Ο κομβικός ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στις προκλήσεις του μέλλοντος

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα, παρά τις συνεχείς μεταρρυθμίσεις και τη δυναμική της προσαρμογή στις νέες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, αντιμετωπίζει μια σειρά προκλήσεων που θα κλιμακωθούν μέσα στο έτος 2025.

Οι προκλήσεις αυτές αφορούν τομείς όπως η κλιματική αλλαγή, η ψηφιοποίηση, η κοινωνική πολιτική, η χρηματοδότηση, η υποστελέχωση, η πολιτική προστασία, οι λειτουργικές δαπάνες, η καταστατική θέση των αιρετών και πολλά ακόμη.

Να σημειώσουμε ότι το υπάρχον προσωπικό της Αυτοδιοίκησης είναι όχι μόνο περιορισμένο σε σχέση με τις ανάγκες, αλλά και μειώνεται διαρκώς λόγω της συνταξιοδότησης και της κινητικότητας. Οι Δήμοι χρειάζονται προσλήψεις προκειμένου να ανταπεξέλθουν στις διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες και αρμοδιότητες.

Ένα από τα πιο πιεστικά ζητήματα για την Αυτοδιοίκηση είναι η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Το 2025 προβλέπεται να είναι έτος εντατικοποίησης των μέτρων για τη διαχείριση φυσικών καταστροφών, όπως οι πυρκαγιές, οι πλημμύρες και οι έντονες καιρικές συνθήκες.

Οι τοπικές αρχές καλούνται να επενδύσουν σε υποδομές που θα ενισχύσουν την ανθεκτικότητα των κοινοτήτων, ενώ παράλληλα θα πρέπει να υιοθετήσουν καινοτόμες πρακτικές για τη μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος. Για να γίνει αυτό φυσικά, απαιτούνται και οι αναγκαίες χρηματοδοτήσεις. Οι δημοτικές Αρχές έχουν δείξει διάθεση και πρόθεση να συνδράμουν με όλες τους τις δυνάμεις.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ανάγκη για ολοκληρωμένα σχέδια αστικής ανθεκτικότητας, με έμφαση σε πράσινους χώρους και βιώσιμες μεταφορές.

Χρειάζεται μεταξύ άλλων η εκπόνηση ενός Εθνικού Σχεδίου Πολιτικής Προστασίας στην οποία να εντάσσονται όλα τα προγράμματα, σχέδια, μέτρα και δράσεις σε επίπεδο πρόληψης, ετοιμότητας, αντιμετώπισης και αποκατάστασης σύμφωνα με τις προβλέψεις των «Περιφερειακών Σχεδίων Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών και Διαχείρισης Συνεπειών» των Περιφερειών και των «Τοπικών Σχεδίων Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών και Διαχείρισης Συνεπειών» των Δήμων.

Επίσης χρειάζεται μεταξύ άλλων:

• Θεσμική αποσαφήνιση αρμοδιοτήτων.
• Διοικητική προσαρμογή στα πλαίσια της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης με κωδικοποίηση των αρμοδιοτήτων σε κάθε επίπεδο της διοίκηση και σταθερή οργανωτική δομή της πολιτικής προστασίας σε επίπεδο Δήμου και σε διαδημοτικό επίπεδο.
• Στελέχωση τοπικών δομών με μόνιμο προσωπικό και επικουρική ενίσχυση με έκτακτο προσωπικό και εθελοντικές ομάδες με ταυτόχρονη εξειδίκευση του επιχειρησιακού σχεδιασμού σε τοπικό επίπεδο για κάθε κατηγορία κινδύνου.
• Σταθερή και επαρκή ετήσια χρηματοδότηση και διασφάλιση στοχευμένων χρηματοδοτικών λύσεων μέσα από ανταγωνιστικά και άλλα προγράμματα.

Ψηφιοποίηση και έξυπνες πόλεις

Η τεχνολογική πρόοδος και η ψηφιοποίηση αποτελούν άλλο ένα βασικό πεδίο δράσης για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Η υιοθέτηση της τεχνολογίας των «έξυπνων πόλεων» (smart cities) προσφέρει τη δυνατότητα βελτίωσης της καθημερινότητας των πολιτών μέσω της χρήσης έξυπνων εφαρμογών, συστημάτων διαχείρισης κυκλοφορίας, ενέργειας και αποβλήτων.

Ωστόσο, η πρόκληση της υιοθέτησης αυτών των τεχνολογιών έγκειται στη χρηματοδότηση και την επαρκή κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού. Πολλοί δήμοι δεν διαθέτουν τους απαραίτητους πόρους για να επενδύσουν σε ψηφιακές υποδομές όσο και αν το επιθυμούν ή να εκπαιδεύσουν τους εργαζομένους τους στις νέες τεχνολογίες. Επιπλέον, η εξασφάλιση της κυβερνοασφάλειας αποτελεί κρίσιμη προτεραιότητα.

Κοινωνική πολιτική και στήριξη των ευάλωτων ομάδων

Το κοινωνικό πρόσωπο της Αυτοδιοίκησης θα δοκιμαστεί ιδιαίτερα το 2025, δεδομένων των αυξανόμενων κοινωνικών ανισοτήτων. Η στήριξη των ευάλωτων ομάδων, όπως οι ηλικιωμένοι, οι άνεργοι, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες, αποτελεί προτεραιότητα. Οι δήμοι καλούνται να αναπτύξουν και να ενισχύσουν προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας, όπως συσσίτια, κοινωνικά φαρμακεία και υποστήριξη για την εύρεση εργασίας. Και οι Δήμοι διαχρονικά είναι δίπλα στον πολίτη και τις ανάγκες του με πλήθος δράσεων. Ωστόσο θα πρέπει να ενισχυθούν από το Κεντρικό Κράτος σε πόρους και προσωπικό για να ανταποκριθούν στις αυξανόμενες ανάγκες.

Παράλληλα, η στέγαση και η πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες είναι δύο σημαντικοί τομείς παρέμβασης. Τα υψηλά ενοίκια σε πολλές περιοχές δημιουργούν πρόσθετες πιέσεις στις ευάλωτες οικογένειες, με αποτέλεσμα οι τοπικές αρχές να πρέπει να αναζητήσουν λύσεις όπως η προώθηση προγραμμάτων κοινωνικής κατοικίας ή η αξιοποίηση αδρανούς δημόσιας περιουσίας. Αυτό απαιτεί ένα νέο θεσμικό πλαίσιο και μεγαλύτερη ευελιξία στην λήψη αποφάσεων από τους δήμους και συνολικά διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια.

Χρηματοδότηση και διοικητική αποτελεσματικότητα

Η έλλειψη επαρκούς χρηματοδότησης παραμένει μόνιμο αγκάθι για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Παρά τις ευρωπαϊκές επιχορηγήσεις και τα προγράμματα στήριξης, πολλοί δήμοι αντιμετωπίζουν περιορισμένους πόρους, γεγονός που δυσχεραίνει την υλοποίηση έργων και την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών.

Το 2025 θα απαιτήσει από τις τοπικές αρχές να αναπτύξουν νέες στρατηγικές για την αύξηση των εσόδων τους, όπως η καλύτερη αξιοποίηση της δημοτικής περιουσίας και η συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα μέσω συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ). Επιπλέον, η βελτίωση της διοικητικής αποτελεσματικότητας μέσω της απλοποίησης διαδικασιών και της εξάλειψης της γραφειοκρατίας αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την αναβάθμιση των υπηρεσιών.

Αναφορικά με το κρίσιμο πεδίο για τα οικονομικά των δήμων, στο ψήφισμα της ΚΕΔΕ στο ετήσιο συνέδριο που διεξήχθη με τεράστια επιτυχία στη Ρόδο συμπεριλαμβάνονται μεταξύ άλλων όσον αφορά τις διεκδικήσεις της Αυτοδιοίκησης Α΄Βαθμού:

• Την γενναία αύξηση των πόρων που θα αποδοθούν στους Δήμους μέσω των ΚΑΠ, το 2025, τουλάχιστον κατά 1 δις ευρώ σε σχέση με το 2024
• Την πλήρη εφαρμογή του Ν. 3852/2010 και την κατάργηση όλων των μνημονιακών περιορισμών στην Τ.Α., που θεσπίστηκαν για λόγους που σήμερα δεν υφίστανται
• Την κατάργηση του άρθρου 44 του Ν 5071/23 που θεσπίζει ανώτατο πλαφόν 3,841 εκ. € των αποδόσεων του κρατικού προϋπολογισμού στην ΤΑ, ανεξάρτητα από τον Ν. 3852/2010 και την εξέλιξη των φορολογικών εσόδων (Φόρος Εισοδήματος, ΦΠΑ, ΕΝΦΙΑ), που χρηματοδοτούν το καλάθι των ΚΑΠ.
• Την κάλυψη από τον Κρατικό Προϋπολογισμό, του υπερβάλλοντος ενεργειακού κόστους στους δήμους, τα νομικά τους πρόσωπα, και τις ΔΕΥΑ, ώστε να μην χρειαστεί να μεταφερθεί αυτό στους δημότες. Στόχος , η ενεργειακή αυτονομία των ΟΤΑ.
• Τη χρηματοδότηση για την αναβάθμιση των υποδομών, μειώνοντας το ενεργειακό κόστος λειτουργίας.
• Τη σταδιακή αποπληρωμή των παρακρατηθέντων και μη αποδοθέντων πόρων.
• Την επαναφορά τελών που αφαιρέθηκαν από τους δήμους
• Την απόδοση επιπλέον έκτακτων δόσεων στους ΚΑΠ του 2024, πέραν των 348 εκ. Ευρώ που θα καταβληθούν, μέχρι τη συμπλήρωση του ποσού των 450 εκ. που απαιτούνται για να κλείσουν οι προυπολογισμοί του 2024.
• Την αποτύπωση στον Κρατικό Προϋπολογισμό του 2025 των οικονομικών απαιτήσεων της ΚΕΔΕ για να μπορούν οι Προϋπολογισμοί των δήμων της επόμενης χρονιάς να εκτελεστούν χωρίς προβλήματα.
• Τη δημιουργία Ειδικού Αναπτυξιακού Προγράμματος Δήμων με συγχρηματοδότηση από εθνικούς πόρους και τον τραπεζικό τομέα (πχ. την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων), το οποίο θα καλύπτει τις ανάγκες των δήμων, σε υποδομές που υπάρχει μεγάλη ανάγκη σήμερα, αλλά και σε τομείς που υπάρχει υποχρηματοδότηση από το κεντρικό κράτος.

Η Συνεισφορά της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στις κρίσεις Ενέργειας και Υγείας: Μια ασπίδα κοινωνικής συνοχής

Η τοπική αυτοδιοίκηση διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη διαχείριση δύο από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της πρόσφατης ιστορίας: την ενεργειακή και την υγειονομική κρίση. Παρά τις αντίξοες συνθήκες, με ελάχιστο προσωπικό και περιορισμένους οικονομικούς πόρους, οι δήμοι ανέδειξαν το θεμελιώδες έργο τους ως εγγύτερος θεσμός προς τον πολίτη.

Κατά τη διάρκεια της ενεργειακής κρίσης, οι δήμοι επέδειξαν πρωτοφανή ευελιξία και αποτελεσματικότητα. Προσέφεραν πρακτικές λύσεις όπως η δημιουργία θερμαινόμενων χώρων για ευάλωτες ομάδες, ενώ ταυτόχρονα προώθησαν την ενεργειακή εξοικονόμηση και την υιοθέτηση βιώσιμων πρακτικών.

Οι υγειονομικές υπηρεσίες των δήμων, από την άλλη πλευρά, αποτέλεσαν την πρώτη γραμμή στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Με κινητές μονάδες, ενημερωτικές εκστρατείες και τοπικά κέντρα υγείας, κατάφεραν να μη μείνει κανένας πολίτης χωρίς πρόσβαση σε βοήθεια, επιβεβαιώνοντας την προτεραιότητα που έθεσαν οι δημοτικές αρχές στη μη περιθωριοποίηση κανενός.

Στο τομέα αυτό η ΚΕΔΕ με ψήφισμα της διεκδικεί:

• Ενίσχυση των προγραμμάτων στους τομείς της πρόληψης, προαγωγής και πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας
• Αναβάθμιση της λειτουργίας των δημοτικών δομών υγείας ( Δημοτικά Ιατρεία, τα Κοινωνικά Φαρμακεία, τα ΚΕΠ Υγείας, τα Κέντρα Πρόληψης) με στόχο την παροχή υψηλών και ποιοτικών υπηρεσιών στους πολίτες, ιδιαίτερα δε στις ευπαθείς ομάδες πληθυσμού.
• Θεσμοθετημένη λειτουργία των Δημοτικών Ιατρείων και Φαρμακείων με την πιστοποίηση δομών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και συμβασιοποίηση με το ασφαλιστικό σύστημα.
• Ουσιαστική αποκέντρωση των υπηρεσιών υγείας μέσα από τη δημιουργία Μονάδων Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας σε τοπικό επίπεδο.
• Διασφάλιση της συνέχισης της λειτουργίας των Κέντρων Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας της Τ.Α.

Άτομα με Αναπηρία:

• Κεντρικός σχεδιασμός από την κυβέρνηση προκειμένου να ληφθεί μέριμνα για τη χρηματοδότηση έργων υποδομής που θα διευκολύνουν την προσβασιμότητα των ατόμων με αναπηρία
• Δημιουργία Κέντρων Αποκατάστασης & Αποθεραπείας
• Δημιουργία Στεγών αυτόνομης διαβίωσης
• Δημιουργία Ειδικού Προγράμματος για τη διαμόρφωση όρων και προϋποθέσεων προσβασιμότητας και κοινωνικής ένταξης των ΑΜΕΑ

Είναι παραδεκτό άλλωστε ότι η Αυτοδιοίκηση Α’ Βαθμού παλεύει με χρόνιες ελλείψεις σε προσωπικό, περιορισμένους πόρους και μια συνεχή διεύρυνση των αρμοδιοτήτων της, γεγονός που υπονομεύει την αποτελεσματική λειτουργία των δήμων και την εξυπηρέτηση των πολιτών. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει αποδείξει ότι μπορεί να εξασφαλίσει την κοινωνική συνοχή και να συμβάλλει στην ευημερία των κοινωνιών. Χρειάζεται στήριξη και εμπιστοσύνη.

Θετικό είναι το γεγονός ότι οι Δήμοι, μέσω της ΚΕΔΕ, που έχει αποδειχθεί κομβικός ο ρόλος της, έχουν αναπτύξει μια σχέση συνεχούς διαλόγου με την Κεντρική Εξουσία και φαίνεται πως έχουν χτιστεί γέφυρες που θα μπορούσαν να οικοδομήσουν καλά αποτελέσματα στο μέλλον. Αυτή η αμοιβαία όπως φαίνεται καλή πρόθεση, μόνο οφέλη θα αποδώσει προς την κοινωνία που πρέπει να αποτελεί άλλωστε το μέγιστο ζητούμενο.