Πανδημία: Καυτά ερωτήματα για έναν νέο εφιάλτη – Έχουμε εφόδια για μια μεγάλη κρίση;

Παραμένει το αν μη τι άλλο άβολο ερώτημα πέντε χρόνια μετά από το ξέσπασμα της θανατηφόρας πανδημίας της νόσου COVID-19: είναι ο κόσμος έτοιμος να χειριστεί την επόμενη πανδημία;

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), ο οποίος βρέθηκε στο επίκεντρο της αντιμετώπισης της πανδημίας, εντείνει τις προσπάθειές του να προσδιορίσει τον τόπο όπου είναι πιο πιθανό να ξεσπάσει η επόμενη απειλή και να διασφαλίσει πως ο πλανήτης θα είναι έτοιμος να την αντιμετωπίσει.

Η υπηρεσία υγείας του ΟΗΕ κρίνει πως ο πλανήτης είναι πιο προετοιμασμένος απ’ ό,τι ήταν όταν τον χτύπησε η COVID-19, εντούτοις προειδοποιεί πως σε μεγάλο βαθμό δεν είμαστε έτοιμοι.

Τι λέει ο ΠΟΥ

Όταν ερωτήθηκε προσφάτως εάν ο πλανήτης είναι καλύτερα προετοιμασμένος για την επόμενη πανδημία, ο επικεφαλής του ΠΟΥ, Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους, υποστήριξε: «Ναι και όχι».

«Εάν η επόμενη πανδημία ερχόταν σήμερα, τότε ο πλανήτης θ’ αντιμετώπιζε εκ νέου ορισμένες από τις ίδιες αδυναμίες κι ευπάθειες», προειδοποίησε.

«Όμως ο πλανήτης έχει διδαχθεί και πολλά διά μέσου των οδυνηρών παθημάτων των οποίαν υπέστη από την πανδημία και έχει κάνει σημαντικά βήματα για να ενισχύσει την άμυνά του».

Η Maria Van Kerkhove, διευθύντρια του ΠΟΥ για την ετοιμότητα και την πρόληψη έναντι επιδημιών και πανδημιών, δήλωσε πως το θέμα είναι το πότε και όχι το εάν θ’ αντιμετωπίσουμε μια νέα πανδημία.

«Πολλά έχουν βελτιωθεί λόγω της πανδημίας της γρίπης του 2009 (H1N1), αλλά και λόγω της COVID-19. Αλλά νομίζω πως ο πλανήτης δεν είναι έτοιμος για μια άλλη μαζική εστία ή πανδημία μολυσματικής νόσου».

Εκτιμήσεις ειδικών

Η ανεξάρτητη επιτροπή για την ετοιμότητα και την αντιμετώπιση της πανδημίας, που δημιουργήθηκε από τον ΠΟΥ, προέβη σε μια «ωμή» αξιολόγηση της κατάστασης.

«Το 2025, ο πλανήτης δεν είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει μια νέα απειλή πανδημίας», τόνισε, επισημαίνοντας τη συνεχιζόμενη ανισότητα στην πρόσβαση στη χρηματοδότηση και τα εργαλεία καταπολέμησης μιας πανδημίας, όπως τα εμβόλια.

Η διάσημη Ολλανδή ιολόγος Marion Koopmans δήλωσε στο Γαλλικό Πρακτορείο (AFP) πως η επιτυχής και ταχεία παραγωγή εμβολίων mRNA ήταν «κομβικής σημασίας» για την επόμενη πανδημία.

Προειδοποίησε, ωστόσο, πως «μια ραγδαία αύξηση της διστακτικότητας έναντι των εμβολίων», εν μέσω «δυσθεώρητων» επιπέδων παραπληροφόρησης, σημαίνει πως εάν έλθει σύντομα μια νέα πανδημία, τότε «εξαιτίας τους θα αντιμετωπίζαμε μεγάλα προβλήματα όσον αφορά στη χρήση των εμβολίων».

Η Meg Schaeffer, κλινική επιδημιολόγος στο Ινστιτούτο SAS, το οποίο εδρεύει στις ΗΠΑ, υπογράμμισε πως επιβάλλεται μια διαρκής αναβάθμιση των υπηρεσιών δημόσιας υγείας, τουλάχιστον επί 4-5 χρόνια, ούτως ώστε τα συστήματά τους να είναι ικανά να εντοπίζουν και να μοιράζονται γρηγορότερα πληροφορίες.

«Όχι, δεν νομίζω πως είμαστε πιο προετοιμασμένοι από ό,τι ήμασταν με την COVID-19», είπε χαρακτηριστικά.

«Είμαι, ωστόσο, σίγουρη πως ως κοινωνία γνωρίζουμε τι πρέπει να κάνουμε για να προστατεύσουμε ο ένας τον άλλον» μέσω της αποστασιοποίησης, των μασκών και του περιορισμού των ταξιδιών και των προσωπικών αλληλεπιδράσεων, προσέθεσε.

Προσπάθειες μετριασμού

Έχουν ληφθεί μέτρα για την προετοιμασία για την επόμενη πανδημία και την αντιμετώπιση των επιπτώσεών της.

Το νέο Κέντρο Πληροφοριών για την Πανδημία και την Επιδημία του ΠΟΥ στο Βερολίνο εργάζεται στη συλλογική επιτήρηση για τον καλύτερο εντοπισμό απειλών και τον μετριασμό τους.

Το Ταμείο Πανδημίας της Παγκόσμιας Τράπεζας έχει εκδώσει 885 εκατομμύρια δολάρια σε επιχορηγήσεις από το 2022 για τη χρηματοδότηση σχεδόν 50 έργων σε 75 χώρες.

Ένας κόμβος μεταφοράς τεχνολογίας mRNA δημιουργήθηκε στη Νότια Αφρική για τη βελτίωση της τοπικής παραγωγής εμβολίων, ενώ ένας Παγκόσμιος Κόμβος Εκπαίδευσης για Βιο-παραγωγή ιδρύθηκε στη Νότια Κορέα για τη βελτίωση των σχετικών επιστημονικών προϊόντων.

Παγκόσμιος συναγερμός

Μετά από το χτύπημα της COVID-19, ο ΠΟΥ κήρυξε στις 30 Ιανουαρίου 2020 κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία διεθνούς ενδιαφέροντος (PHEIC) – το υψηλότερο επίπεδο συναγερμού κατά τους Διεθνείς Κανονισμούς Υγείας.

Ωστόσο, οι περισσότερες χώρες δεν ανέλαβαν δράση έως ότου ο Τέντρος ανακοίνωσε πως το ξέσπασμα της COVID-19 αποτελεί πανδημία – στις 11 Μαρτίου του ίδιου έτους.

Για να αντιμετωπιστεί αυτό, οι υγειονομικοί κανονισμοί τροποποιήθηκαν τον περασμένο Ιούνιο για να συμπεριλάβουν ένα νέο, υψηλότερο επίπεδο συναγερμού «επείγουσας ανάγκης πανδημίας», που απαιτεί από τις χώρες να αναλάβουν «ταχεία» συντονισμένη δράση.

Ρήγμα

Τον Δεκέμβριο του 2021, οι χώρες αποφάσισαν να ξεκινήσουν τη σύνταξη μιας συμφωνίας για την πρόληψη της πανδημίας, την ετοιμότητα και την ανταπόκριση, προκειμένου να αποφευχθεί η επανάληψη των αποτυχιών που τις εξέθεσαν όταν ξέσπασε η COVID-19.

Μετά από πολυάριθμους γύρους διαπραγματεύσεων, τα 194 κράτη-μέλη του ΠΟΥ συμφώνησαν σε γενικές γραμμές για το τι πρέπει να συμπεριλάβουν, αλλά υπάρχουν αρκετά σημεία που απομένουν.

Ένα βασικό ρήγμα βρίσκεται μεταξύ των δυτικών εθνών με τους μεγάλους κλάδους της φαρμακευτικής βιομηχανίας και των φτωχότερων χωρών που αναμένεται να είναι ξανά οι ριγμένοι της υπόθεσης.

Ένα θέμα που εκκρεμεί είναι η προτεινόμενη υποχρέωση για ταχύτατη και κοινή μελέτη και διαχείριση αναδυόμενων και επαναδυόμενων παθογόνων και για τη δημιουργία «όπλων», όπως τα εμβόλια, που μπορούν να καταπολεμήσουν μια πανδημία.

Η προθεσμία για την επίτευξη συμφωνίας έχει μετατεθεί έναν χρόνο πίσω: έως τον Μάιο του 2025.

Οι μελλοντικές απειλές

Ειδικοί από ολόκληρο το πλανήτη εργάζονται πυρετωδώς για να καθορίσουν από πού θα προέλθει η επόμενη απειλή πανδημίας. Ο Tom Peacock, ιολόγος στο Imperial College του Λονδίνου, είπε στο Γαλλικό Πρακτορείο πως οφείλουμε να λάβουμε «πολύ σοβαρά» υπ’ όψιν το ενδεχόμενο να ξεσπάσει πανδημίας γρίπης των πτηνών H5N1.

Ο ΠΟΥ ανέθεσε σε περισσότερους από 200 ανεξάρτητους επιστήμονες να αξιολογήσουν 1.652 παθογόνους παράγοντες, κυρίως ιούς. Εντόπισαν περισσότερα από 30 παθογόνα προτεραιότητας. Μεταξύ αυτών ήταν εκείνα που προκαλούν COVID-19, Έμπολα και Μάρμπουργκ, πυρετό Λάσα, MERS, SARS και Ζίκα.

Στη λίστα είναι και η «νόσος Χ». Τι είναι όμως η νόσος Χ; Είναι μια νέα υποθετική νόσος που αντιπροσωπεύει τη γνώση πως μια σοβαρή πανδημία θα μπορούσε να προκληθεί από ένα παθογόνο που επί του παρόντος είναι άγνωστο. Κάποιοι πιστεύουν πως η νόσος COVID-19 πληροί τις προϋποθέσεις για να θεωρηθεί η πρώτη Νόσος Χ. Ωστόσο, είναι πιθανό η πανδημία της COVID-19 να θεωρηθεί ως «παιδική» ασθένεια απέναντι στη σφοδρότητα και τη βαρύτητα της αναμενόμενης πανδημίας από το νέο άγνωστο νέο παθογόνο της Νόσου Χ.

Οι κυβερνήσεις οφείλουν να διαθέσουν κονδύλια τόσο για την πρόληψη και την έρευνα όσο και για τη διατήρηση της ετοιμότητας των συστημάτων υγείας

Αυτό το παθογόνο θα μπορούσε να είναι ένας ιός, ένα βακτήριο, ή μύκητας ή άλλος παράγοντας και πιθανότατα δεν θα υπάρχουν διαγνωστικές προσεγγίσεις και εμβόλια ενώ ίσως υπάρχουν ελάχιστες διαθέσιμες θεραπείες για να αντιμετωπισθεί.

Πολλοί πιστεύουν πως η επόμενη νόσος Χ θα είναι ζωονοσογόνος, και θα προέρχεται πιθανόν από άγρια ​​ή οικόσιτα ζώα που σε κάποιες γεωγραφικές περιοχές, όπου θα υπάρξουν οι ιδανικές συνθήκες, το παθογόνο να σπάσει τον φραγμό μεταξύ των ειδών και να μεταπηδήσει από τα ζώα στους ανθρώπους. Να σημειωθεί πως σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες υπολογίζεται ότι 1,67 εκατομμύρια ιοί που δεν έχουν ακόμη ανακαλυφθεί εκτιμάται πως υπάρχουν σε θηλαστικά και πτηνά και περίπου οι μισοί από αυτούς έχουν τη δυνατότητα να μεταδοθούν στον άνθρωπο.

Επίσης δεν μπορεί να αποκλεισθεί μια βιοτρομοκρατική ενέργεια με την κατασκευή ενός «μηχανικού» παθογόνου που θα προκαλέσει την επόμενη πανδημία. Ακόμα η αναβίωση, λόγω της κλιματικής αλλαγής, αρχαίων ιών «ζόμπι» που βρίσκονται θαμμένοι στους πάγους μπορεί να αποτελέσει την γενεσιουργό αιτία της νόσου Χ.

Μασκοφόρα μπισκοτάκια πωλούνταν τις 26/3/20 στον φούρνο Schuerener Backparadies στο Ντόρτμουντ – Εικόνα AFP

Με στόχο την ενίσχυση της παγκόσμιας ετοιμότητας και της αντιμετώπισης οποιωνδήποτε μελλοντικών επιδημιών και πανδημιών έχει εκπονηθεί από τον Π.Ο.Υ. το Σχέδιο Ε&Α που συντονίζει παγκόσμια την έρευνα για τις απειλές από ασθένειες πριν καν αυτές εμφανιστούν και προσπαθεί να συντομεύσει το χρονοδιάγραμμα για την ανάπτυξη ασφαλών και αποτελεσματικών θεραπευτικών και προληπτικών ιατρικών αντίμετρων (διαγνωστικά τεστ, θεραπευτικών πρωτοκόλλων και εμβολίων).

Ακόμα οι κυβερνήσεις παγκόσμια και οι Οργανισμοί οφείλουν να διαθέσουν κονδύλια τόσο για την πρόληψη και την έρευνα όσο και για τη διατήρηση της ετοιμότητας των συστημάτων υγείας, κρατώντας αυτά σε υψηλό επίπεδο, εκμεταλλευόμενοι την εμπειρία που αποκτήθηκε από την πανδημία της COVID-19 αλλά και την τεχνολογική πρόοδο που σημειώθηκε για την αντιμετώπισή της ώστε να παραμείνει η νόσος Χ ένα σενάριο επιστημονικής φαντασίας και όχι μια ζοφερή πραγματικότητα.

Τα τρέχοντα σχέδια στοχεύουν στη συγκέντρωση ευρείας γνώσης, εργαλείων και αντίμετρων που θα μπορούσαν να προσαρμοστούν γρήγορα στις αναδυόμενες απειλές.