Ας μάθουμε να ακούμε τα τραγούδια και την εποχή τους, για να κατανοούμε το «Υπάρχω» τους

Ένα ιδιότυπο αντανακλαστικό που εμφανίζεται κάποιες φορές τα τελευταία χρόνια είναι απέναντι στη μαζική προτίμηση της κοινωνίας για κάποιο πολιτιστικό δημιούργημα, να υπάρχουν αυτοί που θα σπεύσουν να συγκρουστούν με αυτή την προτίμηση σπεύδοντας να πουν το απαραίτητο «ναι, αλλά…».

Αυτό καταγράφεται εσχάτως με αφορμή τη μεγάλη επιτυχία μιας ταινίας για τον Στέλιο Καζαντζίδη.

Μια επιτυχία αναμενόμενη, εάν κανείς αναλογιστεί πόσο βαθιά ριζωμένη και πλατιά παραμένει η αγάπη μεγάλων κομματιών της κοινωνίας για τα τραγούδια του.

Απέναντι σε αυτό υπάρχουν όλοι αυτοί που σπεύδουν να πουν ότι τα τραγούδια του Καζαντζίδη είναι «πατριαρχικά» ή «σεξιστικά» ή ότι αποπνέουν μια «τοξική αρρενωπότητα».

Μόνο που όσοι το κάνουν αυτό απλώς παραβλέπουν μια βασική αρχή. Ότι τα τραγούδια όπως και όλα τα πολιτιστικά δημιουργήματα γράφονται μέσα σε μια συγκεκριμένη συγκυρία, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες και σε ένα πολιτισμικό πλαίσιο. Και αυτό δεν μπορούμε να το προσπερνάμε αν θέλουμε να τα κρίνουμε δίκαια, να τα ερμηνεύσουμε σωστά και κυρίως να μιλάμε επί της ουσίας.

Προφανώς και η Ελλάδα του 1950, του 1960 ακόμη και του 1970 ήταν μια Ελλάδα διαφορετική από τη σημερινή.

Οι κώδικες ήταν διαφορετικοί και οι τρόποι έκφρασης της ερωτικής επιθυμίας φαντάζουν ίσως παράταιροι.

Γιατί όντως η ελληνική κοινωνία τότε ήταν πιο πατριαρχική και είχε μια αντίληψη του ανδρισμού που μπορεί σήμερα να φάνταζε ακόμη και τοξική.

Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι όσες και όσοι άκουγαν τα τραγούδια του Καζαντζίδη τότε, το έκαναν για να ενστερνιστούν σεξιστικά πρότυπα.

Το έκαναν γιατί ήταν άνθρωποι λαϊκοί, που το Σάββατόβραδο (αυτό που σε στίχους του σπουδαίου Τάσου Λειβαδίτη και μουσική του Μίκη Θεοδωράκη τραγούδησε μοναδικά ο Καζαντζίδης) ήθελαν να ακούσουν τραγούδια που να μιλούν για την επιθυμία τους, το νταλκά τους, τα βάσανά τους, την ελπίδα και το παράπονό τους για αγάπες που σε εκείνη την εποχή, που δεν υπήρχαν dating apps, έμεναν συχνά ανεκπλήρωτες και άφηναν ανεξίτηλα σημάδια.

Οι ίδιοι άνθρωποι που στα τραγούδια του Καζαντζίδη – και των ανθρώπων που τα έγραφαν, του Πυθαγόρα, του Νικολόπουλου, του Καλδάρα, του Άκη Πάνου – δεν άκουγαν προφανώς μεμψιμοιρία για την «άδικη ζωή», αλλά την αλήθεια της πραγματικής αδικίας που βίωναν -και τους έκανε τον βίο αβίωτο- πολλοί στη μετεμφυλιακή Ελλάδα.

Τότε που οι αριστεροί, αυτοί που δεν είχαν πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων, επειδή η οικογένειά τους είχε πάρει μέρος στην Αντίσταση, έπρεπε όντως να πάνε «στις φαμπρικές της Γερμανίας και στου Βελγίου τις στοές», αφήνοντας πίσω μανάδες «να κλαίνε μοναχές». Τότε που οι άνθρωποι έπρεπε να αντιμετωπίσουν την εξουσία του χωροφύλακα, του χαφιέ και τον τσαμπουκά του αφεντικού σε κάθε βήμα. Που η φτώχεια ήταν σκληρή, δεν αποτυπωνόταν σε δείκτες υλικής και κοινωνικής στέρησης, σήμαινε να σου λείπουν τα στοιχειώδη, να μην θεωρείται δεδομένο ότι θα τρως κάθε μέρα.

Οι άνθρωποι που άκουγαν τότε τα τραγούδια του Καζαντζίδη, στο πικάπ, στο τζουκ μποξ, στο κασετόφωνο, τη ζωή τους άκουγαν, το «Υπάρχω» τους, τα δικά τους βάσανα. Σιγοτραγουδούσαν τους στίχους και «τα έβγαζαν από μέσα τους», μια μορφή λύτρωσης, για να βρουν τη δύναμη να συνεχίσουν να παλεύουν και να διεκδικούν.

Και οι άνθρωποι που ακούνε σήμερα Καζαντζίδη και αυτοί νιώθουν την αδικία στο πετσί τους. Εκτός και εάν κανείς πιστεύει ότι η χώρα μας – σε πείσμα όλων των ενδείξεων που δείχνουν ότι είμαστε κοινωνία εργαζόμενων φτωχών – είναι ένας παράδεισος κοινωνικής δικαιοσύνης.

Οι άνθρωποι και τότε και σήμερα στα τραγούδια του Καζαντζίδη δεν άκουγαν ούτε την πατριαρχία, ούτε το σεξισμό, ούτε κάποια μιζέρια. Έτσι μάλλον τα ακούνε και τα διαβάζουν όσοι αλλοιώνουν και «μικραίνουν» τα πάντα προκειμένου να χωρέσουν στα μίζερα «κουτάκια» τους με υπεραναλύσεις κενές ουσίας και νοήματος, που καταλήγουν σε συστάσεις και συμβουλές ή αφορισμούς προσβλητικούς για τη νοημοσύνη.

Άκουγαν και ακούνε αυτό το κάτι που τους συγκινούσε και τους συγκινεί.

Αυτό που κάνει την καρδιά να χτυπάει πιο γρήγορα και τα μάτια να υγραίνονται.

Αυτό που απηχεί τον πόνο και ταυτόχρονα τη δύναμη και την ελπίδα.

Αυτό που μπορεί όντως να σε κάνει να πιστέψεις για μια στιγμή -σαν ένα χάδι στην πληγή- «είμαι της ζωής σου ο ένας», ακόμη και εάν όλες /όλοι ξέρουμε ότι τα πράγματα είναι πάντα πιο περίπλοκα.

Αυτό που σε κάνει να θες να σηκωθείς και να φέρεις μια βόλτα στην πίστα και να πιστεύεις ότι έστω και για λίγο πετάς πάνω και πέρα από όλα όσα νιώθεις ότι σε κρατούν χαμηλά.

Έχουμε πρόβλημα πατριαρχίας και σεξισμού στη χώρα μας; Σαφώς. Υπάρχει πρόβλημα «τοξικής αρρενωπότητας»; Αναμφίβολα. Υπάρχει πρόβλημα κακοποιητικών νοοτροπιών και πρακτικών; Αναντίρρητα.

Αλλά όποιος νομίζει ότι για όλα αυτά ευθύνονται τα τραγούδια του Καζαντζίδη, απλώς δεν καταλαβαίνει και κατά συνέπεια «δεν ξέρει που πατά και που πηγαίνει» που θα έλεγε κι ο Σαββόπουλος.