Πιερ Λαρούς: Διάθεση αποστολική

Τα γαλλικά ταχυδρομεία εκυκλοφόρησαν πριν από ολίγο ένα γραμματόσημο για να τιμήσουν τα εκατόν πενήντα χρόνια από την γέννηση του Πέτρου Λαρούς. Μπορούμε να πούμε ότι, σε παγκόσμια κλίμακα, ολίγα ονόματα της παιδείας είναι γνωστά όσο το όνομα του Λαρούς, ώστε και από μόνη την άποψη αυτήν αν εσχολιάζαμε την ενέργεια, θα έπρεπε να την θεωρήσουμε απολύτως επιβεβλημένη.

Δεν έχω υπόψη μου τις σχετικές στατιστικές, αλλά νομίζω ότι ο αριθμός των αντιτύπων του λεξικού αυτού στις διάφορες μορφές του, τα οποία έχουν καλύψει επί έναν ολόκληρον αιώνα όλη την επιφάνεια του πολιτισμένου κόσμου, τείνει να ξεπερνάει και των πιο φημισμένων λογοτεχνημάτων την πώληση. Αν η δόξα μπορεί να θεωρηθεί συνάρτηση της φήμης, τότε πρέπει να θεωρούμε ότι το όνομα του Πέτρου Λαρούς είναι, ανάμεσα στους συγχρόνους τού μεγάλου λεξικογράφου, από τα πλέον περίδοξα. Αυτήν την ώρα, άλλωστε, μου έρχονται δύο σκέψεις που δεν είναι άσχετες από το θέμα μας: από μια μεριά ότι το πρώτο αντίστοιχο έργο του Λαρούς, το «Μεγάλο Παγκόσμιο Λεξικό», αποτελεί οργανική συνέχεια της Εγκυκλοπαιδείας του Ντιντερό, με ενδιάμεσο την ιδιόρρυθμη «Μεθοδική Εγκυκλοπαιδεία»· και ύστερα ότι το πνεύμα αυτό που προσφέρει την αντικειμενική διάταξη του επιστητού σε επίπεδο προσιτό, αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά του γαλλικού πνεύματος. Το ότι ο Ντιντερό εξεκίνησε από ένα αγγλικό πρότυπο, τούτο δείχνει απλώς από πού προήλθε η έμπνευση του έργου, αλλά δεν ελαττώνει την τυπικά γαλλική διαμόρφωσή του.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 26.7.1968, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Μα περισσότερο από το πνεύμα γενικά της γαλλικής παιδείας, ο Λαρούς εκφράζει ιδιαίτερα και μία στιγμή της συγκεκριμένη. Έχει κάτι αληθινά μοναδικό, για τα παγκόσμια γράμματα, εκείνη η δεκαετία του 1860, μέσα στην οποία παρουσιάσθηκαν τρία έργα λεξικογραφικής υφής, όπως το μοναδικό, ακόμη και στις ημέρες μας, γλωσσικό λεξικό του Λιττρέ, το βιογραφικό λεξικό του JAL και το, μεγαλύτερο σε όγκο από τα τρία, δεκαεπτάτομο στην πρώτη μορφή του λεξικό του Λαρούς. Πρέπει κάποια ιερή μανία να κατείχε αυτήν την γενιά των ανθρώπων που μπόρεσαν, ο καθένας μόνος ουσιαστικά, να συλλάβουν και να προαγάγουν τα τρία αυτά τυπικά έργα: ένα πνεύμα όπου σμίγει η προσφορά με την αυτοθυσία και με την αφοσίωση, στην υπηρεσία των πολλών. Άλλωστε, ορίζοντας με τέτοιον τρόπο τον παλμό των τρίων τούτων προσπαθειών, δείχνω και πάλι έτσι, άθελά μου, την στενή συγγένεια την οποία είχε η προσπάθεια του καθενός από αυτούς με την υψηλή συνείδηση η οποία συνείχε την ομάδα της πρώτης Εγκυκλοπαιδείας: εκείνο που προέχει δεν είναι η επιχείρηση, είναι μια διάθεση αποστολική.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 26.7.1968, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Πέτρος Λαρούς, άλλωστε, αν εξετάσει κανείς ιδιαίτερα την περίπτωσή του, έχει αληθινά αποστολική θέληση. Γεννημένος σε ένα μικρό χωριό από οικογένεια φτωχική, κατόρθωσε, με την θέλησή του αποκλειστικά, να γίνει εκπαιδευτικός πρώτα, εκδότης σχολικών βιβλίων ύστερα, για να καταλήξει σε ηλικία σαράντα εννέα ετών, το 1866, να βάλει τα θεμέλια του κυρίου έργου του, του πρώτου μεγάλου του λεξικού. Δεν ευτύχησε να ιδεί το τέλος του, γιατί η έκδοση αυτή εσυμπληρώθηκε το 1876, έναν χρόνο μετά τον θάνατό του, αλλά η πρόθεσή του ανταποκρινόταν με τόσην ακρίβεια προς τις επιταγές της εποχής του, ώστε, αγκαλά (σ.σ. μολονότι, αν και) και εξεκίνησε αργά την προσπάθειά του, αγκαλά και απέθανε νέος, πριν ολοκληρωθούν τα σχέδιά του, όμως από εκείνην την αρχική του προσπάθεια εδημιουργήθηκε όλο το τεράστιο οικοδόμημα που γνωρίζουμε σήμερα, με την διαδοχή και την ποικιλία των εκδόσεων.

Ωστόσο, οι μεταγενέστεροι εγνώρισαν τις άλλες αυτές, τις μεταγενέστερες εκδόσεις του πρώτου εκείνου «Μεγάλου Παγκόσμιου Λεξικού». Θυμούμαι, όταν είμουν παιδί, την γιαγιά μου να παρακολουθεί την έκδοση του «Μηνιαίου Λαρούς», και κάποτε, όταν είχε τελειώσει την ανάγνωσή του πριν κλείσει ο μήνας, να περνάει τα απογεύματά της διαβάζοντας σελίδες από το λεγόμενο τότε «Νέο Λαρούς». Μα αυτά όλα, και άλλες εκδόσεις και αναμορφώσεις όσες ακολούθησαν, δεν πρέπει να μας κάνουν να ξεχνούμε την μοναδική αξία, ιστορική αλλά και πραγματική, του πρώτου, του αρχικού· ιδιαίτερα θα ετόνιζα, μάλιστα, την τεράστια αφθονία των παραδειγμάτων τα οποία διανθίζουν τα άρθρα του, παραδειγμάτων τόσο αφθόνων, και τόσο καλά διαλεγμένων, ώστε και σήμερα ακόμη να αποτελούν εξαίρετη και αναντικατάστατη ως τις ημέρες μας πηγή παραθεμάτων από όλη την γαλλική γραμματεία.

Πριν από ολίγα χρόνια ένας τολμηρός εκδότης έβαλε εμπρός την φωτοαντιγραφική επανέκδοση, και μάλιστα σε σχήμα πιο μικρό και πιο βολικό από το αρχικό, ακέριας της Εγκυκλοπαιδείας του Ντιντερό. Υπάρχουν ενδείξεις που πείθουν ότι η προσπάθεια αυτή δεν αστόχησε· αλλά υπάρχουν τεκμήρια που επιτρέπουν να πιστεύσει κανείς ότι ένα τέτοιο έργο, πολύ πιο εύκολο, προκειμένου για το πρώτο Λαρούς, επίσης θα ανταποκρινόταν σε ανάγκες ενός μεγάλου κοινού, που εξακολουθεί να χρησιμοποιεί την παλιά εκείνην έκδοση, αφού, καθώς είπα, κανένα νεώτερο δημοσίευμα του ίδιου ή άλλου εκδότη δεν το αντικατέστησε στην υπηρεσία των λογίων. Ας ελπίζουμε να πραγματοποιηθεί κάποτε η επανέκδοση αυτή: θα είναι το καλύτερο μνημόσυνο του Πέτρου Λαρούς.

*Επιφυλλίδα του Κ. Θ. Δημαρά, που έφερε τον τίτλο «Πέτρος Λαρούς» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Παρασκευή 26 Ιουλίου 1968.

Ο διάσημος γάλλος λεξικογράφος, εκπαιδευτικός και εκδότης Πιερ Λαρους (Pierre Athanase Larousse) γεννήθηκε στο χωριό Toucy της Βουργουνδίας στις 23 Οκτωβρίου 1817 και απεβίωσε στο Παρίσι στις 3 Ιανουαρίου 1875.