«Λύθηκε» το μυστήριο της ηφαιστειακής έκρηξης που προκάλεσε λιμούς τον 19ο αιώνα

Συνέβη το καλοκαίρι του 1831, όταν ο ήλιος σκοτείνιασε και απέκτησε ένα παράξενο γαλαζοπράσινο χρώμα στο βόρειο ημισφαίριο. Τις εβδομάδες που ακολούθησαν, το κρύο κατέστρεψε τις σοδειές και έφερε λιμό στην Ινδία και την Ιαπωνία.

Εδώ και δεκαετίες, οι επιστήμονες υποψιάζονταν ότι αιτία της καιρικής ανωμαλίας του 1831 ήταν κάποια έκρηξη ηφαιστείου που γέμισε την ατμόσφαιρα με σκόνη. Όμως η ταυτότητα του ηφαιστείου που έφερε την καταστροφή παρέμενε μέχρι σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της ηφαιστειολογίας.

Τώρα, μια νέα μελέτη που δημοσιεύεται στο PNAS υποστηρίζει ότι βρήκε τον ένοχο: το μάλλον άγνωστο ηφαίστειο του Ζαβαρίτσκι (εικόνα) σε ένα απομονωμένο νησί ανατολικά της ηπειρωτικής Ρωσίας.

Όταν ο ουρανός σκοτείνιασε τον Αύγουστο του 1831, ο συνθέτης Φέλιξ Μέντελσον ταξίδευε στις Άλπεις, όπου έγραψε για τον «απερίγραπτο» καιρό εκείνων των ημερών και τις «εντελώς αναπάντεχες» καλοκαιρινές χιονοθύελλες, όπως αφηγείται στον δικτυακό τόπο του Science ο Ουίλιαμ Χάτσισον του Πανεπιστημίου «Σεντ Άντριους» στη Σκωτία.

Χαλαζοπτώσεις κατέστρεψαν τις καλλιέργειες στην Ευρώπη, ενώ οι μειωμένες βροχοπτώσεις των μουσώνων στο ινδικό κρατίδιο του Μαντράς προκάλεσαν 150.000 θανάτους από πείνα το 1832-33. Διπλάσιος εκτιμάται ότι ήταν ο αριθμός των νεκρών στον λιμό που έπληξε την βορειοανατολική Ιαπωνία από το 1832 έως το 1837.

Η ηφαιστειακή έκρηξη ήταν γνωστή από θειούχες αποθέσεις που βρέθηκαν στην Γροιλανδία και την Ανταρκτική, καθώς και από μετρήσεις της θερμοκρασίας που έδειξαν απότομη πτώση κατά 2 βαθμούς Κελσίου σε διάστημα δύο ετών.

Χάρη σε σχετικά νέες τεχνικές, η μελέτη στο PNAS ταυτοποιεί το ηφαίστειο με βάση τη χημική υπογραφή της τέφρας που ανακτήθηκε από πυρήνες πάγου στη Γροιλανδία.

Οι ερευνητές απομόνωσαν σωματίδια ηφαιστειακής τέφρας από πυρήνες πάγου στη Γροιλανδία (Michael Sigl)

«Μόνο τα τελευταία χρόνια έχουμε αποκτήσει τη δυνατότητα να εξάγουμε μικροσκοπικά θραύσματα τέφρας από πυρήνες πολικού πάγου και να πραγματοποιούμε λεπτομερείς χημικές αναλύσεις» δήλωσε ο Χάτσινσον στη βρετανική Independent. «Τα θραύσματα είναι εξαιρετικά μικρά, περίπου το ένα δέκατο της διαμέτρου μιας ανθρώπινης τρίχας» είπε.

Η χημική ανάλυση έδειξε ότι η τέφρα του ηφαιστείου ήταν ασυνήθιστα φτωχή σε κάλιο, όπως συμβαίνει σε πολλά ηφαίστεια της Ιαπωνίας, η οποία όμως δεν είχε καταγράψει μεγάλες εκρήξεις το 1831.

Η απάντηση στο μυστήριο ήρθε όταν οι ερευνητές κατάφεραν να επικοινωνήσουν με συναδέλφους τους από τη Ρωσία, οι οποίοι έστειλαν τελικά δείγματα τέφρας από τις Κουρίλες Νήσους, ένα ηφαιστειογενές αρχιπέλαγος στη Ρωσική Άπω Ανατολή, βόρεια της Ιαπωνίας.

Η χημική σύνθεση της μυστηριώδους έκρηξης βρέθηκε να ταιριάζει απόλυτα με τα δείγματα από το ηφαίστειο Ζαβαρίτσκι στο νησί Σιμουσίρ.

Σήμερα κτήμα της Ρωσίας, το Σιμουσίρ φιλοξενεί στρατιωτική βάση. Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Σοβιετική Ένωση είχε δημιουργήσει μια μυστική βάση υποβρυχίων μέσα στην καλδέρα του ηφαιστείου που επικοινωνεί με τη θάλασσα.

Τα ευρήματα, λέει η ερευνητική ομάδα, δείχνουν ότι η παρακολούθηση των επικίνδυνων ηφαιστείων σε όλο τον κόσμο παραμένει ελλιπής.

Όπως επισήμανε στο Science ο Κλάιβ Όπενχαϊμερ, ηφαιστειολόγος του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη, το ηφαίστειο Ελ Τσιτσόν στο Μεξικό «δεν ήταν καν αναγνωρισμένο ως ενεργό ηφαίστειο» μέχρι τη μεγάλη έκρηξη του 1982.

Το δε ηφαίστειο Πινατούμπο στις Φιλιππίνες δεν παρακολουθούταν πριν από την έκρηξη του 1991 που μείωσε τη θερμοκρασία σε όλο τον πλανήτη.

Όπως εκτίμησε ο Όπενχαϊμερ, «είναι πιθανό ότι η επόμενη μεγάλη έκρηξη θα έρθει από κάποιο ηφαίστειο που δεν έχουμε ακουστά».