Η κατάρα του «λευκού χρυσού» – Πώς η εξόρυξη για λίθιο στην Αργεντινή στέγνωσε τις βρύσες σε πόλεις αυτοχθόνων

Σε υψόμετρο περί τα 4.500 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, το Πούνα ντε Ατακάμα είναι ένα τεράστιο οροπέδιο στις Άνδεις, άνυδρο και πλούσιο σε λίθιο.

Συνολικής έκτασης 180.000 τετραγωνικών χλμ εκτείνεται μεταξύ της βόρειας Χιλής (το 15% της έκτασης) και της βορειοδυτικής Αργεντινής.

Εδώ και πάνω από μια δεκαετία, οι αυτόχθονες κοινότητες στο αργεντίνικο τμήμα του οροπεδίου -δεύτερο, μετά το Θιβέτ, σε τέτοιο υψόμετρο- έδωσαν το «πράσινο φως» για εξορύξεις σε δύο εταιρείες, τις Minera Exar και Sales de Jujuy, στο Σούσκες της επαρχίας Χουχούι.

Ήλπιζαν ότι τα ορυχεία λιθίου θα έφερναν θέσεις εργασίας και ανάπτυξη, μαζί με την προσεκτική περιβαλλοντική διαχείριση που τους υποσχέθηκαν.

Όμως η τεράστια ζήτηση σε λίθιο –κομβικό μέταλλο για την ηλεκτροκίνηση και προϊόντα προηγμένης τεχνολογίας- έχει αφήσει τα χωριά τους χωρίς νερό.

Τουλάχιστον όχι αρκετό ή ασφαλές για χρήση στα νοικοκυριά, στις καλλιέργειες και στις φάρμες.

Οι άνθρωποι είναι πια τόσο απελπισμένοι -γράφει σε πρόσφατη έρευνα ο μη κερδοσκοπικός δημοσιογραφικός οργανισμός Global Press Journal- που πίνουν νερό από τον ποταμό Πάστος Τσίκος, μολυσμένο με αρσενικό από την ηφαιστειακή δραστηριότητα.

Τα επίπεδα συγκέντρωσης φτάνουν τα 1.400 μέρη ανά εκατομμύριο -πολύ υψηλότερα ​​από το ανώτατο όριο που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θέτει για τον κίνδυνο καρκινογένεσης.

«Είναι εντελώς ψευδές να λέγεται ότι η εξερεύνηση ή/και η παραγωγή ανθρακικού λιθίου καταναλώνει το νερό που είναι διαθέσιμο στις κοινότητες», αντιτείνουν οι τοπικές αρχές της βορειοδυτικής επαρχίας Χουχούι.

«Το νερό για [τοπική] κατανάλωση προέρχεται από άλλες πηγές, που δεν επηρεάζονται από τα έργα», ανέφεραν σε τελευταία σχετική έκθεση τον Αύγουστο του 2023.

Όμως άλλες ανεξάρτητες μελέτες -συμπεριλαμβανομένης μιας του Ιδρύματος Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων της Αργεντινής (FARN)- δείχνουν ότι τα ορυχεία είναι πράγματι υπεύθυνα για την εξάντληση των αποθεμάτων νερού στην περιοχή.

Στεγνές βρύσες

Κατά τον Γουάλτερ Ντίαθ Παθ -μηχανικό περιβάλλοντος στο Εθνικό Συμβούλιο Επιστημονικής και Τεχνικής Έρευνας (CONICET) της Αργεντινής και συντάκτη αρκετών μελετών για την εξόρυξη λιθίου στο οροπέδιο Πούνα- δεν χωρά αμφιβολία.

Αποδίδει τα αντικρουόμενα αποτελέσματα μεταξύ των ερευνών ανεξάρτητων επιστημονικών φορέων και των τοπικών αρχών στην απόκρυψη στοιχείων από τις εταιρείες εξόρυξης λιθίου.

Η μαζική χρήση νερού από αυτές είναι «πλήρως συνδεδεμένη» με την αποξήρανση υδάτινων πηγών, υπογραμμίζει.

Ένα άλλο ζήτημα, παρατηρεί, είναι ότι οι εταιρείες εξόρυξης χρησιμοποιούν τον όρο «βιομηχανικό νερό» για το γλυκό νερό.

Το χρησιμοποιούν μαζικά, ενώ οι ντόπιοι το χρειάζονται για τα ζώα και για τις καλλιέργειές τους.

Τα στοιχεία δείχνουν σκανδαλώδη κατάχρηση από τις εταιρείες.

Η εξόρυξη λιθίου απαιτεί γεώτρηση σε αλυκές -τις λευκές, ραγισμένες επιφάνειες πρώην λιμνών- για την άντληση της υπόγειας άλμης σε κοντινές λίμνες εξάτμισης.

Χρειάζονται έως και δύο χρόνια για να ολοκληρωθεί η διαδικασία, με τελικό προϊόν το ανθρακικό λίθιο.

Ένα λευκό άλας, το οποίο στη συνέχεια περνά από επεξεργασία, πριν χρησιμοποιηθεί στην παραγωγή μπαταριών λιθίου.

Μόνο πέρυσι οι Minera Exar και Sales de Jujuy εξόρυξαν περίπου 12,2 δισεκατομμύρια λίτρα άλμης, σύμφωνα με τα επίπεδα παραγωγής που δηλώθηκαν στις εκθέσεις περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την κατανάλωση άλμης ανά τόνο που υπολογίστηκε από ειδικούς στο CONICET.

Την ίδια περίοδο, και οι δύο εταιρείες χρησιμοποίησαν πάνω από 3,7 δισεκατομμύρια λίτρα «βιομηχανικού νερού» για την παραγωγή του λεγόμενου «λευκού χρυσού του 21ου αιώνα».

Η ποσότητα είναι 31 φορές μεγαλύτερη από την ετήσια κατανάλωση νερού από τους κατοίκους του Σούσκες, της περιοχής εξόρυξης.

Μόλις δύο χρόνια πριν, ήταν πενταπλάσια.

Δίψα για λίθιο, «πυρετός» εξορύξεων και μια δόση… Μασκ

Η Αργεντινή έχει περίπου 20 εκατομμύρια τόνους λιθίου σε άλμη.

Αντιστοιχούν στο 10% των γνωστών αποθεμάτων παγκοσμίως.

Η λατινοαμερικανική χώρα είναι ήδη η τέταρτη μεγαλύτερος παραγωγός του πολύτιμου μετάλλου διεθνώς.

Στη χώρα υπάρχουν προσώρας τέσσερα ορυχεία λιθίου: τα δύο στο Χουχούι, ένα στην επαρχία Καταμάρκα και ένα στην επαρχία Σάλτα.

Όλα είναι στη βορειοδυτική Αργεντινή.

Άλλα δύο ορυχεία αναμένεται να αρχίσουν να λειτουργούν φέτος.

Θα ακολουθήσουν και άλλα. Υπολογίζεται ότι φτάνουν περίπου τα 40.

Παρ’ όλα αυτά, ο ακροδεξιός και αυτοπροσδιοριζόμενος ως «αναρχοκαπιλιστής» πρόεδρος της Αργεντινής, Χαβιέρ Μιλέι, θεωρεί ότι η εξόρυξη στη χώρα του παραμένει «σημαντικά υπανάπτυκτη».

Σε αυτό το πλαίσιο, έκανε από τον περασμένο Απρίλιο φθηνότερη και ταχύτερη για τις εταιρίες την εισαγωγή εξοπλισμού και υλικών εξόρυξης.

Τον Ιούνιο εξασφάλισε με την έγκριση του Κογκρέσου σημαντικά οφέλη για τη βιομηχανία εξόρυξης λιθίου, συμπεριλαμβανομένων φορολογικών μειώσεων και δασμών 0% στις εισαγωγές για 30 χρόνια.

Στο μεσοδιάστημα, έχει συναντηθεί δύο φορές με τον Έλον Μασκ, συνιδρυτή και διευθύνοντα σύμβουλο της κολοσσού της ηλεκτροκίνησης Tesla -και πλέον «δεξί χέρι» του 47ου προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ.

Αυτός ο εγχώριος «πυρετός» για το λίθιο εντείνει την ανησυχία των κατοίκων στις περιοχές εξόρυξης.

Τα ορυχεία μπορεί να φέρουν δουλειές και κάποιου είδους ανάπτυξη, όμως αυτό έχει λίγη σημασία όταν το νερό εξαφανίζεται στον τόπο τους.

Προς άμβλυνση των αντιδράσεων και για το θεαθήναι, υπήρξαν ορισμένες εταιρικές πρωτοβουλίες.

Το 2022, για παράδειγμα, η Minera Exar ξόδεψε 87 εκατομμύρια πέσο Αργεντινής (σχεδόν 500.000 δολάρια βάσει τις ισοτιμίας εκείνης της περιόδου) για την παροχή εμφιαλωμένου νερού στους υπαλλήλους της, ώστε να μην καταναλώνουν τοπικό πόσιμο νερό.

Την ίδια χρονιά ξόδεψε άλλα 640.000 πέσος (τότε περίπου 3.400 δολάρια) για την παροχή νερού σε 104 σπίτια σε μια αγροτική περιοχή.

Όμως κινήσεις σαν και αυτές απορρίπτονται από τους κατοίκους ως ανεπαρκείς και βαθιά υποκριτικές.

«Ανάπτυξη, αλλά για ποιόν;»

Πολλοί δεν θέλουν πια τις εταιρείες εξόρυξης στον τόπο τους.

Ή έστω απαιτούν σαφείς δεσμεύσεις για την περιβαλλοντική προστασία.

Οι αρχές της Αργεντινής έχουν ωστόσο άλλα σχέδια.

Ενδεικτικά, η τοπική κυβέρνηση στην επαρχία Χουχούι ενέκρινε με συνοπτικές διαδικασίες μέτρο, που ανοίγει το δρόμο για την απαλλοτρίωση δημόσιας γης όπου ζουν κοινότητες αυτοχθόνων, απαγορεύοντας μάλιστα τις διαμαρτυρίες.

«Κάνουν εξορύξεις στο καλύτερο τμήμα της Πούνα», λέει με παράπονο ο Χοσέ Σαχάμα, ηγέτης μιας τοπικής κοινότητας.

«Όμως γιατί οι άνθρωποι είναι ακόμα φτωχοί; Πού είναι η ανάπτυξη; Και ποιόν εξυπηρετεί;»