2024: Από τα θύματα των πολέμων, σε έναν πλανήτη που «φλέγεται» – Η χρονιά που πέρασε σε αριθμούς

Γεμάτο με εξελίξεις το 2024 αφήνει πίσω του πολλά ανοιχτά και δισεπίλυτα μέτωπα ενώ το μέλλον φαντάζει αβέβαιο. Η χρονιά που κλείνει σημαδεύτηκε από πολέμους και καταστροφές καθώς το διεθνές οικονομικό, πολιτικό και γεωστρατηγικό περιβάλλον χαρακτηρίζεται από πολλαπλές κρίσεις.

Ο πόλεμος στη Γάζα έχει αναμφίβολα σφραγίσει το 2024 με τις αιματηρές συνέπειές του να λαμβάνουν ιστορικές διαστάσεις. Η συνακόλουθη κλιμάκωση στη Μέση Ανατολή προκαλεί ραγδαίες εξελίξεις, με τις ισορροπίες στην περιοχή να βρίσκονται σε τεντωμένο σχοινί.

Στην Ευρώπη το πολεμικό μέτωπο στην Ουκρανία συνεχίζει να μαίνεται με αυξημένες ανθρώπινες απώλειες χωρίς να είναι σίγουρο ότι το τέλος του θα έρθει τελικά το 2025.

Την ίδια στιγμή οι καταστροφικές συνέπειες της κλιματικής κρίσης έχουν αγγίξει κάθε γωνιά του πλανήτη με τις ελίτ παγκόσμια να επιδεικνύουν εγκληματική αδιαφορία.

Η τελευταία αξιολόγηση του ΟΗΕ επιβεβαίωσε ότι η παγκόσμια δράση για το κλίμα είναι θλιβερά ανεπαρκής

Το 2024 ήταν επίσης μία χρονιά εκλογών καθώς σε πάνω από 60 χώρες στήθηκαν κάλπες. Ανάμεσά στις εκλογικές αναμετρήσεις ξεχωρίζουν αυτή των ΗΠΑ με την επιστροφή του Τραμπ αλλά και αυτή της Γαλλίας – με την πρωτιά του Νέου Λαϊκού Μετώπου και την ενίσχυση της ακροδεξιάς.

Οι Ευρωεκλογές σημαδεύτηκαν από την ενίσχυση των ακροδεξιών κομμάτων αλλά και τις συμμαχίες τους με τα δεξιά κόμματα στο νέο Ευρωκοινοβούλιο. Η ατζέντα της ακροδεξιάς έχει υιοθετηθεί σε μεγάλο βαθμό από τα κυρίαρχα κόμματα της Ευρώπης που σκλήρυναν περαιτέρω τη μεταναστευτική τους πολιτική το 2024, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τη Γερμανία που επέβαλε νέους – υποτίθεται προσωρινούς – συνοριακούς περιορισμούς.

Σε αφιέρωμά του στη χρονιά που φεύγει, το Politico παρουσιάζει κάποιες από τις σημαντικές πτυχές του 2024 που προαναφέραμε, παραθέτοντας δεδομένα και αριθμούς που φωτίζουν τις εξελίξεις.

Τα ματωμένα ρεκόρ στη Γάζα

Με περισσότερους από 45.541 νεκρούς Παλαιστίνιους και άλλους 108.338 τραυματίες, οι ανθρώπινες απώλειες συνεχίζουν να αυξάνονται στη Γάζα που βομβαρδίζεται αδιάκοπα από το Ισραήλ. Η μεγάλη πλειοψηφία των θυμάτων είναι άμαχοι με τον ΟΗΕ να μιλά για το πιο επικίνδυνο μέρος για τα παιδιά στον πλανήτη.

Αναλυτές εκτιμούν ότι το 60% των κτιρίων στη Λωρίδα της Γάζας έχουν καταστραφεί – άλλοι ανεβάζουν το ποσοστό στο 80% – , πράγμα που σημαίνει ότι το 1,9 εκατομμύριο εσωτερικά εκτοπισμένοι Παλαιστίνιοι δεν έχει σπίτι για να επιστρέψει.

Σύγκριση των απωλειών Παλαιστίνιων – Ισραηλινών τα τελευταία 15 χρόνια/ Πηγή: Politico

Ο πόλεμος στη Γάζα επεκτάθηκε στον Λίβανο τον Οκτώβριο με τη χερσαία εισβολή του Ισραήλ και χιλιάδες νεκρούς από βομβιστικές και πυραυλικές επιθέσεις.

Οι ισραηλινές επιθέσεις στη Γάζα και τον Λίβανο (βασισμένες σε στοιχεία του στρατού_ και με την πράσινη γραμμή οι επιθέσεις της Χεζμπολάχ στο Ισραήλ

Τεχεράνη και Τελ Αβίβ αντάλλαξαν επιθέσεις και βρέθηκαν κοντά σε γενικευμένο πόλεμο, ενώ η Υεμένη έχει γίνει επίσης στόχος μαζικών βομβαρδισμών του Ισραήλ καθώς οι Χούθι συνεχίζουν να εξαπολύουν επιθέσεις σε πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα, προκαλώντας μεγάλη αναταραχή στο διεθνές εμπόριο και μεγάλη στρατιωτική κινητοποίηση χωρών της Δύσης στην περιοχή.

Στη Συρία, η αναπάντεχη ανατροπή του καθεστώτος του Μπασάρ Άσαντ, αλλάζει τις ισορροπίες για μικρούς και μεγάλους «παίκτες» στην περιοχή, ενώ οι ισραηλινές επιδρομές  στα αποθέματα όπλων της χώρας και η κατάληψη συριακών εδαφών αυξάνουν την αστάθεια και την αβεβαιότητα.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία

Ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία συνεχίζεται. Οι Ουκρανοί σημείωσαν κάποιες επιτυχίες το 2024, με επιθέσεις στη Μαύρη Θάλασσα και την αντεπίθεση στην περιοχή Κουρσκ της Ρωσίας τον Αύγουστο. Αλλά τελειώνουν το τρέχον έτος οπισθοχωρώντας, έχοντας χάσει πολλά από τα εδάφη τους και με πολλές απώλειες σε στρατιώτες.

Από την άλλη η συνεχής πίεση της Ρωσίας έχει τεράστιο κόστος και για τα στρατεύματά της, με τους τελευταίους μήνες να είναι εξαιρετικά βίαιοι. Το Ινστιτούτο για τη Μελέτη του Πολέμου, μια αμερικανική δεξαμενή σκέψης, υπολόγισε ότι υπήρχαν 53 ρωσικές απώλειες για κάθε τετραγωνικό χιλιόμετρο ουκρανικού εδάφους που κερδήθηκε μεταξύ Σεπτεμβρίου και Νοεμβρίου του 2024.

Οι απώλειες Ρωσίας και Ουκρανίας όπως τις αποδίδουν διάφορες πηγές/ Πηγή: Politico

Οι ρωσικές απώλειες σύμφωνα με το βρετανικό υπουργείο Άμυνας/ Πηγή: Politico

Θλιβερά ανεπαρκής η παγκόσμια δράση για το κλίμα

To 2024 είναι το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί ποτέ. Είναι επίσης το πρώτο έτος που θα είναι κατά 1,5 βαθμό Κελσίου θερμότερο από τα προβιομηχανικά επίπεδα.

Η τελευταία αξιολόγηση του ΟΗΕ επιβεβαίωσε ότι η παγκόσμια δράση για το κλίμα είναι θλιβερά ανεπαρκής. Οι τρέχουσες πολιτικές θα οδηγήσουν σε υπερθέρμανση του πλανήτη κατά 2,6 έως 3,1 βαθμούς Κελσίου αυτόν τον αιώνα, χωρίς καμία προοπτική περιορισμού της αύξησης της θερμοκρασίας στον στόχο του 1,5 βαθμού Κελσίου.

Το ανώτατο όριο των 2C που προβλέπει η συμφωνία του Παρισιού βρίσκεται επίσης σε σοβαρό κίνδυνο.

Αύξηση της θερμοκρασίας πάνω από το όριο της συμφωνίας του Παρισιού/ Πηγή: Politico

Η σοβαρότητα και η συχνότητα των επικίνδυνων κυμάτων καύσωνα, των καταιγίδων και άλλων καταστροφών αυξάνεται με κάθε κλάσμα της αύξησης της θερμοκρασίας. Οι επιστήμονες λένε ότι με αύξηση της θερμοκρασίας κατά 3C ο κόσμος θα μπορούσε να περάσει διάφορα σημεία χωρίς επιστροφή που θα άλλαζαν δραματικά το κλίμα του πλανήτη και θα αύξαναν τη στάθμη της θάλασσας.

Η φετινή διάσκεψη COP29 για το κλίμα στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν σημαδεύτηκε και πάλι από αντιπαραθέσεις και αντιφάσεις. Ενώ οι διαπραγματευτές κατέληξαν σε μια συμφωνία, σύμφωνα με την οποία οι πλουσιότερες χώρες θα παρέχουν τουλάχιστον 300 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως έως το 2035 για να βοηθήσουν τα φτωχότερα έθνη στη μάχη τους κατά της κλιματικής αλλαγής, αρκετές αναλύσεις διαπίστωσαν ότι το ποσό αυτό υπολείπεται κατά πολύ των τρισεκατομμυρίων δολαρίων που απαιτούνται για να βοηθηθούν οι ευάλωτες χώρες που θα πρέπει να αντέξουν τις ξηρασίες και τις πλημμύρες, την άνοδο της στάθμης των θαλασσών και την επιδείνωση των καταιγίδων.

Το ποσό που προορίζεται για τις αναπτυσσόμενες χώρες σε σχέση με τις ανάγκες τους/ Πηγή: Politico

Η ακροδεξιά στην Ευρώπη

Σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης οι εκλογές ανέδειξαν ακροδεξιά κόμματα στην εξουσία ενώ σε άλλες παρόμοιοι σχηματισμοί απέκτησαν ισχυρότερη φωνή ασκώντας πίεση στις κυβερνήσεις.

Οι δεξιοί Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Μεταρρυθμιστές της Ιταλίδας πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι έγιναν μεσίτες της εξουσίας στην ΕΕ μετά τις εκλογές του Ιουνίου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία ανασυγκροτήθηκε την 1η Δεκεμβρίου υπό την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, έχει ήδη υποσχεθεί να γίνει ακόμα πιο σκληρή στο μεταναστευτικό. Πολιτικές που κάποτε θεωρούνταν περιθωριακές και ακραίες, όπως η δημιουργία «κόμβων επιστροφής» και «hot spots» σε τρίτες χώρες για την κράτηση προσφύγων που περιμένουν να εξεταστούν οι αιτήσεις τους, καθώς και οι αναγκαστικές απελάσεις, αποτελούν πλέον τη σταθερά της ευρωπαϊκής πολιτικής.

Η προβολή της μετανάστευσης ως το νούμερο ένα πρόβλημα των Ευρωπαίων πολιτών έρχεται για να δικαιολογήσει ακόμα αυστηρότερα μέτρα που καταργούν μέχρι και το «στολίδι» της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, όπως παρουσιάζεται η συνθήκη Σένγκεν.

Με διακεκομμένες γραμμές οι χώρες της Σένγκεν που επέβαλαν κάποιου είδους περιορισμούς στα σύνορά τους το 2024/ Πηγή: Politco

Παρά τη ρητορική ο αριθμός των προσφύγων και μεταναστών που επιχείρησαν να περάσουν τα σιδερόφρακτα σύνορα της ΕΕ είναι μικρός και σαφώς πολύ μικρότερος από το 2015.

Ο πίνακας αναφέρεται στον αριθμό «παραβιάσεων» των συνόρων με βάση τα στοιχεία της Frontex, πράγμα που υποδηλώνει ότι ένα άτομο μπορεί να επιχείρησε να περάσει παραπάνω από μία φορά τα σύνορα/ Πηγή: Politco

Το 2024 κλείνει με δηλώσεις ευρωπαϊκών κυβερνήσεων που έσπευσαν να ανακοινώσουν πάγωμα του αιτήματος ασύλου σε Σύρους πρόσφυγες, μέχρι και απέλασή για αυτούς που έχουν ήδη λάβει το καθεστώς του πρόσφυγα, λίγες ώρες μετά την ανατροπή της δικτατορίας του Άσαντ αλλά χωρίς η κατάσταση στη χώρα να έχει σταθεροποιηθεί.