Κώστας Σημίτης: Άφησε το αποτύπωμά του σε κάθε γωνιά της χώρας

Τα τελευταία χρόνια, ο Κώστας Σημίτης δεν μιλούσε πολύ.

Η τελευταία του δημόσια παρέμβαση, τέσσερις μήνες πριν από τον θάνατό του, ήρθε ταιριαστά, στα πεντηκοστά γενέθλια του ΠΑΣΟΚ, που συμπίπτουν με τα πενηντάχρονα της Μεταπολίτευσης. Ενα λιτό κλείσιμο σε πρώτο πληθυντικό, ένα θερμό, συγκινητικό χειροκρότημα που αποδείχτηκε αποχαιρετιστήριο.

«Αντιμετωπίσαμε αντιξοότητες και προκλήσεις, αλλά καταφέραμε να βάλουμε τα θεμέλια για μια πιο δημοκρατική Ελλάδα», είπε.

Επίλογος

Με το βλέμμα στραμμένο, όπως πάντα, στο μέλλον: «Είναι μια ευκαιρία και οι ευκαιρίες δεν είναι άπειρες». Δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερος επίλογος από έναν πολιτικό που δεν διέκρινε μόνο τις ευκαιρίες, αλλά τις αξιοποιούσε με στόχο και με μέθοδο.

Ο Σημίτης ήταν ένα από τα πολιτικά πρόσωπα του οποίου η παρουσία διαπερνά την προοδευτική παράταξη και την ιστορία της ανά τις δεκαετίες

Αισιόδοξος, αλλά και συνειδητοποιημένος, από έναν πρώην πρωθυπουργό που τα κατορθώματά του έχουν καταγραφεί, προτού εκείνος περάσει στην αιωνιότητα, στον χάρτη εκείνων που δεν επαναλαμβάνονται.

Για λόγους ιστορικούς και πολιτικούς, καμία εποχή δεν θα μοιάσει με αυτή του Σημίτη. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερη – τα θεμέλια που και αυτός φρόντισε να μπουν δεν καταστράφηκαν, όσο δύσκολη κι αν αποδείχτηκε η συνέχεια.

Από τις βόμβες στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ

Ο Σημίτης ήταν ένα από τα πολιτικά πρόσωπα του οποίου η παρουσία διαπερνά την προοδευτική παράταξη και την ιστορία της ανά τις δεκαετίες.

Ενας προοδευτικός, αστός νομικός – γεννημένος σε μια οικογένεια που στην Κατοχή αντιστάθηκε μέσα από τις τάξεις του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, αλλά με σπουδές στο Μάρμπουργκ της Εσσης και στο Λονδίνο – που κατασκεύαζε και τοποθετούσε βόμβες στη διάρκεια της δικτατορίας με κίνδυνο της ζωής του, θεωρώντας πως έτσι επιβάλλεται να αντιδράσει απέναντι στην επικράτηση της Ακροδεξιάς.

Η σύγκρουση

Ξεκάθαρα επηρεασμένος από τη δομή και τη λειτουργία της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας, βαθιά ευρωπαϊστής, όλα τα χρόνια ενεργής παρουσίας του στο ΠΑΣΟΚ (στου οποίου τις τάξεις παρέμεινε στρατευμένος ακόμα και όταν ήταν μειοψηφία) δεν δίστασε να έρθει σε σύγκρουση με τον Ανδρέα Παπανδρέου, να παραιτηθεί από θέσεις ευθύνης όταν διαφωνούσε, να βάλει μπροστά την ιδεολογία του και έπειτα την πολιτική φιλοδοξία: δημιούργησε τον Ομιλο Προβληματισμού για τον Εκσυγχρονισμό της Κοινωνίας παράλληλα με την παρουσία του στο ΠΑΣΟΚ, διαμορφώνοντας ένα από τα πρώτα think tanks της Μεταπολίτευσης – το οποίο διεύρυνε το ακροατήριό του και διαμόρφωσε την πλατφόρμα του εκσυγχρονισμού, με την οποία διεκδίκησε και κέρδισε πρώτα την ηγεσία του κόμματός του και έπειτα την πρωθυπουργία δύο φορές, με ολόκληρες θητείες, σε ένα ρεκόρ που (ακόμα) δεν έχει ξεπεραστεί.

Βασικός εκφραστής του εκσυγχρονισμού

Ο εκσυγχρονισμός που περιέγραψε και υπηρέτησε ως ρεύμα της εποχής του αποτελεί πλέον ορολογία ταυτισμένη με την παρουσία του στην πολιτική ζωή της χώρας και διαρκές αίτημα που – ακόμα και αν δεν το παραδέχονται – καθορίζει και τους διαχρονικούς αντιπάλους του.

Παρότι εκ των υστέρων ο καθένας εξ αυτών επιχείρησε να τον «χωρέσει» στο δικό του αφήγημα, ο εκσυγχρονισμός του Σημίτη ήταν και παρέμεινε στον πυρήνα του προοδευτικός.

Εχοντας στο επίκεντρο τη βελτίωση της διαβίωσης της μεσαίας τάξης, χωρίς να αποκλίνει από τον κοινωνικό του χαρακτήρα, με βασικό στόχο τη δημιουργία μιας δομής, δημόσιας και ιδιωτικής, που θα υπηρετεί και θα διευκολύνει τον ίδιο τον πολίτη.

Μέσα από αυτήν, η χώρα διεκδικούσε ρόλο στο ευρωπαϊκό στερέωμα και κατάφερε να κερδίσει μια θέση στον πυρήνα της ΕΕ.

Ο βασικός εκφραστής του εκσυγχρονισμού, το πρόσωπο πίσω από το αίτημα, μέσα από τη μετριοπάθεια και τη διάθεση για συναινέσεις, αποδείχτηκε μια βαθιά ριζοσπαστική προσωπικότητα.

Δεν δίστασε να αναλάβει δύσκολες αποστολές, όπως η εφαρμογή λιτότητας το ’85 ή η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ, και να διαβουλεύεται εκτός κομματικών συνόρων – καθόλου τυχαία, το πρώτο «θύμα» της πολιτικής του επιτυχίας δεν ήταν η Κεντροδεξιά, αλλά η ανανεωτική Αριστερά.

Διάλεγε κάθε φορά τις μάχες που μπορούσε να δώσει χωρίς να χάσει όσα μέχρι τότε είχε κερδίσει, ακόμα και αν το διακύβευμα, όπως στην περίπτωση του Ασφαλιστικού, ήταν μεγάλο.

Δεν δίστασε να τα βάλει μέχρι και με έναν πανίσχυρο αρχιεπίσκοπο για να εφαρμόσει την ευρωπαϊκή οδηγία για τις ταυτότητες – γιατί στην πιο μικρή και την πιο μεγάλη αφορμή ο Σημίτης επιβεβαίωνε πως έβλεπε την Ελλάδα ως ενεργό μέλος της ευρωπαϊκής κοινότητας, με υποχρεώσεις και δικαίωμα παρέμβασης που ο ίδιος ασκούσε.

Η παραδοχή

Στο τέλος, δεν δίστασε να παραδεχτεί ότι υπήρξαν στιγμές στις οποίες απέτυχε και πρόσωπα που δεν έπρεπε να εμπιστευτεί.

Ο απολογισμός της θητείας του δημιουργεί ακόμα συγκρούσεις και εντάσεις, γιατί στην Ιστορία που μιλιέται και ακόμα δεν έχει γραφτεί, του χρεώνεται πως δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τα στελέχη του που καταχράστηκαν το δημόσιο χρήμα.

Πως, σε αντίθεση με το δικό του παράδειγμα ζωής, συμβιβάστηκε με την αλαζονεία ενός κομματικού μηχανισμού που είχε συνηθίσει σε θέσεις εξουσίας και είχε διαποτίσει το κράτος μέχρι το μεδούλι, χωρίς διάθεση να χάσει τα προνόμιά του.

Νέο πολιτικό πρόσημο και νόημα στην Αλλαγή
Λέγεται επίσης (και λανθασμένα) πως στο ΠΑΣΟΚ ήταν άφιλος, πως η απόσταση που τον χώριζε από την κοινωνική του βάση δεν έκλεισε ποτέ, πως η σκιά του Ανδρέα ήταν τόσο μεγάλη που ο ίδιος έμοιαζε πάντα ξένο σώμα.

Οντως ο Σημίτης, από την πρώτη στιγμή που υπέγραψε την Ιδρυτική Διακήρυξη της παράταξής του, αποφάσισε με τις επιλογές του να μην είναι αρεστός σε όλους, εντός και εκτός της Χαριλάου Τρικούπη. Βγήκε μπροστά, ως εσωκομματική αντιπολίτευση, μέσα από μια πολιτική διεργασία που θα διαβαζόταν και ως πολιτικό θρίλερ.

Κέρδισε το κρίσιμο συνέδριο σε ζωντανή μετάδοση, με ένα τελεσίγραφο («και πρόεδρος και πρωθυπουργός ή τίποτα») που ένας λιγότερο ικανός πολιτικός σε διεργασίες προσκηνίου και παρασκηνίου δεν θα είχε καταφέρει ποτέ.

Δεν έγινε πρωθυπουργός εξαιτίας του δείκτη δημοφιλίας του, αλλά λόγω της αποδοτικότητάς του.

Μεταρρυθμιστική τομή

Ανέλαβε το κόστος κάθε μεταρρυθμιστικής τομής, δείχνοντας στους πολιτικούς ηγέτες που ήρθαν αργότερα έναν δρόμο που αποδείχτηκε πετυχημένος για όσους τον ακολούθησαν πιστά: να επιλέγουν πάντα με ποιους πάνε και ποιους αφήνουν πίσω, χωρίς να ξεχνούν ποτέ πού ανήκουν.

Τους δίδαξε πότε είναι η ώρα να αποχωρούν και πώς να «υπάρχουν» μετά, αν θέλουν να εξασφαλίσουν την υστεροφημία τους: η προειδοποίησή του για τη χρεοκοπία που έρχεται έμοιαζε γκρινιάρικη τότε, αλλά απολύτως προφητική σήμερα.

Η σχέση του με το κόμμα του ήταν, όπως και να το πάρει κανείς, σχέση ζωής. Ακόμα και όταν, ως πρώην πρωθυπουργός, διαγράφηκε από την κοινοβουλευτική ομάδα, δεν είπε ποτέ δημόσια ούτε μία λέξη εναντίον της παράταξής του.

Στην πραγματικότητα, ο Σημίτης αποτέλεσε ο ίδιος τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη μεταπολιτευτική περίοδο του ΠΑΣΟΚ, δίνοντας νέο πολιτικό πρόσημο και νόημα στην Αλλαγή: επέτρεψε στο κόμμα του να επανεφεύρει τον εαυτό του και να βάλει εκείνο τον θεμέλιο λίθο της νέας χιλιετίας, σφραγίζοντας την κληρονομιά και την επιδραστικότητά του. Με κορύφωση τη στιγμή που τα πρώτα ευρώ υψώνονται, από το δικό του χέρι, στον αττικό ουρανό.

Αλλαξε το στάτους της Ελλάδας

Για τις γενιές που αμυδρά τον θυμούνται ως ενεργό πολιτικό ή ως πρωθυπουργό, ο Σημίτης έχει αφήσει το αποτύπωμά του σε κάθε γωνιά της χώρας.

Είναι πίσω από τις μικρές λεπτομέρειες που συνιστούν για κάποιον την πατρίδα του: από τον δρόμο που τον φέρνει γρήγορα και με ασφάλεια στο χωριό του έως τα κέρματα που έχει στο πορτοφόλι του.

Ενα ταξίδι στο εξωτερικό μόνο με την ταυτότητα στο χέρι, που ξεκινάει από την μπλε γραμμή του μετρό για το «Ελευθέριος Βενιζέλος», εμπεριέχει σε κάθε κομμάτι της διαδρομής λίγο από το δικό του όραμα για την Ελλάδα του μέλλοντος, το οποίο δεν έμεινε μόνο στο περίφημο μπλοκάκι του (που έχει δημιουργήσει πια σχολή), αλλά εφαρμόστηκε στην πράξη.

Η σημασία που είχε η δική του περίοδος για την αλλαγή στάτους της χώρας δεν μετριέται σε λόγια: είναι η αίσθηση της δυνατότητας, η εθνική αυτοπεποίθηση που επέκτεινε τα σύνορα και επέτρεψε σε τουλάχιστον δύο γενιές Ελληνων να ζήσουν σε διαμορφωτική ηλικία ένα περιβάλλον εξωστρέφειας – για το οποίο η αίσθηση της νοσταλγίας δυναμώνει, όταν συγκρίνεται με τα όσα συνέβησαν στην κρίση ή με την αβεβαιότητα της μεταπανδημικής πραγματικότητας.

Ιχνη αθόρυβα, αλλά διαρκώς παρόντα.

Premium έκδοση Τα Νέα