Κλιματική αλλαγή και πράσινη μετάβαση: Τα μεγάλα ερωτήματα για το 2025

Το καλοκαίρι του 2024 ήταν το πιο καυτό που έχει καταγραφεί. Η παγκόσμια μέση θερμοκρασία μεταξύ Σεπτεμβρίου 2023 και Αυγούστου 2024 ήταν η υψηλότερη που έχει καταγραφεί για μια περίοδο 12 μηνών σε σύγκριση με τους μέσους όρους της προβιομηχανικής περιόδου. Η κλιματική αλλαγή έχει μπει για τα καλά στην καθημερινότητά μας.

Ακραία καιρικά φαινόμενα που συνέβαιναν μερικές φορές κάθε αιώνα, τώρα συμβαίνουν κάθε πέντε χρόνια ή λιγότερο.

Η εν λόγω συχνότητα αυξάνει τη σοβαρότητα των προκλήσεων που γεννιούνται, καθώς δεν αφήνει επαρκή χρόνο για ανάκαμψη από τον κύκλο των απωλειών και των ζημιών.

Οι οικονομικές επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στον αναπτυσσόμενο κόσμο δεν μπορούν να υποτιμηθούν.

Στις ΗΠΑ, η επανεκλογή Τραμπ έχει δυναμώσεις της φωνές που λένε «βάλτε μπρος τα τρυπάνια!»

Τα μέτρα για το κλίμα θα πρέπει να αυξηθούν δραματικά και γι’ αυτόν τον λόγο η ζήτηση και η προσφορά ορυκτών καυσίμων, που ευθύνονται για περίπου το 90% των παγκόσμιων εκπομπών CO2, θα πρέπει να μειωθούν σημαντικά.

Αλλά το διαζύγιο των οικονομιών μας από εύκολα μεταφερόμενα, εμπορεύσιμα και συσσωρεύσιμα καύσιμα όπως ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο αποδεικνύεται πολύ δύσκολο στην πράξη.

Έκθεση δείχνει ότι οι ανεπτυγμένες χώρες όπως οι ΗΠΑ και ο Καναδάς θα πρέπει να πρωτοστατήσουν στη σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων, έχοντας τόσο την ιστορική ευθύνη όσο και την ικανότητα να υλοποιήσουν την εν λόγω μετάβαση.

Κι οι δυο τους έχουν ανακοινώσει νέες υποσχέσεις για το κλίμα αυτόν τον μήνα – μα δεν δεσμεύονται να τερματίσουν την παραγωγή και τη χρήση ορυκτών καυσίμων.

Καθαρή ενέργεια

Όσον αφορά στην ανάπτυξη καθαρής ενέργειας, έχουν γίνει βήματα – που δεν επαρκούν.

Το 2023, οι ανανεώσιμες πηγές παρείχαν το 30% της παγκόσμιας παροχής ηλεκτρικής ενέργειας. Παγκοσμίως, προστέθηκαν πάνω από 500 GW ισχύος.

Οι μπαταρίες αποτελούν το 90% όλων των νέων μονάδων αποθήκευσης ενέργειας που αναπτύχθηκαν μεταξύ 2015-2024 (μολονότι η αντλούμενη υδροηλεκτρική ενέργεια παραμένει ευρέως χρησιμοποιούμενη).

Το κόστος των μπαταριών ιόντων λιθίου σημείωσε πτώση 40% το 2024, ενώ η πτωτική τάση αναμένεται να συνεχιστεί.

Οι πωλήσεις ηλεκτρικών αυτοκινήτων το 2023 πλησίασαν τα 14 εκατομμύρια (το 18% όλων των αυτοκινήτων που πωλήθηκαν). Η πλειονότητα αυτών συγκεντρώθηκε στην Κίνα, την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

Για τις πλούσιες χώρες του κόσμου, η πρόκληση είναι να σπάσουν την εξάρτησή τους από τα ορυκτά καύσιμα χωρίς να υποκινήσουν βίαιες εγχώριες αντιδράσεις.

Στην Ευρώπη υπάρχουν σφοδρές αντιδράσεις στις πολιτικές της που γειτνιάζουν με το κλίμα: από τον χώρο της γεωργίας μέχρι των λόμπι της αυτοκινητοβιομηχανίας. Στις ΗΠΑ, η επανεκλογή Τραμπ έχει δυναμώσεις της φωνές που λένε «βάλτε μπρος τα τρυπάνια!».

Για τον υπόλοιπο κόσμο, το ερώτημα είναι πώς να απελευθερωθούν οι εκπομπές άνθρακα, ενώ ταυτόχρονα επιτυγχάνονται περίπλοκοι αναπτυξιακοί στόχοι.

Ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη διάφορες προσπάθειες για την επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης μέσω χαμηλών εκπομπών άνθρακα, το ευρύτερο τοπίο με το οποίο θα πρέπει να αναμετρηθεί ο Παγκόσμιος Νότος χαρακτηρίζεται από αυξανόμενες προκλήσεις:

• συνεχιζόμενες και νεότερες ένοπλες συγκρούσεις,
• αυξανόμενη πόλωση σε πολυμερείς πλατφόρμες που προορίζονται για παγκόσμια συντονισμένη δράση για το κλίμα και
• αποφυγή ευθυνών εκ μέρους του Παγκόσμιου Βορρά.

Σημαντικό είναι και το γεγονός ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες είναι επιφορτισμένες με την ανάπτυξη χωρίς σημαντική προσθήκη στο παγκόσμιο απόθεμα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αλλά οι συνθήκες για να γίνει αυτό δεν είναι αρκετά υποστηρικτικές: Οι φτωχότερες και πιο ευάλωτες στο κλίμα χώρες του κόσμου ξόδεψαν διπλάσια χρήματα για την αποπληρωμή του εξωτερικού χρέους εν συγκρίσει με το τι έλαβαν ως χρηματοδότηση για το κλίμα το 2022, ενώ αρκετές αναπτυσσόμενες χώρες αντιμετωπίζουν πολύ υψηλότερο κόστος κεφαλαίου, ιδίως για πράσινες τεχνολογίες εν συγκρίσει με τις ανεπτυγμένες αντίστοιχές τους.

Τα μονομερή εμπορικά μέτρα, όπως ο μηχανισμός προσαρμογής των συνόρων άνθρακα της ΕΕ, είναι πιθανό να βλάψουν δυσανάλογα τις αναπτυσσόμενες οικονομίες, εμποδίζοντας την οικονομική ανάπτυξη σε βασικούς τομείς και θέτοντας το βάρος της απαλλαγής από τις εκπομπές άνθρακα στον Νότο.

Χαμηλές εκπομπές άνθρακα

Εντούτοις, οι αναπτυσσόμενες χώρες προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την πράσινη μετάβαση μέσω χαμηλών εκπομπών άνθρακα εισάγοντας καινοτόμες ιδέες και τολμηρές πολιτικές.

Την ίδια στιγμή, χώρες όπως οι ΗΠΑ προσπαθούν να διαφοροποιήσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους, απομακρύνοντάς τες από την Κίνα.

Η κλιμάκωση της χρηματοδότησης για να καταστεί δυνατή η πράσινη μετάβαση παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα ανοιχτά ερωτήματα για το υπόλοιπο μέρος της τρέχουσας δεκαετίας.

Το απογοητευτικό αποτέλεσμα της COP29 οδήγησε στη θλιβερά ανεπαρκή συγκέντρωση 300 δισεκατομμυρίων δολαρίων για τις αναπτυσσόμενες χώρες.

Οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι οι πράσινες χρηματοδοτικές ανάγκες της Ινδίας, για παράδειγμα, ανέρχονται από μόνες τους σε περίπου 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το 2030 βάσει της Συμφωνίας του Παρισιού.

Δεν είναι ακόμη σαφές εάν η χρηματοδότηση εκ μέρους ιδιωτών (κατέχουν τρισεκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως) μπορεί να αναπτυχθεί ουσιαστικά για να χρηματοδοτήσει την πράσινη μετάβαση στον Παγκόσμιο Νότο.

Διακυβεύματα

Επιπλέον, η άνοδος-ρεκόρ της Κίνας στην παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού πράσινων αγαθών και η επιταχυνόμενη πράσινη μετάβασή της έχουν αυξήσει τα οικονομικά και γεωπολιτικά διακυβεύματα περί της οικοδόμησης μιας πράσινης οικονομίας σε άλλες χώρες.

Αντιπροσωπεύοντας το 80% της παγκόσμιας παραγωγής ηλιακών φωτοβολταϊκών, το 85% της παραγωγικής ικανότητας για κρίσιμα ορυκτά και το 60% όλων των πωλήσεων ηλεκτρικών οχημάτων στον κόσμο το 2023, η Κίνα έχει στριμώξει την αγορά γύρω από πολλά αγαθά που είναι πιο περιζήτητα από ποτέ.