Ναζίμ Χικμέτ: «Είναι απ’ τα δικά μου»

Ο Ναζίμ Χικμέτ πέθανε την Κυριακή 2 Ιουνίου (σ.σ. του έτους 1963), στη Μόσχα, στο κεφαλόσκαλο του σπιτιού του, βγαίνοντας να πάρη τα γράμματά του.

Τ’ αγαπούσε πολύ αυτό το κεφαλόσκαλο —μ’ είχε κρατήσει εκεί, μια φορά, πάνω από ένα τέταρτο— γιατί το ρολόι του ηλεκτρικού τραγουδούσε σαν τριζόνι, αν άναβες μερικά φώτα μέσ’ στο σπίτι. Αυτός ήταν ο λόγος που καίγαν συνεχώς τα φώτα στου Χικμέτ, ακόμα και μέρα μεσημέρι.

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 22.6.1963, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Όταν κατέφυγε στη Ρωσία, ύστερα από δεκαεφτά χρόνια στις τουρκικές φυλακές (σ.σ. εξαιτίας της κομμουνιστικής ιδεολογίας του), ο Ναζίμ Χικμέτ έπασχε από την καρδιά του και οι γιατροί τού είχαν συστήσει να ξεκουραστή στην εξοχή. Πήγε τότε να εγκατασταθή σε μια «ντάτσα», στα περίχωρα της Μόσχας, όπου ο θόρυβος των φωνών και των βημάτων έχει μια δική του γλύκα, που τη χρωστάει στους ξύλινους τοίχους, καμωμένους από κορμούς σημύδας, κομμένους στα δύο. «Δεν μπόρεσα να μείνω εκεί» μου είπε ο Ναζίμ. «Γινόμουν κουλάκος (σ.σ. εύπορος χωρικός της τσαρικής Ρωσίας, κάτοχος μικρής έκτασης γης). Μάζευα ένα σωρό πράματα στους περιπάτους μου, ριζώναν σπίτι μου, ο ήλιος και τα δέντρα μπαίναν στην κάμαρά μου. Δεν έμενα πια μόνος και δεν μπορούσα να δουλέψω».

Ο Ναζίμ γύρισε στη Μόσχα και δούλεψε πολύ. «Παραϋπάρχουν βιογραφίες διασήμων ανδρών» μούλεγε. «Ώφειλα να γράψω τις βιογραφίες των ασήμων ανδρών. Οι δικές τους ζωές είναι πιο ενδιαφέρουσες, τα πράγματα που τους συμβαίνουν είναι πιο απροσδόκητα, πιο παράξενα και συνάμα τέτοια που τα συμμερίζονται όλοι».

Το βιβλίο αυτό είναι τα «Ανθρώπινα τοπία», ένα βιβλίο γιγαντιαίο, όπου ο Χικμέτ ήθελε να αφηγηθή την ιστορία του κόσμου.

Τον περασμένο χειμώνα είχε έρθει στο Παρίσι. Πήγα να τον δω στο ξενοδοχείο στο οποίο συνήθιζε να μένη, στη μέση των ελληνικών και αραβικών δρόμων της συνοικίας Σαιν Σεβερέν. Ήθελε να δη τα αφρικανικά εκθέματα στο «Μουσείο του Ανθρώπου», και τον πήγα τότε στον διευθυντή του, τον εθνολόγο και συγγραφέα Μισέλ Λιρίς, που δεν είναι βέβαια η δουλειά του να κάνη τον ξεναγό, αλλά που σηκώθηκε αμέσως μόλις πρόφερα το όνομα του Χικμέτ. Και την επίσκεψη αυτή του μουσείου του ο Λιρίς τη μεταμόρφωσε σε κάτι που έμοιαζε με θαύμα. Ο Ναζίμ ανακάλυπτε μια ήπειρο που οι «κουλτούρες» της, οι «σχολές» της, οι καλλιτέχνες της είχαν τον ίδιο πλούτο και την ίδια ποικιλία με της Ευρώπης.

Λίγο αργότερα δεν καταφέρναμε να τον αποσπάσουμε από μια βιτρίνα. Είχε βρη ένα τούρκικο χωριάτικο σαντάλι. Καθόταν και το κύτταζε ακίνητος, με το σώμα του ριγμένο ελαφρά προς τα πίσω, όπως το συνήθιζε. Αλλά ήταν κάτωχρος.

— Πού το βρήκαν; ρώτησε τον Λιρίς.

— Δεν ξέρω, του απάντησε εκείνος σιγά. Δεν είναι απ’ τα δικά μου αντικείμενα.

— Είναι απ’ τα δικά μου, είπε ο Ναζίμ.

Στηρίχθηκε στη γυναίκα του, τη Βέρα.

— Ανεβήκαμε πολλά σκαλιά, της είπε…

*Κείμενο του γάλλου δημοσιογράφου, σεναριογράφου και κινηματογραφικού κριτικού Michel Cournot (1922-2007) αφιερωμένο στο διάσημο τούρκο ποιητή και δραματουργό Ναζίμ Χικμέτ. Είχε δημοσιευτεί στον «Ταχυδρόμο» λίγες εβδομάδες μετά το θάνατο του Χικμέτ, στο τεύχος που είχε κυκλοφορήσει στις 22 Ιουνίου 1963.

Ο Michel Cournot

Ο Ναζίμ Χικμέτ (Nâzım Hikmet) γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 15 Ιανουαρίου 1902 (είχε γεννηθεί νωρίτερα, στις 21 Νοεμβρίου 1901, αλλά η 15η Ιανουαρίου 1902 ήταν η επισήμως δηλωθείσα ημερομηνία γεννήσεώς του) και απεβίωσε στη Μόσχα τη Δευτέρα 3 Ιουνίου 1963 (ενδελεχής μελέτη μάς οδήγησε στο συμπέρασμα ότι αυτή και όχι η αναφερόμενη από τον Cournot Κυριακή 2 Ιουνίου υπήρξε στην πραγματικότητα η ημερομηνία θανάτου του Χικμέτ).