Πέντε γεωπολιτικές προκλήσεις για το 2025 – Θα μπορέσουν να ανταποκριθούν οι παγκόσμιοι ηγέτες;

Αν το 2024 ήταν η χρονιά των εκλογών, το 2025 θα είναι η χρονιά των ερωτήσεων και των γεωπολιτικών προκλήσεων για τους παγκόσμιους ηγέτες.

Στις αρχές του νέου έτους, οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο θα βρεθούν στην αρχή νέων θητειών και θα αναγκαστούν να ανταποκριθούν γρήγορα στις αυξανόμενες οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές και τεχνολογικές προκλήσεις.

Τα ζητήματα αυτά θα ήταν δύσκολο να αντιμετωπιστούν οποιαδήποτε στιγμή, αλλά σήμερα έρχονται εν μέσω ενός ταραγμένου γεωπολιτικού πλαισίου, που βλέπει την αποσύνθεση της μεταπολεμικής διεθνούς τάξης.

Ως αποτέλεσμα, οι ηγέτες θα πρέπει όχι μόνο να αντιμετωπίσουν συγκεκριμένες προκλήσεις, αλλά και να το πράξουν βρίσκοντας παράλληλα τον τρόπο να οικοδομήσουν την παγκόσμια ειρήνη και ευημερία, στη θέση της επιθετικότητας και της οικονομικής αβεβαιότητας που βιώνουμε σήμερα, σημειώνει το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ.

Πώς να προωθήσουμε την ασφάλεια σε μια κατακερματισμένη παγκόσμια τάξη;

Η παγκόσμια συνεργασία βρίσκεται σε χαμηλό σημείο και οι συγκρούσεις κλιμακώνονται. Οι παραδοσιακοί ηγέτες και θεσμοί, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και ο ΟΗΕ, αποδείχθηκαν πρόσφατα αναποτελεσματικοί στην επίτευξη παγκόσμιας συναίνεσης σε κρίσιμα θέματα ή στο να χρησιμεύσουν ως πλατφόρμα για την επίλυση διαφορών.

Οι χώρες και τα αναδυόμενα μπλοκ από όλο τον Παγκόσμιο Νότο δεν έχουν ακόμη αποσαφηνίσει αν θα χρησιμεύσουν ως ένας σωτήριος έλεγχος σε μια παρακμάζουσα παγκόσμια τάξη ασφαλείας υπό την ηγεσία της Δύσης, ή απλώς θα διαδραματίσουν ανατρεπτικό ρόλο.

Η εξισορρόπηση αυτής της δυναμικής θα είναι επίσης καθήκον του Πεκίνου, δεδομένου ότι βρίσκεται στο επίκεντρο πολλαπλών νέων γεωμετριών – όπως η προτεινόμενη Παγκόσμια Πρωτοβουλία Ασφάλειας, ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης, το Φόρουμ Συνεργασίας Κίνας-Αφρικής (FOCAC) και ένας πιθανός άξονας Ρωσίας-Ιράν-Κίνας.

Οι δύο πιο διχαστικές συγκρούσεις το 2024 – ο συνεχιζόμενος πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία και η σύγκρουση μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς στη Γάζα – προέκυψαν μετά από μακροχρόνιες προστριβές. Το γεγονός ότι οι συγκρούσεις αυτές φούντωσαν ξαφνικά, σηματοδοτεί ότι η παγκόσμια τάξη ασφαλείας είναι υπερβολικά κατακερματισμένη είτε για να διατηρήσει είτε για να διαπραγματευτεί την ειρήνη.

Σε αυτό το πλαίσιο, όταν η προσήλωση στις οικουμενικές αξίες είναι αδύνατη και η υπάρχουσα τάξη διαλύεται, οι ηγέτες θα αναγκαστούν να αναγνωρίσουν τους περιορισμούς της επιρροής τους αλλά και των συμμαχιών τους.

Γι΄αυτό και το 2025 θα πρέπει να αναρωτηθούν: Ποιοι είναι οι τρόποι για να υπερβούν τις διαχωριστικές γραμμές ώστε να αποτρέψουν περαιτέρω συγκρούσεις; Είναι δυνατόν να αποδεχθούν περισσότερους περιορισμούς στην εξουσία τους και να αναλάβουν το έργο της ειρήνευσης; Ποιοι είναι οι ελάχιστοι τομείς συμφωνίας, που μπορούν να δημιουργήσουν πρόοδο και να αντιμετωπίσουν επικίνδυνα πισωγυρίσματα;

Πώς να κατανοήσουμε την εθνική κυριαρχία στον σύγχρονο κόσμο;

Το ιδεώδες μιας τάξης βασισμένης σε κανόνες, που διατηρήθηκε με επιμέλεια από το 1945, απέχει περισσότερο από την εφαρμογή του σήμερα από ό,τι τις τελευταίες οκτώ δεκαετίες. Χωρίς κοινούς κανόνες, ισχυρούς θεσμούς και δέσμευση στο Διεθνές Δίκαιο, είναι δύσκολο να διαμορφωθεί ένα σταθερό ειρηνικό περιβάλλον.

Ωστόσο, οι υπερασπιστές της βασισμένης σε κανόνες τάξης έχουν συνειδητοποιήσει ότι για πολλές χώρες, ο ρόλος και η σταθερότητα των εθνικών πολιτικών θεσμών και ρυθμίσεων είναι ουσιώδεις.

Ενώ οι στρατοί που διασχίζουν τα φυσικά σύνορα είναι μια προφανής προσβολή της εθνικής κυριαρχίας, τα στρεβλά οικονομικά μέτρα, η χειραγώγηση των πολιτικών συστημάτων και η ρύθμιση της πρόσβασης στις αγορές, οι εμπορικές ρυθμίσεις και τα συστήματα πληρωμών παραβιάζουν δυνητικά τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και μπορούν να παραβιάσουν τις πιο σημαντικές πτυχές της κυριαρχίας ενός κράτους.

Τις τελευταίες δεκαετίες, θεωρήθηκε ζωτικής σημασίας η παραχώρηση της κυριαρχίας και της δυνατότητας των χωρών να λαμβάνουν ανεξάρτητες αποφάσεις σχετικά με ορισμένες πολιτικές στους θεσμούς παγκόσμιας διακυβέρνησης, προκειμένου να οικοδομηθεί μια «συνεκτική» παγκόσμια τάξη.

Τώρα, ακόμη και οι υπερασπιστές μιας παγκόσμιας τάξης κατανοούν συχνά ότι οι κανόνες δεν μπορούν να σχεδιαστούν ή να εφαρμοστούν σε έναν κόσμο όπου δεν γίνεται σεβαστή η εθνική κυριαρχία. Διότι χωρίς ισχυρά κράτη, που μπορούν να μιλούν για τους πληθυσμούς τους και να υπερασπίζονται τα δικαιώματά τους, πώς μπορεί να ευδοκιμήσει μια τάξη βασισμένη σε κανόνες;

Το 2025, λοιπόν, οι ηγέτες θα αναρωτηθούν: Μπορεί να αναζωογονηθεί η ανεξαρτησία του κράτους παράλληλα με την ενίσχυση των διακρατικών δομών που προσφέρουν ασφάλεια στους πληθυσμούς τους;

Πώς να αποκαταστήσουμε το εμπόριο;

Η χρυσή εποχή του εμπορίου φαίνεται να τελειώνει. Το 2023, το εμπόριο αγαθών συρρικνώθηκε κατά περίπου 2%, περισσότερο από ό,τι σε οποιοδήποτε άλλο σημείο αυτού του αιώνα, εκτός από τη διάρκεια μιας παγκόσμιας ύφεσης.

Η αύξηση των συγκρούσεων και η συνειδητοποίηση ότι οι παγκόσμιες αξίες είναι φευγαλέες εκδηλώνονται σε προκλήσεις για την εμπορική, βιομηχανική και χρηματοπιστωτική πολιτική. Είναι πλέον πιο δύσκολο να προστατευθούν οι αλυσίδες εφοδιασμού και υπάρχουν νέες πιέσεις στην ακεραιότητα των συστημάτων πληρωμών. Νέα σημεία ασφυξίας – από την Ερυθρά Θάλασσα έως τη Βαλτική – δίνουν μια γεύση του χάους που θα ακολουθούσε, για παράδειγμα, το ξέσπασμα της σύγκρουσης στα Στενά της Ταϊβάν.

Εν τω μεταξύ, οι προστατευτικές βιομηχανικές πολιτικές επιστρέφουν λόγω των πολιτικών συνθηκών στο εσωτερικό και της διαστρέβλωσης των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας, καθιστώντας αναγκαία την επανεξέταση του παγκόσμιου εμπορικού συστήματος.

Τα διδάγματα των μακρών ετών της μεταπολεμικής ανάπτυξης φαίνεται να έχουν ξεχαστεί. Αυτά τα κέρδη μπορεί να μην μοιράστηκαν δίκαια μεταξύ των εθνών, αλλά ήταν ωστόσο πραγματικά – και υπεύθυνα για μια άνευ προηγουμένου μείωση της παγκόσμιας φτώχειας.

Ο κόσμος βρίσκεται τώρα κάπου μεταξύ μιας ελεύθερης αγοράς και μιας παρεμβατικής οικονομικής εποχής, αλλά καθώς οι κυβερνήσεις παρεμβαίνουν σε βασικούς κλάδους, η ισχυρή ηγεσία θα μπορούσε να μετατοπίσει τον κόσμο σε μια πιο δίκαιη εποχή συναλλαγών.

Ως εκ τούτου, το 2025 οι ηγέτες θα πρέπει να αναρωτηθούν: Μπορούμε να μάθουμε να διαπραγματευόμαστε νέες ρυθμίσεις μεταξύ νέων εταίρων, διασφαλίζοντας παράλληλα τα μακροχρόνια οφέλη του εμπορίου; Πώς θα δημιουργήσουμε νέα κέρδη από το εμπόριο και μπορούμε να εργαστούμε σκληρότερα για να μοιραστούμε τα οφέλη του πιο δίκαια;

Μπορούμε να διατηρήσουμε την καινοτομία αποκεντρωμένη;

Οι επιπτώσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης και άλλων προηγμένων τεχνολογιών στις κοινωνίες και τις οικονομίες έχουν μόλις αρχίσει να γίνονται κατανοητές. Άλλες τεχνολογικές εξελίξεις των περασμένων δεκαετιών έδωσαν την ευκαιρία σε προηγουμένως υποβαθμισμένες περιοχές να προλάβουν τα παγκόσμια σύνορα.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να επηρεάσει την ανισότητα με διαφορετικό τρόπο: φαίνεται ότι ευνοεί τους ιδιοκτήτες των αλγορίθμων, τους ιδιοκτήτες των δεδομένων και αυτούς του κεφαλαίου.

Εάν η ΤΝ πρέπει να χρησιμοποιηθεί για να… κατασκευαστεί ακόμη περισσότερη, τότε υπάρχει βάσιμος λόγος να υποθέσουμε ότι ο αποκεντρωμένος χαρακτήρας της τεχνολογικής καινοτομίας – που ήταν απαραίτητος για την ανάπτυξη της απασχόλησης και των προσδοκιών – μπορεί να φτάνει στο τέλος του. Μια τέτοια τάση θα περιόριζε σημαντικά την ικανότητα των αναδυόμενων οικονομιών να δημιουργήσουν πρόσθετο πλούτο.

Για πολλές κυβερνήσεις, η βιασύνη για τη ρύθμιση της τεχνολογίας επιδιώκει να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις, αλλά πρέπει να εξισορροπείται με την εξέταση των ευρύτερων κερδών και ευκαιριών από την ταχεία καινοτομία – για παράδειγμα, την επιτάχυνση των επιστημονικών υπολογισμών που απαιτούνται για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής ή την ανάπτυξη πρακτικών για την υποστήριξη της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων στην εργασία.

Επιπλέον, ο συγκεντρωτισμός της καινοτομίας, της επιχειρηματικότητας και της δημιουργίας αξίας – με την πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης να περιορίζεται σε μεγάλες, πλούσιες σε κεφάλαιο και πόρους επιχειρήσεις – θα έχει επιπτώσεις στην ισότητα των δεδομένων και στη δημιουργία ποικίλης γνώσης.

Επομένως, οι ηγέτες θα πρέπει να ρωτήσουν το 2025: Πώς μπορούμε να διατηρήσουμε την καινοτομία και την έρευνα λιτή, διασκορπισμένη και ανταγωνιστική; Πώς μπορούν να σχεδιαστούν οι παγκόσμιοι ρυθμιστικοί φορείς έτσι ώστε να μπορούν να συμβαδίζουν με την ταχύτητα των αλλαγών και να διανέμουν δίκαια τα οφέλη της τεχνολογίας;

Μπορεί η νέα ενέργεια να συμβάλει στη δράση για το κλίμα;

Οι κοινωνίες αντιμετωπίζουν πρωτοφανές θερμικό στρες. Το 2023 ο κόσμος υπερέβη για πρώτη φορά το φράγμα της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας κατά 1,5°C που έθεσε η Συμφωνία του Παρισιού, ενώ ο Ιούλιος του 2024 ήταν ο θερμότερος όλων των εποχών, με επιπτώσεις της απολύτως ορατές στον βίαιο εκτοπισμό, την απώλεια της βιοποικιλότητας, τον υποσιτισμό και άλλα ανεξέλεγκτα φαινόμενα.

Οι συνέπειες αυτές έχουν άδικες επιπτώσεις, που συχνά επηρεάζουν περισσότερο τις κοινότητες που συμβάλλουν λιγότερο στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Αυτή η ασυμφωνία έχει αναδείξει τις αποτυχίες των πολλών παγκόσμιων πλαισίων, που σχεδιάστηκαν για να κινητοποιήσουν κεφάλαια για τον περιορισμό των εκπομπών και την ενίσχυση της προσαρμογής – για παράδειγμα, η παροχή 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως στον αναπτυσσόμενο κόσμο μέχρι το 2020. Αντ’ αυτού, η χρηματοδότηση για το κλίμα τείνει να συγκεντρώνεται σε μια γεωγραφική περιοχή για τις δικές της και μόνον ανάγκες.

Έχουν προταθεί πολλαπλές ιδέες: μεταρρύθμιση των πολυμερών αναπτυξιακών τραπεζών, ώστε να μπορούν να πραγματοποιούν μεγαλύτερες επενδύσεις σε υποδομές και ενέργεια, ανταλλαγή χρέους με κλιματική αλλαγή και άλλα μέσα πολιτικής που βασίζονται στην αγορά. Οι ηγέτες πρέπει να ασχοληθούν λιγότερο με τις ιδέες και περισσότερο με την εφαρμογή και τη λογοδοσία, επισημαίνει το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ.

Το 2025, όλα τα μάτια θα είναι στραμμένα στις υποσχέσεις που δόθηκαν κατά τη διάρκεια της COP28 και στο κατά πόσον θα τηρηθεί τόσο η δέσμευση για την παροχή 5-7 τρισ. δολαρίων ετησίως για το «πρασίνισμα» της παγκόσμιας οικονομίας έως το 2030, όσο και η υπόσχεση για μείωση των ορυκτών καυσίμων.

Κοιτάζοντας μπροστά

Το 2025, οι ηγέτες σε όλο τον κόσμο θα πρέπει να αναζητήσουν απαντήσεις σε αυτά τα πέντε ερωτήματα. Οι απαντήσεις τους δεν είναι απαραίτητο να είναι ταυτόσημες, αλλά οι πιθανότητες είναι πως, αν βρίσκονται σε έντονη ασυμφωνία μεταξύ τους, τότε τα προβλήματα που ο κόσμος προσπαθεί να αντιμετωπίσει θα μεγεθυνθούν.

Εν μέσω ανορθολογισμού, ασυνέπειας και μιας χαοτικής πολυφωνίας, η εξεύρεση έστω μιας εύθραυστης συναίνεσης είναι πιο σημαντική από ποτέ.