα το βόρειο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου μόνον.

Μάλιστα όσοι έχουν ενσκήψει στο αναμενόμενο αυτό σχεδίασμα επί χάρτου, ισχυρίζονται ότι ακολουθείται η λογική του τουρκολιβυκού μνημονίου με το οποίο έχουν αγνοηθεί οι διεκδικήσεις των ελληνικών νησιών.

Εν προκειμένω δε με την προαναγγελλόμενη τουρκοσυριακή αγνοείται όχι μόνο η βόρεια κατεχόμενη Κύπρος αλλά και η άκυρη συμφωνία οριοθέτησής της με την Τουρκία του 2011.

Το προηγούμενο της Λιβύης

Να υπενθυμίσουμε ότι την ίδια τακτική ακολούθησε η Τουρκία το 2018-19 με την ασύντακτη Λιβύη η οποία δελεάστηκε με ευκολία ότι θα είχε κέρδος σε 39χλδ μ2 υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ αποκομίζοντας το σε βάρος της Ελλάδας. Αντίστοιχο δέλεαρ παρουσίασε η Τουρκία το 2012 και στην Αίγυπτο, ότι εάν αποχωρούσε από τη συμφωνία με την Κύπρο και οριοθετούσε με την Τουρκία, θα κέρδιζε μεγάλο ποσοστό ΑΟΖ από αυτό που περιήλθε στην Κύπρο.

Είναι απορίας άξιο ποιο είναι το όφελος είτε για είτε για την Συρία είτε για την Τουρκία από την επίκληση του τουρκολιβυκού μοντέλου. Και αυτό γιατί τέτοια δεδομένα οφέλους δεν παρουσιάζονται στην απεικόνιση του χάρτη.

Στα ανατολικά της Κύπρου έχουν οριοθετηθεί οι θαλάσσιες περιοχές μεταξύ των αντικείμενων ακτών της και των ακτών του Ισραήλ και του Λιβάνου.

Μη οριοθετημένη παραμένει η θαλάσσια περιοχή μεταξύ Κύπρου και Συρίας. Οι ακτές της Συρίας είναι αντικείμενες με τις ακτές της Κύπρου και παρακείμενες με τις ακτές της Τουρκίας. Στην περιοχή αυτή μέσω της καινοφανούς «Γαλάζιας Πατρίδας» προβάλλονται ανεπίσημα αξιώσεις υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ σε όλη την ενδιάμεση περιοχή, προφανώς και λόγω της προβολής της κοιλότητας των νότιων και ανατολικών ακτών της.

Επίσημα ποτέ δεν έχουν προβληθεί τέτοιες αξιώσεις. Όμως η Τουρκία στο παρελθόν έχει ισχυριστεί ότι διαθέτει την εξουσιοδότηση από την ανυπόστατη «ΤΔΒΚ» να προβάλει αξιώσεις στις οριοθετημένες ΑΟΖ Κύπρου. Με βάση αυτό το δεδομένο η Τουρκία προκάλεσε μια σειρά από παράνομες έρευνες και γεωτρήσεις το 2018-2019.

Η μόνη επίσημη στάση της Τουρκίας σχετικά με τις αξιώσεις της σε αυτήν την πλευρά της Μεσογείου έχουν υποβληθεί με την επιστολή του Μονίμου Αντιπροσώπου της στον ΟΗΕ, τον Μάρτιο του 2020, με επισυναπτόμενο χάρτη. Σύμφωνα με αυτόν οι αξιώσεις της έχουν όριο την παρακείμενη γραμμή οριοθέτησης με την Συρία.

Πρέπει πρώτα η Συρία να αποκτήσει κυβερνητική σταθερότητα

Συνεπώς σε συνέχεια αυτής της αξίωσης και της προφανώς μονομερούς οριοθέτησης με τη Συρία, είναι ανοικτός ο δρόμος της να την επισημοποιήσει. Αυτό δεν είναι προφανώς μια αυτόματη διαδικασία, πρέπει πρώτα η Συρία να αποκτήσει κυβερνητική σταθερότητα και εάν οι σχέσεις παραμείνουν στενές με τον Αλ Τζολάνι που προβάλλεται ως ο βέβαιος διεκδικητής και εφόσον οι πολιτικές παράμετροι ευνοούν μια τέτοια κίνηση, θα ήταν δυνατόν. Αυτά όμως αφορούν στην Τουρκία και τις εξελίξεις στη Συρία.

Και εφόσον ο Αλ Τζολάνι θεωρήσει ότι μια τέτοια κίνηση δεν θα δυσαρεστήσει τη Δύση προς την οποία ενδιαφέρεται να εμφανίσει μια θετική εικόνα για να λάβει από αυτήν υποστήριξη υλική και χρηματοδοτική που είναι το κλειδί για την ανασυγκρότηση της Συρίας.

Θα προβληματίσει όμως η περίπτωση που η Συρία δεχθεί μια πρόταση είτε από την Τουρκία είτε από την ανυπόστατη «ΤΔΒΚ» να οριοθετηθεί με οιαδήποτε από τις δύο η περιοχή που αφορά στην Κύπρο, από την Καρπασία καθ’ όλο το μήκος του κόλπου της Αμμοχώστου μέχρι την γραμμή οριοθέτησης της Κύπρου με το Λίβανο.

Αυτή η εξέλιξη που είναι μια πιθανότητα, θα έχει παράπλευρη συνέπεια κυρίως την ενίσχυση της «ΤΔΒΚ», αλλά θα προστεθεί μια ακόμη άκυρη συμφωνία μετά από αυτήν του 2011 μεταξύ Τουρκίας και Κατεχομένων.

Η πιθανότητα οριοθέτησης της περιοχής Κύπρου – Συρίας

Η πιθανότητα να οριοθετηθεί η περιοχή Κύπρου-Συρίας, εάν συμβεί, θα είναι μια αρνητική εξέλιξη σε βάρος της νόμιμης Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία πρέπει να κινηθεί έγκαιρα ώστε να αποτραπεί. Σε κάθε περίπτωση όποια οριοθέτηση είτε μεταξύ Τουρκίας και Συρίας είτε μεταξύ Συρίας και Κατεχομένων, θα σημάνει ότι η Τουρκία έχει επιχειρήσει να καταστεί κυρίαρχος της Μεσογείου από τα σύνορα με τη Συρία μέχρι την παράνομη τουρκολιβυκή οριοθέτηση.

Βεβαίως αυτές οι εξελίξεις περί την Κύπρο θα είχαν ελαχιστοποιηθεί, εάν είτε το 2004, είτε το 2017, είχε επιτευχθεί λύση που θα είχε απομακρύνει τέτοιες αρνητικές εκδοχές στο Κυπριακό που οδηγούν, έστω δια της πλαγίας, σε οριστική ρήξη.

* Ο Πέτρος Λιάκουρας είναι Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, Πανεπιστημίου Πειραιώς