Ηλιά Έρενμπουργκ: Η δικαίωση του μίσους

Αυτός ο πόλεμος δεν μοιάζει με τους προηγούμενους πολέμους. Για πρώτη φορά ο λαός μας δεν έχει να αντιμετωπίσει ανθρώπους, μα μοχθηρές και σιχαμερές υπάρξεις, άγριους που είναι εφοδιασμένοι με όλες τις επιτεύξεις της τεχνικής, τέρατα, που δρούνε σύμφωνα με στρατιωτικούς κανονισμούς κι επικαλούνται την επιστήμη, που πιστέψανε πως θα δοξάσουν το κράτος τους εξολοθρεύοντας τα βυζανιάρικα μωρά. Δεν μάθαμε εύκολα να μισούμε. Το μίσος που αποκτήσαμε το πληρώσαμε με πόλεις και περιοχές, με εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπινες ζωές. Τώρα όμως καταλάβαμε ότι δεν είναι δυνατόν να ζήσουμε στην ίδια γη μαζί με τους φασίστες.

Φυσικά, ανάμεσα στους Γερμανούς υπάρχουν καλοί και κακοί άνθρωποι, μα το θέμα δεν είναι τι ψυχικές ιδιότητες διαθέτει ο τάδε ή ο δείνα χιτλερικός. Αυτοί σκοτώνουν επειδή πιστέψανε πως μόνο άνθρωποι με γερμανικό αίμα στις φλέβες τους είναι άξιοι να ζήσουν σε τούτη εδώ τη γη. Το μίσος μας για τους χιτλερικούς το υπαγορεύει η αγάπη για την πατρίδα, για τον άνθρωπο, για την ανθρωπότητα. Σε τούτο έγκειται η δύναμη του μίσους μας, σε τούτο έγκειται κι η δικαίωσή του. Ερχόμενοι σε σύγκρουση με τους χιτλερικούς, βλέπουμε πώς ερήμωσε την ψυχή της Γερμανίας η τυφλή τους έχθρα. Εμάς, μας είναι ξένο ένα τέτοιο συναίσθημα, μια έχθρα τέτοιας λογής. Εμείς μισούμε τον κάθε χιτλερικό επειδή είναι εκπρόσωπος μιας θεωρίας που διδάσκει την περιφρόνηση στον άνθρωπο, επειδή είναι πεπεισμένος δήμιος και ληστής για λόγους αρχής, τον μισούμε επειδή η χώρα μας γέμισε χήρες κι ορφανά, επειδή τα δάκρυα περίσσεψαν κι η ζωή των παιδιών μας σακατεύτηκε, επειδή βαδίζουνε παντού τα καραβάνια των προσφύγων, επειδή τα χωράφια μας ποδοπατήθηκαν, επειδή εκατομμύρια άνθρωποι χαθήκανε.

Δεν πολεμάμε εναντίον ανθρώπων, μα εναντίον ρομπότ, που μοιάζουν με ανθρώπους. Το μίσος μας δυναμώνει επειδή ακριβώς, άμα τους δεις, διαπιστώνεις πως μοιάζουν με ανθρώπους, πως μπορούν και γελάνε, μπορούν να χαϊδέψουν ένα σκυλί ή ένα άλογο, πως στα ημερολόγιά τους ασχολούνται με την αυτοανάλυση, πως έχουν μακιγιαριστεί ώστε να φαίνονται άνθρωποι, πολιτισμένοι Ευρωπαίοι.

Οι πολίτες της χώρας μας δεν ονειρεύονται την αντεκδίκηση. Όταν διαπαιδαγωγούσαμε τους νέους μας, δεν επιδιώκαμε να τους κατεβάσουμε στο επίπεδο των χιτλερικών. Οι κόκκινοι φαντάροι ποτέ δεν θα σκοτώσουν παιδιά, ποτέ δεν θα κάψουν το σπίτι του Γκαίτε στη Βαϊμάρη ή τη βιβλιοθήκη του Μαρβούργου. Η αντεκδίκηση είναι πληρωμή με το ίδιο νόμισμα, είναι συζήτηση στην ίδια γλώσσα. Εμείς όμως δεν έχουμε κοινή γλώσσα με τους φασίστες. Εμείς χαιρόμαστε την πολυμορφία και το πολυσύνθετο της ζωής, την ιδιομορφία των λαών και των ανθρώπων. Για όλους θα βρεθεί θέση σε τούτη εδώ τη γη. Θα ζήσει κι ο γερμανικός λαός, έχοντας καθαρίσει από πάνω του τα τρομερά εγκλήματα της χιτλερικής δεκαετίας.

Μα κι η ευρύτητα των αντιλήψεων έχει τα όριά της: τώρα, δεν θέλω να μιλήσω γι’ αυτό το θέμα, δεν θέλω καν να σκέφτομαι τη μελλοντική ευτυχία της Γερμανίας, της Γερμανίας που θα ’χει τινάξει τον ζυγό του Χίτλερ —  οι σκέψεις και τα λόγια είναι ανάρμοστα κι ούτε μπορούν να είναι ειλικρινείς παρόμοιες σκέψεις τώρα, όταν εδώ στη χώρα μας ασχημονούν εκατομμύρια Γερμανοί.

*Άρθρο που είχε συντάξει ο διακεκριμένος ρώσος λογοτέχνης και δημοσιογράφος Ηλιά Έρενμπουργκ το καλοκαίρι του 1942, σε μια πολύ δύσκολη για τη Σοβιετική Ένωση περίοδο στον πόλεμό της κατά της χιτλερικής Γερμανίας. Τίτλος του: «Η δικαίωση του μίσους».

Το κείμενο προέρχεται από τα απομνημονεύματα του Έρενμπουργκ, από το συναρπαστικό αυτοβιογραφικό έργο του «Άνθρωποι – Χρόνια – Ζωή» (μετάφραση Άρης Αλεξάνδρου, εκδόσεις Γκοβόστη 2024, πρώτη έκδοση 1964).

Ο εβραϊκής καταγωγής Ηλιά Έρενμπουργκ γεννήθηκε στο Κίεβο στις 14 Ιανουαρίου 1891 και απεβίωσε στη Μόσχα στις 31 Αυγούστου 1967.

Επαναστάτης ως έφηβος, ενταγμένος σε σοσιαλιστικές οργανώσεις και φίλος με τον επίσης επαναστάτη Νικολάι Μπουχάριν, ο Έρενμπουργκ φυλακίστηκε και εκτοπίστηκε από το τσαρικό καθεστώς.

Σε ηλικία δεκαεπτά μόλις ετών διέφυγε στο Παρίσι. Εκεί ήλθε σε επαφή με τη γαλλική κουλτούρα, ανακάλυψε το δημοσιογραφικό του δαιμόνιο, έγραψε το πρώτο του αντιπολεμικό μυθιστόρημα και δημοσίευσε την πρώτη ποιητική συλλογή του. Εκεί, επίσης, γνωρίστηκε, μεταξύ άλλων, με τον Λένιν, τον Πικάσο και τον Μοντιλιάνι.

Ο Έρενμπουργκ επέστρεψε στη Ρωσία όταν ανατράπηκε το τσαρικό καθεστώς, κάλυψε δε ως πολεμικός ανταποκριτής το ξέσπασμα της Οκτωβριανής Επανάστασης και είχε ενεργό συμμετοχή στα συγκλονιστικά γεγονότα που οδήγησαν στην εδραίωση του πρώτου στην ιστορία σοσιαλιστικού κράτους.

Τη δεκαετία του ’30 μετέβη ως δημοσιογράφος στην Ισπανία, όπου βίωσε την τραγωδία του εμφυλίου πολέμου και την ήττα της δημοκρατίας.

Λίγο αργότερα έζησε την πτώση της Γαλλίας (Ιούνιος 1940) και τη γερμανική κατοχή στο Παρίσι έως τον Ιούνιο του 1941, όταν επέστρεψε στην πατρίδα του, μετά τη γερμανική εισβολή.

Ως πολεμικός ανταποκριτής, συντάσσοντας πλήθος προπαγανδιστικών κειμένων και πύρινων άρθρων από το μέτωπο του πολέμου, ο Έρενμπουργκ έλαβε μέρος στη γιγάντια μάχη για τη συντριβή του φασισμού, γεγονός που προκάλεσε τη στοχοποίησή του από τη ναζιστική προπαγάνδα, αλλά και από τον ίδιον τον Γκαίμπελς.

Στη μεταπολεμική περίοδο, ζώντας τον Ψυχρό Πόλεμο, ο Έρενμπουργκ υπήρξε ο πρώτος σοβιετικός συγγραφέας που άσκησε κριτική στην ηθική του σταλινισμού, ενώ συνέγραψε πλήθος μυθιστορημάτων, που συχνά δοκίμασαν τα όρια της σοβιετικής λογοκρισίας.

Ο Ηλιά Έρενμπουργκ τιμήθηκε με το Βραβείο Στάλιν, καθώς και με το διεθνές Βραβείο Λένιν.