Η χώρα που σχεδόν μηδένισε τις συναλλαγές με χρήμα

Σε όλο τον κόσμο το πλαστικό χρήμα κερδίζει έδαφος. Οι κάρτες και οι εφαρμογές στα κινητά αποτελούν τον συνηθέστερο τρόπο για τις πληρωμές μας. Από το σούπερ μάρκετ και την βενζίνη μέχρι τα πάγια έξοδα, συμπεριλαμβανομένων τον λογαριασμών κοινής ωφέλειας, οι κοινωνίες χωρίς φυσικό χρήμα δεν αποτελούν σενάριο επιστημονικής φαντασίας.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ο αριθμός των πληρωμών με μετρητά το 2024 δεν έχει εξαλειφθεί αλλά αφορά κυρίως πληρωμές μικρής αξίας και τις πληρωμές από άτομο σε άτομο. Το 2024 οι κάρτες είναι το κυρίαρχο μέσο πληρωμής (με μερίδιο 45%), ακολουθούμενο από τα μετρητά (39%) και τις εφαρμογές κινητών τηλεφώνων (7%).

Η Τράπεζα της Σουηδίας σημειώνει ότι η ποσότητα των μετρητών που κυκλοφορούν στη χώρα έχει μειωθεί στο μισό από το 2007

Οι δηλωμένες προτιμήσεις πληρωμής των καταναλωτών δεν έχουν αλλάξει. Το 2024, όπως και το 2022, το 55% των καταναλωτών προτιμούν να πληρώνουν με κάρτες και άλλα μέσα χωρίς μετρητά στα καταστήματα, το 22% προτιμά να πληρώνει με μετρητά και το 23% δεν έχει σαφή προτίμηση. Κατά μέσο όρο, οι καταναλωτές θεωρούν τις κάρτες ταχύτερες και ευκολότερες στη χρήση. Θεωρούν το φυσικό χρήμα πιο χρήσιμο για τη διαχείριση των εξόδων τους και την προστασία της ιδιωτικής τους ζωής.

Το πλαστικό χρήμα παίρνει τη θέση του φυσικού

Το παράδειγμα της Σουηδίας

Υπάρχει όμως μια χώρα στον κόσμο που προσεγγίζει σε απόλυτο βαθμό τις κοινωνίες χωρίς μετρητά. Πρόκειται για την Σουηδία. Το ποσοστό των αγορών με μετρητά στα φυσικά καταστήματα έχει μειωθεί από σχεδόν 40% το 2012 σε περίπου 10% τα τελευταία χρόνια.

Το 2018, ο πρώην υποδιοικητής της κεντρικής τράπεζας της Σουηδίας προέβλεψε ότι η χώρα θα είχε «απεξαρτηθεί» από τα μετρητά μέχρι το 2025. Πράγματι, η σκανδιναβική χώρα έχει αναπτύξει εδώ και πάνω από μια δεκαετία ένα προηγμένο σύστημα πληρωμών.

Πρόκειται για το Swish (κεντρική φωτογραφία) που έξι τράπεζες εγκαινίασαν το 2012 και λειτουργεί μέσω εφαρμογής στο κινητό. Είναι σχεδόν παντού από πάγκους στην αγορά μέχρι τις καφετέριες και τα καταστήματα ρούχων. Σήμερα, περισσότερο από το 80% του πληθυσμού έχει λογαριασμό Swish.

Κοινωνία χωρίς φυσικό χρήμα

Η αναπληρώτρια καθηγήτρια Ψηφιακών Πολιτισμών στο Πανεπιστήμιο του Λουντ, Moa Petersén και η καθηγήτρια Σπουδών Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Lena Halldenius αρθρογραφούν στην ιστοσελίδα έρευνας και αναλύσεων theconversation.com για το «σουηδικό φαινόμενο» έχοντας κάνει την ανάλογη έρευνα.

Η κατεύθυνση στην σκανδιναβική χώρα οφείλεται «σε έναν μοναδικό σουηδικό νόμο που δίνει το ελεύθερο στις επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των τραπεζών, να αποφασίζουν εκείνες για το εάν θα δεχτούν μετρητά ή όχι». Η δημόσια συγκοινωνία, τα καταστήματα και οι υπηρεσίες «συνήθως δεν δέχονται μετρητά ως πληρωμή, ενώ δεν υπάρχει υποδομή για την πληρωμή λογαριασμών μέσω γκισέ», σχολιάζουν στο άρθρο που συνυπογράφουν.

Πώς επηρεάζει τις ευάλωτες ομάδες

«Για τους περισσότερους Σουηδούς, η οικονομία χωρίς μετρητά είναι γρήγορη και βολική. Αλλά για τους λίγους που εξακολουθούν να εξαρτώνται από τα μετρητά, η ζωή γίνεται πιο δύσκολη», σχολιάζουν οι καθηγήτριες του πανεπιστημίου του Λουντ.

Επικαλούμενες έρευνα που διενήργησαν σημειώνουν πως μια κοινωνία χωρίς μετρητά επηρεάζει κυρίως τις πιο ευάλωτες ομάδες της Σουηδίας. Όσοι ζουν σε συνθήκες φτώχειας ή έχουν πολύ χαμηλό εισόδημα βασίζονται στις πληρωμές με τα μετρητά, είτε επειδή δεν έχουν τραπεζικό λογαριασμό, είτε επειδή δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά την ψηφιακή τεχνολογία. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν και οι ηλικιωμένοι που αντιμετωπίζουν για παράδειγμα δυσκολίες στην ψηφιακή πληρωμή λογαριασμών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να νιώθουν αποκλεισμένοι από τη συμμετοχή σε μεγάλο μέρος της καθημερινής ζωής, όπως αποτυπώνεται από την έρευνα. «Αισθάνονται σαν παραβάτες, υποτιμημένοι και αποκλεισμένοι από τη συμμετοχή τους σε μεγάλο μέρος της καθημερινής ζωής», αναφέρουν χαρακτηριστικά.

Όπως υπογραμμίζεται στο άρθρο, πλέον τα μετρητά στη Σουηδία λειτουργούν σαν ένα τοπικό νόμισμα, απομονωμένο από την υπόλοιπη οικονομία.

«Οι Σουηδοί είναι γνωστό ότι υιοθέτησαν νωρίς και άκριτα την τεχνολογία. Το 2017, επιχειρηματικοί ερευνητές προέβλεψαν ότι τα μετρητά θα είναι άνευ σημασίας στη Σουηδία μέχρι τον Μάρτιο του 2023. Αυτό δεν συνέβη ακριβώς, αλλά ήταν αρκετά κοντά», σημειώνουν στο άρθρο τους οι δύο καθηγήτριες.

Το πλαστικό χρήμα κερδίζει έδαφος

Δεύτερες σκέψεις…

Ο Max Brimberg, από την κεντρική τράπεζα της Σουηδίας, δήλωσε ότι η απομάκρυνση από τα μετρητά οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον ιδιωτικό τομέα. Πολλές από τις τράπεζες της χώρας κατήργησαν τα μετρητά στα τοπικά υποκαταστήματα πριν από λίγο καιρό, γεγονός που έκανε τις ψηφιακές υπηρεσίες πληρωμών να επεκταθούν εύκολα σε ένα πολύ πρόθυμο κοινό.

Όμως, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και η επακόλουθη αύξηση του διασυνοριακού υβριδικού πολέμου και των επιθέσεων στον κυβερνοχώρο, προκαλούν και δεύτερες σκέψεις. Η κεντρική τράπεζα εξετάζει το ενδεχόμενο δημιουργίας και έκδοσης μιας «ψηφιακής κορώνας» που θα λειτουργούσε ως «συμπλήρωμα των μετρητών», αλλά η εφαρμογή της θα απαιτούσε πολιτική εντολή.

Υπό αυτά τα δεδομένα στη Σουηδία κυκλοφόρησε πρόσφατα ένα φυλλάδιο με τίτλο: «Αν έρθει κρίση ή πόλεμος» με σκοπό να σταλεί σε κάθε σπίτι. Το φυλλάδιο κυκλοφορεί από το υπουργείο Άμυνας και συμβουλεύει τους πολίτες να χρησιμοποιούν τακτικά μετρητά και να έχουν απόθεμα τουλάχιστον μιας εβδομάδας σε φυσικό χρήμα.

Αμφισβήτηση του μοντέλου

Ο Hans Liwång, καθηγητής επιστήμης συστημάτων για την άμυνα και την ασφάλεια στο Σουηδικό Πανεπιστήμιο Άμυνας, διαφώνησε ωστόσο, δηλώνοντας  ότι δεν υπάρχουν στοιχεία σχετικά με το αν τα μετρητά είναι καλύτερα από τις ψηφιακές πληρωμές ενόψει των σύγχρονων απειλών. Επικαλούμενος την Ουκρανία, όπου τα ψηφιακά συστήματα αποδείχθηκαν ζωτικής σημασίας για την ανθεκτικότητά της: «Η Ουκρανία είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα του να προχωράς στο μέλλον όταν υπάρχει πόλεμος και όχι προς τα πίσω».