Κλιματική αλλαγή: SOS για τα συνδυαστικά φαινόμενα – Καύσωνες και ξηρασίες πλήττουν συχνότερα τη Μεσόγειο

Η κλιματική αλλαγή έχει ήδη σημαντικές και δραματικές συνέπειες στις ζωές δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, όπως έχει γίνει ευρέως αντιληπτό. Αυτό που ακόμη δεν έχει κατανοηθεί είναι τι θα επιφέρει η γρήγορη υπερθέρμανση του πλανήτη τις επόμενες δεκαετίες. Οι κλιματικοί κίνδυνοι άλλωστε μεταβάλλονται, ενώ συνεχής είναι η αύξηση των μέσων θερμοκρασιών σε ολόκληρη την Ευρώπη, με τους ειδικούς να έχουν προειδοποιήσει από καιρό ότι θα πρέπει να προετοιμαστεί για περισσότερες ημέρες με ακραίο καύσωνα και εντονότερες βροχοπτώσεις.

Τα τελευταία 6 χρόνια έχουν καταγραφεί τα 5 θερμότερα έτη στην Ελλάδα

Το 2024, άλλωστε,  ήταν το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί ποτέ για την Ελλάδα σύμφωνα με τα μετεωρολογικά δεδομένα ενώ αναμένεται να ανακηρυχθεί και το θερμότερο έτος σε παγκόσμιο επίπεδο καταδεικνύοντας έτσι τις αυξανόμενες προκλήσεις που φέρει η κλιματική αλλαγή.

Το θερμότερο έτος

Σύμφωνα με τα μετεωρολογικά δεδομένα τα οποία ανέλυσε η επιστημονική ομάδα του climatebook, η μέση θερμοκρασία στην Ελλάδα για το 2024 κυμάνθηκε πάνω από την μέση τιμή της περιόδου 1991-2020 στο 77% των ημερών. Πιο συγκεκριμένα τις 282 ημέρες του έτους καταγράφηκαν θετικές αποκλίσεις.

Στην εικόνα, που ακολουθεί παρουσιάζεται η μέση ημερήσια θερμοκρασία για το 2024 στην Ελλάδα. Από το γράφημα φαίνεται ότι:

• 282 από τις 366 ημέρες του έτους ημέρες του έτους μέχρι στιγμής καταγράφηκαν θετικές αποκλίσεις.
• Τον Απρίλιο 2024 σημειώθηκαν μέγιστες θερμοκρασίες σε επίπεδα ρεκόρ στην Ελλάδα.
• Το χρονικό διάστημα Ιούνιος-Αύγουστος (Καλοκαίρι 2024) καταγράφηκαν 85/92 ημέρες με θετικές αποκλίσεις.
• Το δίμηνο Ιούνιος – Ιούλιος 2024 με μέση μέγιστη θερμοκρασία στους 31°C είναι το θερμότερο στα χρονικά των καταγραφών στην Ελλάδα με μεγάλη διαφορά από  το 2ο (2012).
• Ο χειμώνας 2023-2024 ήταν ο θερμότερος στα χρονικά των καταγραφών στην Ελλάδα.
• Το καλοκαίρι 2024 ήταν το θερμότερο στα χρονικά των καταγραφών στην Ελλάδα.

Η πορεία της μέσης ημερήσιας θερμοκρασίας στην Ελλάδα για το 2024 σε σχέση με τη μέση τιμή της περιόδου 1991-2020. Με κόκκινες αποχρώσεις οι μέρες με θετικές αποκλίσεις της μέσης θερμοκρασίας και με μπλε οι μέρες με αρνητικές αποκλίσεις.

Στην Εικόνα 2 παρουσιάζεται η μέση ετήσια θερμοκρασία από το 1970 μέχρι και το 2024 στην Ελλάδα. Μερικά σημαντικά στοιχεία από το παρακάτω γράφημα, σύμφωνα με την ανάλυση της επιστημονικής ομάδας του climatebook είναι τα εξής:

• Το 2024 ήταν το θερμότερο έτος στα χρονικά των καταγραφών για την Ελλάδα με μέση θερμοκρασία στους 16°C .
• Το 2024 ήταν κατά 0.7°C  θερμότερο από το αμέσως προηγούμενο έτος αυτό του 2023.
• Τα τελευταία 6 χρόνια έχουν καταγραφεί τα 5 θερμότερα έτη στην Ελλάδα.

Μέση ετήσια θερμοκρασία στην Ελλάδα από το 1970 μέχρι και το 2024

Κλιματική αλλαγή: Συχνότερα τα συνδυαστικά φαινόμενα

«Οι υψηλότερες θερμοκρασίες και οι εντονότεροι καύσωνες στην Ελλάδα κατά τα τελευταία έτη, επιβεβαιώνουν μία αυξητική τάση που είχε ήδη εντοπισθεί από τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας και της οποίας η διατήρηση στο μέλλον θεωρείται πλέον βέβαια. Συνδυαστικά με τη θερμοκρασία, εξετάζεται πλέον και η κοινή εμφάνιση καύσωνα και ξηρασίας, ενός δηλαδή από τα συνδυασμένα φαινόμενα που πλήττουν τη Μεσόγειο (ένα δεύτερο παράδειγμα συνδυασμένου φαινομένου στη Μεσόγειο είναι η κοινή εμφάνιση θαλασσίων καυσώνων και καταιγίδων)», εξηγεί στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο καθηγητής ΕΚΠΑ και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Κλιματική Αλλαγή, Κωνσταντίνος Καρτάλης.

Οι επιπτώσεις ενός συνδυασμένου φαινομένου είναι εντονότερες καθώς δεν αθροίζονται απλώς αλλά πολλαπλασιάζονται

Σύμφωνα με τον κ. Καρτάλη  οι επιπτώσεις ενός συνδυασμένου φαινομένου είναι εντονότερες καθώς δεν αθροίζονται απλώς οι επιπτώσεις των δύο επιμέρους φαινομένων που το συγκροτούν, αλλά οι επιπτώσεις του ενός ενισχύουν αυτές του άλλου, ενώ συνήθως διαμορφώνονται κύκλοι ανατροφοδότησης που επεκτείνουν τη χρονική διάρκεια του συνδυασμένου φαινομένου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, όπως τονίζει, είναι τα συνδυασμένα φαινόμενα καύσωνα και ξηρασίας που έπληξαν τη Μεσόγειο, τα τελευταία 3 έτη και συνέβαλαν σε δασικές πυρκαγιές – και στην Ελλάδα – που ήταν εξαιρετικά καταστροφικές.

«Αντίστοιχα, και καθώς η θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας στη Μεσόγειο αυξάνεται συστηματικά κατά τα τελευταία 40 έτη (περίπου 0.4 βαθμοί Κελσίου ανά δεκαετία) παράγονται – λόγω εξάτμισης – περισσότεροι υδρατμοί που συγκρατούνται – επίσης περισσότερο – στην ατμόσφαιρα λόγω της αυξανόμενης θερμοκρασία του αέρα (αύξηση της θερμοκρασίας αέρα κατά 1 βαθμό Κελσίου οδηγεί στην αύξηση της συγκράτησης υδρατμών κατά 7%). Το αποτέλεσμα είναι να αυξάνεται – όσο και αν ακούγεται οξύμωρο καθώς στο ίδιο διάστημα ενισχύεται η ξηρασία – η πιθανότητα ισχυρών καταιγίδων και κατ’ επέκταση πλημμυρών, ιδίως δε σε περιοχές που στερούνται αντιπλημμυρικών έργων ή/και που έχουν προκληθεί παρεμβάσεις στο τοπίο».

Ο ίδιος επισημαίνει στο ΑΠΕ, ότι «σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, σε ένα σενάριο υψηλών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου – δηλαδή σημαντικής ενίσχυσης της κλιματικής αλλαγής – εκτιμάται ότι οι καταιγίδες που κινούνται αργά και χαρακτηρίζονται από υψηλές συγκεντρώσεις βροχόπτωσης θα είναι 14 φορές πιο συχνές σε όλη την Ευρώπη σταδιακά μέχρι το 2100. Mία άλλη έρευνα (World Weather Attribution) έδειξε ότι η κλιματική αλλαγή στη Μεσόγειο καθιστά φαινόμενα ακραίων καταιγίδων έως και 10 φορές πιο πιθανά να συμβούν».

Τι είναι τα συνδυασμένα φαινόμενα  (compound events)

Σύμφωνα με την Κλιματική Ακαδημία (climateacademy.gr),  όταν λέμε συνδυασμένα φαινόμενα εννοούμε  την κοινή εμφάνιση κλιματικών φαινομένων (λ.χ. καύσωνας με ξηρασία). Σε μία τέτοια περίπτωση, οι επιπτώσεις του ενός φαινομένου δεν προστίθενται απλώς στις επιπτώσεις του άλλου, αλλά τις πολλαπλασιάζουν.

Εικόνα από climateacademy.gr

Οι θαλάσσιοι καύσωνες και οι καταιγίδες είναι ένα ακόμη παράδειγμα.

Ως θαλάσσιος καύσωνας ορίζεται μία εκτενής χρονικά περίοδος κατά την οποία η θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας είναι σημαντικά υψηλότερη από τη μέση τιμή που χαρακτηρίζει τη θαλάσσια περιοχή για την ίδια χρονική περίοδο. Οι θαλάσσιοι καύσωνες προκαλούν αυξημένη εξάτμιση και άρα ενισχύουν την τροφοδοσία της
ατμόσφαιρας με υδρατμούς, γεγονός που υπό συνθήκες μπορεί να προκαλέσει ακραία καταιγιδοφόρα επεισόδια και εκτεταμένες πλημμύρες. Επηρεάζουν επίσης τα θαλάσσια οικοσυστήματα και την ιχθυοπανίδα, όπως επισημαίνει η Κλιματική Ακαδημία.

Εικόνα από climateacademy.gr

Ο Ωμέγα Εμποδισμός

Στους κλιματικούς κινδύνους για τη Μεσόγειο, το climateacademy, συγκαταλέγει τις αλλαγές στην ατμοσφαιρική κυκλοφορία. Ο ωμέγα εμποδισμός στο προσκήνιο, αναφέρει, εξηγώντας ότι πρόκειται για την αλλαγή στη διεύθυνση ροής των αερίων μαζών από κινούνται από δυτικά προς ανατολικά που προκαλεί τον εγκλωβισμό θερμών αερίων μαζών το καλοκαίρι στη Μεσόγειο.
Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι καύσωνες έχουν μεγαλύτερη ένταση και διάρκεια, όπως για παράδειγμα ο καύσωνας τον Ιούλιο του 2023, στην Ελλάδα. Την εικοσαετία 2000-2020, ο αριθμός και η διάρκεια των ωμέγα εμποδισμών αυξήθηκε σημαντικά, με αποτέλεσμα και την αντίστοιχη αύξηση των επεισοδίων καύσωνα, σημειώνει.

Hotspot η Ανατολική Μεσόγειος

Υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με ανάλυση που πραγματοποίησε η επιστημονική ομάδα του climatebook.gr για την τριακονταετία 1991-2020, η Μεσόγειος θερμαίνεται με ταχύτατους ρυθμούς. Συγκεκριμένα, η συνολική τάση της μέσης θερμοκρασίας της επιφάνειας της θάλασσας για την περίοδο 1991-2020 στην περιοχή της Μεσογείου παρουσιάζει αύξηση σε όλα τα σημεία.

Οι μεγαλύτερες τιμές σημειώνονται σε περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου και ειδικότερα στο Ιόνιο και στο Αιγαίο πέλαγος όπου η τάση αύξησης φτάνει και ξεπερνά τους 2 °C μέσα στα τελευταία 30 έτη.

Συνεπώς, η Ανατολική Μεσόγειος και οι ελληνικές θάλασσες καταγράφονται ως ένα hotspot για την θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας στην περιοχή της Μεσογείου