Αποτυχίες

Συνυφασμένα με το προ ολίγου δημοσιευθέν άρθρο μας για τον Γιώργο Μπλάνα —στη δική μου τουλάχιστον διάνοια και συνείδηση— τα ακόλουθα αποσπάσματα από επιφυλλίδα του αειμνήστου Χρήστου Γιανναρά, που έφερε τον τίτλο «Η λογική της αποτυχίας» και είχε δημοσιευτεί στο «Βήμα» στις 8 Φεβρουαρίου 1987:

Η λογική των υποκειμενικών μας σφαλμάτων σπάνια μας απασχολεί. Είμαστε μάλλον στυγνοί αιτιοκράτες, όταν πρόκειται για τα δικά μας λάθη ή τις αποτυχίες μας: Φταίνε πάντοτε οι αντικειμενικές συνθήκες, κάποιες απρόσμενες «ατυχίες», η ανυποψίαστη αθωότητά μας, η αδίσταχτη σκληρότητα του περίγυρου ή των όρων του παιχνιδιού.

Λιγότερο σαφή λογική έχουν συνήθως τα σφάλματα των άλλων. Οι αποτυχίες των συνανθρώπων μας μάς βυθίζουν συχνά σε απορία και έκπληξη: Πώς το έκανε, πώς δεν έβλεπε, πώς δεν μέτρησε τις συνέπειες, τι είδους συνείδηση διαθέτει, δεν καταλαβαίνει ότι εκτίθεται, δεν αισθάνεται γελοίος;

Και η αμηχανία γίνεται καϋμός, όταν τα λάθη του άλλου μας αφορούν, όταν οι αποτυχίες του έχουν επιπτώσεις σε πολλούς ή σε όλους. Έχουμε δαπανήσει και δαπανούμε πολύ χρόνο από τον βίο μας —τον ελάχιστο και μοναδικό που έχουμε να ζήσουμε— ανασκαλεύοντας τη λογική της αποτυχίας των άλλων.

Και νοιώθουμε τελείως αδύναμοι μπροστά στο παράλογο αυτών των υποκειμενικών ολισθημάτων, που μας βυθίζουν στον συλλογικό καϋμό, ή κάποτε και σε κοινή τραγωδία.

[…]

Αποτυχία θα πει: Αλλού σκοπεύω κι αλλού καταλήγω. Δεν πραγματοποιώ τον στόχο μου, δεν καταφέρνω αυτό που επιδιώκω. Και πρόβλημα μέγα αν συνειδητοποιώ πάντοτε ότι ο σκοπός μου έμεινε ανεκπλήρωτος. Αν δεν κλείνω τα μάτια μπροστά στην πραγματικότητα των λαθών μου. Αν δεν αρνούμαι να πιστοποιήσω την αποτυχία. Αν δεν χώνω το κεφάλι στην άμμο της παρηγόριας των φαντασιώσεων, των ψευδαισθήσεων. Ο άνθρωπος δεν αντέχει πάρα πολλή πραγματικότητα, έλεγε ο Έλιοτ — δίχως απαίτηση αλαθήτου.

[…]

Το ανεξέλεγκτο «φάλτσο» της αποτυχίας εντοπίζεται κάπου εκεί: στην αδυναμία ή την αλλοτρίωση της σχέσης. Επιχειρώ μια σχέση, αλλά δεν είμαι διατεθειμένος ή αρκετά δυνατός για να βγω από το καβούκι των ιδεολογικών μου σχημάτων, των νοητικών μου «πεποιθήσεων», των συναισθηματικών μου προτιμήσεων. Δεν τολμάω να συναντήσω πραγματικά τον άλλον, δηλαδή να καταλάβω τι λέει, να πιστοποιήσω τι θέλει και τι προτείνει. Προτιμώ την ασφάλεια που μου παρέχει το ψυχολογικό αγκίστρωμα στις δικές μου βεβαιότητες. Δεν ακούω αυτό που λέει ο άλλος, αλλά αυτό που θα ήθελα να λέει, δεν διαβάζω αυτό που γράφει, αλλά αυτό που θα ήθελα να είχε γράψει. Έτσι η σχέση γίνεται ανέφικτη, ο λόγος δεν μεταγγίζει την πραγματικότητα, η μοναξιά των ψευδαισθήσεων είναι όλο και πιο στεγανή. Και φτάνουμε στον θάνατο μόνοι, με βασανιστικό το ερώτημα των αιτίων της αποτυχίας μας — ανέραστοι.

[…]

Το κατ’ εμέ περιττό να δηλώσω ότι δεν είμαι αλάθητος. Και δεν χρειάζεται ταπεινοφροσύνη ή περίσσεια αρετής για μια τέτοια ομολογία. Μόνο κάποιος στοιχειώδης ρεαλισμός ή ελάχιστη αίσθηση αποφυγής του γελοίου.

Να προσθέσω όμως και κάτι αυτονόητο, αλλά βγαλμένο από την προσωπική μου εμπειρία: Βρήκα ωφέλιμες και γόνιμες ως τώρα στη ζωή μου όχι μόνο τις ορθές, αλλά και λαθεμένες απόψεις. Η ωφελιμότητα και γονιμότητα δεν κρίθηκε —για μένα τουλάχιστον— αποκλειστικά από την ορθότητα, αλλά κυρίως από την ανησυχία και την τιμιότητα της διερεύνησης, την ειλικρίνεια της αναζήτησης, την ετοιμότητα των αναθεωρήσεων.

Κάποτε μέσα στην αλογία της αποτυχίας μπορεί να διασώζεται παράδοξα ένα απρόσμενο ήθος.

Αυτήν την έντιμη διερεύνηση, αυτήν την ειλικρινή αναζήτηση, εκθειάζει και ο Γιώργος Λίλλης στο δικό του κείμενο για τον Μπλάνα, σχεδόν τέσσερις ολόκληρες δεκαετίες μετά τον Γιανναρά.

Σκληρή και επώδυνη διαδικασία «αυτό το ξεσκέπασμα», σωστή δοκιμασία, «μέσα σε έναν κόσμο που πλατσουρίζει στα λασπόνερα, ενώ πιστεύει πως έχει κατακτήσει ωκεανούς».

Και παρήγορη το δίχως άλλο η σκέψη πως υπήρχαν και υπάρχουν ακόμα φωνές που μας ωθούν να απαγκιστρωθούμε από φαντασιώσεις και ψευδαισθήσεις.

Που μας παρακινούν να αναμετρηθούμε με την πραγματικότητα των άλογων αποτυχιών που βασανίζουν τη ζωή μας.

Που μας προτρέπουν να αναλάβουμε εντέλει τις ευθύνες μας με ήθος, με θάρρος, με αξιοπρέπεια.

Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Χρήστος Γιανναράς (1935-2024).