Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τις ινδικές γλώσσες (Μέρος Γ’)

Διαφωτιστικά ως προς τη σχέση της μέσης ινδικής γλώσσας –διαδέχτηκε την αρχαία ινδική, τη σανσκριτική γλώσσα– με την ελληνική είναι δύο σωζόμενα ελληνικά κείμενα χαραγμένα κατ’ εντολήν του βασιλιά Πιοδάσση (Ασόκα) στην Αλεξάνδρεια της Αραχωσίας (νυν Κανταχάρ του Αφγανιστάν), αλλοτινής περσικής σατραπείας. Η πρώτη από τις επιγραφές αυτές –τα λεγόμενα Ψηφίσματα– είναι περίληψη οδηγιών του Ασόκα προς τους υπηκόους του στην ελληνική και στην αραμαϊκή γλώσσα, όπου γίνεται λόγος για την ευσέβεια ως παράγοντα ευημερίας και ευτυχίας. Η δεύτερη, αποσπασματικά σωζόμενη, αποτελεί το μεταφρασμένο στην ελληνική κείμενο δύο Ψηφισμάτων του Ασόκα. Εδώ γίνεται φανερό το δυσχερές έργο που είχαν επωμιστεί οι έλληνες αξιωματούχοι της Αλεξάνδρειας της Αραχωσίας, να αποδώσουν στην ελληνική την έννοια των όρων που υπήρχαν στο πρωτότυπο που τους είχε αποστείλει η ινδική αυτοκρατορική διοίκηση. Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν οι έλληνες μεταφραστές –πέραν δύο επιβεβλημένων δανείων που σχετίζονται με την ινδική και μόνο πραγματικότητα– μαρτυρεί την έλλειψη βαθιάς ινδικής παιδείας, την επιφανειακή γνώση της θρησκευτικής ζωής και της κοινωνικής οργάνωσης της Ινδίας.

Χαρακτηριστικός εν προκειμένω είναι ο τρόπος με τον οποίον προσεγγίζεται ο όρος ντάρμα (dharma), ο ηθικός νόμος ή πρότυπο ζωής εν συντομία. Η λέξη αυτή κατ’ ουσίαν δε μεταφράζεται στο ελληνικό κείμενο, αλλά αποδίδεται ως ευσέβεια, δηλαδή ως εξωτερική συμπεριφορά των πιστών. Πολύ αργότερα, στα τέλη του 2ου/αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ., ένας Πατέρας της Εκκλησίας, ο θεολόγος Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, προέβαλε στο έργο του Στρωματείς μια άλλη πτυχή του ντάρμα, το σεβασμό προς την αλήθεια.

Ένα ιδιαίτερα σημαντικό κεφάλαιο στις ελληνοϊνδικές σχέσεις καταλαμβάνουν οι ινδοέλληνες βασιλείς, δηλαδή οι έλληνες ηγεμόνες που κατέκτησαν εδάφη της Ινδίας μετά το θάνατο του Ασόκα και την εξασθένηση της αυτοκρατορίας των Μωριέων. Οι ηγεμόνες αυτοί προέρχονταν από τους Έλληνες της Βακτριανής (Βακτρίας), οι οποίοι, μετά την κατάληψη του ιρανικού υψιπέδου από τους Πάρθους (περί τα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ.) και την αναχαίτιση του σελευκίδη αυτοκράτορα Αντίοχου Γ’ κατά τη διάρκεια της μεγάλης του εκστρατείας στην Ανατολή (τέλη του 3ου αιώνα π.Χ.), είχαν παύσει να επικοινωνούν με τους Έλληνες της Μεσογείου.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η αποσπασματικά σωζόμενη επιγραφή με το μεταφρασμένο στην ελληνική κείμενο δύο «Ψηφισμάτων» του Ασόκα.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τις ινδικές γλώσσες (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τις ινδικές γλώσσες (Μέρος Β’)