Νόρμαν Μέιλερ: Δεν κοιτάζω ποτέ πίσω, μου προκαλεί πλήξη

Τι θα ήταν η αμερικανική λογοτεχνία χωρίς τον Νόρμαν Μέιλερ; Μυστικοπαθής και με μάλλον έκλυτο βίο, ειρηνιστής και βίαιος, ρεαλιστής και αφημένος σε παραισθήσεις, εγωκεντρικός και γενναιόδωρος, αυτός ο «συντηρητικός της Αριστεράς», όπως λέει, αποτελεί τη ζωντανή ενσάρκωση όλων των αντιφάσεων των ΗΠΑ. Συγγραφέας σημαντικών βιβλίων, όπως «Οι γυμνοί και οι νεκροί», «Το τραγούδι του δήμιου» ή «Το αμερικανικό όνειρο», είναι ταυτοχρόνως μύθος και μνημείο.

Σήμερα όλος ο κόσμος υποκλίνεται μπροστά του. Όλος, εκτός από τις φεμινίστριες, τους πουριτανούς, τους ρατσιστές και τους πικραμένους από τη ζωή, οι οποίοι όμως δεν αποτελούν την πλειονότητα. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το τελευταίο του βιβλίο, το «Όσβαλντ, ένα αμερικανικό μυστήριο».

— Σας αρέσει να γράφετε για αμερικανικούς μύθους: Κένεντι, Μονρόε κ.λπ. Γιατί σήμερα διαλέξατε τον Όσβαλντ;

Με συναρπάζει εδώ και τριάντα χρόνια. Όταν συστήθηκε η επιτροπή Γουόρεν για τη δολοφονία του Κένεντι, είχα πει σε πολλούς συγγραφείς: «Γιατί δεν συστήνουμε και εμείς μια δική μας ερευνητική επιτροπή;» Δεν κατάφερα όμως να προκαλέσω το πραγματικό ενδιαφέρον τους. Νόμιζαν ότι θα ήταν πολλή δουλειά και ότι δεν θα ανακαλύπταμε τίποτε σημαντικό.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 25.2.1996, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Πώς σας ήρθε η ιδέα να γράψετε αυτό το βιβλίο;

Ο Λάρι Σίλερ (σ.σ. Lawrence Schiller, αμερικανός συγγραφέας, φωτογράφος, παραγωγός ταινιών, σκηνοθέτης και σεναριογράφος) ήταν εκείνος που μου την έδωσε. Έπαιξε τεράστιο ρόλο στη ζωή μου. Χωρίς εκείνον δεν θα είχα γράψει το «Μέριλιν» ούτε το «Τραγούδι του δήμιου» ούτε το «Όσβαλντ». Μια μέρα μού είπε: «Νόρμαν, μπορώ να αποκτήσω πρόσβαση στα αρχεία της KGB για τον Όσβαλντ. Σε ενδιαφέρει;» Δεν έκανα τίποτε το ιδιαίτερο εκείνη την εποχή. Τελείωνα το «Φάντασμα της πόρνης» και σκεφτόμουν να αρχίσω τον δεύτερο τόμο. Δεν ένιωθα όμως έτοιμος. Ο Λάρι έφθασε την κατάλληλη στιγμή. Για την έρευνα γύρω από τον Όσβαλντ έμεινα στο Μινσκ από τον Σεπτέμβριο του 1992 ως τον Φεβρουάριο του 1993. Η KGB μάς έδινε τα ντοκουμέντα με το σταγονόμετρο. Έπρεπε να διαπραγματευόμαστε συνεχώς. Ταυτοχρόνως συναντούσα πρόσωπα που είχαν γνωρίσει τον Όσβαλντ. Σιγά σιγά το βιβλίο πήρε μορφή. Μπόρεσα επίσης να αποκτήσω μια ιδέα για τον γάμο του Λι και της Μαρίνας: ξέρετε, οι μισοί από τους ανθρώπους που παντρεύονται είναι απλώς μισοερωτευμένοι.

— Οι μισοί; Πρόκειται για επιστημονικό δεδομένο;

Η μόνη εγκυρότητα που έχει είναι αυτή του μυαλού μου (γέλια).

— Η δική σας εμπειρία στο θέμα του γάμου;

Παντρεύτηκα έξι φορές. Οι περισσότεροι γάμοι μου ήταν «μισογάμοι». (Πάλι γέλια.) Λοιπόν, σε έναν «μισογάμο» υπάρχει μόνο ένας «μισοέρωτας» και οι απογοητεύσεις μεγαλώνουν πολύ γρήγορα.

— Στην αρχή του βιβλίου νομίζει κανείς ότι ο Όσβαλντ είναι θύμα μιας συνωμοσίας. Όταν το τελειώνει, συνειδητοποιεί ότι αυτός είναι πράγματι ο άνδρας που σκότωσε τον Κένεντι.

Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της προοδευτικής συσσώρευσης των αποδείξεων.

— Το βιβλίο σας είναι τελικά πολύ πιο πειστικό από την επιτροπή Γουόρεν.

Δεν υπάρχει τίποτε να ξαναπούμε για το έργο της επιτροπής Γουόρεν. Έδωσε ένα πιστό ανάγλυφο του κλίματος που επικρατούσε γύρω από τον Όσβαλντ και από τα πρόσωπα που είχαν επαφές μαζί του. Η έκθεση όμως είναι αρκετά πληκτική στην ανάγνωση. Κάνοντας έρευνες στο Μινσκ νομίζω ότι μπόρεσα να έχω μια καλύτερη ερμηνεία των πραγμάτων.

— Σας αρέσει να γράφετε αυτά τα βιβλία-ντοκουμέντα;

Ναι. Όταν αρχίζω, έχω τόσα να κάνω καθημερινά, που αισθάνομαι σαν να είμαι χτίστης.

— Επιπλέον δεν υπάρχει το πρόβλημα της έμπνευσης.

Η έμπνευση μπορεί να γίνει και επικίνδυνη όταν γράφει κανείς ένα δοκίμιο. Ξέρετε, είναι ευχάριστο να μην είσαι αναγκασμένος να στύψεις το μυαλό σου για να βρεις την κατάλληλη λέξη. Το πρόβλημα στα μυθιστορήματα προκαλείται από τις επιλογές που έχει να κάνει κανείς. Μερικές φορές σε κάνουν να χάνεσαι. Αν κάνεις ένα λάθος, μπορεί να χαλάσεις τη μισή δουλειά σου.

— Πιστεύετε ότι ο Τολστόι, ο Ντίκενς ή ο Ντοστογέφσκι θα μπορούσαν να είχαν γράψει τέτοιου είδους βιβλία;

Παρ’ ότι θα ήταν πολύ κολακευτικό για μένα να απαντήσω ναι, δεν είμαι βέβαιος. Οι περισσότεροι σημερινοί μυθιστοριογράφοι, από τον Σόουλ Μπέλοου (σ.σ. Saul Bellow, 1915-2005) ως τον Μάρτιν Έιμις (σ.σ. Martin Amis, 1949-2023), δεν κάνουν τέτοιου είδους βιβλία. Εγώ ο ίδιος τα έγραψα κατά τύχη, επειδή μου πρότειναν να το κάνω. Υπάρχουν όμως ορισμένοι κανόνες δημοσιογραφίας που δεν αισθάνομαι υποχρεωμένος να τηρήσω. Ως μυθιστοριογράφος έχω πλήρη συνείδηση ότι ενσωματώνω τις δικές μου υποθέσεις στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνομαι τους άλλους.

— Τι ερωτήματα σάς απασχολούν σε σχέση με τον εαυτό σας; Αναρωτιέστε, για παράδειγμα, «είμαι μεγάλος συγγραφέας»;

Η σχέση που έχει κανείς με το εγώ του είναι πάντοτε συναρπαστική. Βρίσκεσαι σε μόνιμη διαπραγμάτευση μαζί του. Αυτό που έμαθα με τον χρόνο είναι ένας νόμος «ψυχολογικής φυσικής»: στους περισσότερους ανθρώπους το εγώ έχει για πρώτη φιλοδοξία του να διατηρηθεί. Θυσιάζουν λοιπόν τη μνήμη. Ορισμένοι βλέπουν την πραγματικότητα ανάποδα, το εγώ τους όμως μένει ανέπαφο. Πολλοί συγγραφείς ανήκουν σε αυτή την κατηγορία, νομίζω όμως ότι είναι καλύτερα να μην αναφέρω τα ονόματά τους (γέλια).

— Εσείς ανήκετε σε αυτή την κατηγορία;

Όχι. Μου αρέσει να πιστεύω ότι το εγώ μου δεν είναι σαν εκείνο των άλλων συγγραφέων, μπορεί όμως κάποιος να πει ότι αυτό δεν είναι αλήθεια. Όπως και να έχει, το δικό μου εγώ μπορεί να υποστεί περισσότερες τιμωρίες από ό,τι το εγώ των περισσοτέρων ανθρώπων.

— Εδώ και δεκαετίες επαναλαμβάνεται ότι το αμερικανικό όνειρο έχει μετατραπεί σε εφιάλτη. Εξακολουθείτε σήμερα να είστε βέβαιος γι’ αυτό;

Η Αμερική δεν έχει πια καθόλου εμπιστοσύνη σε εκείνους που την κυβερνούν. Η πτώση της σοβιετικής αυτοκρατορίας υπήρξε μεγάλο σοκ γι’ αυτήν. Συνειδητοποίησε ότι την είχαν πιάσει κορόιδο. Αυτή η ΕΣΣΔ που απεχθανόταν τόσο δεν ήταν η αυτοκρατορία του κακού, αλλά μόνο μια χώρα πολύ φτωχή και τελικά αρκετά μυστηριώδης.

— Αυτή όμως η δυσπιστία προς όλες τις εξουσίες, κυρίως όταν είναι κεντρικές, δεν αποτελεί μια από τις μεγάλες σταθερές της Αμερικής, της κατεξοχήν χώρας του ατομισμού;

Όχι, αυτό έχει γίνει έντονο τελευταία. Στην εποχή του Ρούζβελτ υπήρχε μια αγάπη για την κυβέρνηση. Οι άνθρωποι πίστευαν ότι εκείνη φρόντιζε γι’ αυτούς και ότι ανησυχούσε, για παράδειγμα, για τα γηρατειά τους. Σήμερα εκείνο που βρίσκεται στην καρδιά της αμερικανικής ζωής είναι το χρήμα. Μια κοινωνία που δεν σκέφτεται παρά μόνο πώς να βγάλει χρήματα βρίσκεται σε κίνδυνο. Ζούμε σήμερα μια κατάσταση που μπορεί να συγκριθεί με το τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

— Ειλικρινά, είστε πράγματι πεπεισμένος ότι η Αμερική πάει λιγότερο καλά από ό,τι στη δεκαετία του ’50;

Στη δεκαετία του ’50 ήμασταν μια χώρα παρανοϊκή και ταυτοχρόνως αθώα. Δεν είχαμε χάσει την αθωότητά μας. Προσθέτω ότι οι μεσαίες τάξεις βρίσκονται σήμερα σε παρακμή και ότι η οικογένεια δεν είναι πια εκείνο που ήταν. Τόσοι παράγοντες, οι οποίοι κάνουν την Αμερική να διαλύεται.

— Παρά τα φαινόμενα, εξακολουθείτε λοιπόν να είστε ένας θυμωμένος Αμερικανός.

Παρ’ ότι τα τελευταία βιβλία μου δεν το αφήνουν να φαίνεται πάντοτε, είμαι πιο θυμωμένος από ό,τι υπήρξα ποτέ. Για μένα τα είκοσι τελευταία χρόνια του Ψυχρού Πολέμου ήταν η μεγαλύτερη απάτη της Ιστορίας. Θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει ειρήνη με τη Ρωσία εδώ και καιρό, πολύ καιρό. Δέκα χρόνια μετά την αναχώρηση του Στάλιν δεν υπήρχε πια εμπόδιο. Η ειρωνεία είναι ότι ο Νίξον θα μπορούσε να είχε κάνει την ειρήνη αν δεν είχε υπάρξει η υπόθεση Γουότεργκεϊτ. Ο Νίξον το ήθελε, για να γράψει το όνομά του στην Ιστορία.

— Σας αρέσει να δίνετε μαθήματα. Ποια ήταν τα μεγαλύτερα λάθη σας;

Τα λάθη μου κάνουν τη δύναμή μου (χαμόγελο).

— Τι μάθατε από αυτά;

Έμαθα σε ποιο βαθμό είναι ισχυρή η κοινωνία μας και πόσο είναι δύσκολο να την κάνει κανείς να κινηθεί, κυρίως όταν είναι συγγραφέας. Ωστόσο, το επαναλαμβάνω, τα λάθη μου κάνουν τη δύναμή μου. Για πολύ καιρό πίστευα ότι θα ήταν πολύ πιο εύκολο να αλλάξουμε τον κόσμο από ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Αν ήξερα ποιες θα ήταν οι δυσκολίες, χωρίς αμφιβολία δεν θα είχα εξακολουθήσει να γράφω. Θα είχα εγκαταλείψει πριν από τριάντα χρόνια, όπως πολλοί άνθρωποι, λέγοντας ότι δεν υπήρχε ελπίδα και ότι δεν εξυπηρετούσε σε τίποτε να ξεκινάει κανείς να πολεμήσει ανεμόμυλους. Πάντοτε επεδείκνυα μια υπερβολικά αφελή αισιοδοξία: αυτό είναι το μεγάλο μου ελάττωμα.

— Ποια ήταν τα λάθη σας στην προσωπική σας ζωή;

Υπήρξαν πολλά, προτιμώ όμως να μη μιλήσω γι’ αυτά. Σκέφτομαι κυρίως το τέλος του δεύτερου γάμου μου (σ.σ. το 1960 ο Μέιλερ επιτέθηκε με σουγιά στη δεύτερη σύζυγό του και ακολούθως νοσηλεύτηκε ένα διάστημα σε ψυχιατρική κλινική).

— Τι είχε συμβεί εκείνη τη νύχτα, όταν χτυπήσατε τη σύζυγό σας με σουγιά;

Δεν μιλάω ποτέ γι’ αυτό.

— Ήταν δικό σας το λάθος;

Όχι απόλυτα.

— Έγινε υπό την επήρεια του αλκοόλ;

Σας αφήνω να μαντέψετε.

— Ποια ήταν τα λάθη σας από τη λογοτεχνική άποψη;

Κάποτε που ένας επισκέπτης κοίταζε κάποια σχέδια του Πικάσο, έδειξε ένα από αυτά στον ζωγράφο και του είπε: «Υποθέτω ότι αυτό δεν είναι ένας καλός Πικάσο». Το πρόσωπο του Πικάσο σκοτείνιασε. Απάντησε: «Ορισμένοι Πικάσο είναι ωραιότεροι από άλλους, δεν υπάρχει όμως κακός Πικάσο». Έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ορισμένα βιβλία μου είναι καλύτερα από άλλα. Κανένα όμως από τα βιβλία μου δεν είναι εντελώς κακό. Ορισμένοι γράφουν στην τύχη. Άλλοι, όπως εγώ, έχουν μια διαρκή φιλοσοφία και πορεία.

— Δεν μετανιώνετε ποτέ; Για παράδειγμα, δεν έχετε μερικές φορές το αίσθημα ότι υπερασπιστήκατε μια κακή ιδέα;

Ναι, αλλά όταν έχει κανείς υπερασπιστεί μια κακή ιδέα, έχει βγάλει από αυτή του την εμπειρία πολλά διδάγματα και άρα δεν έχει να μετανιώσει για τίποτε. Δεν θα με πιστέψετε, δεν κοιτάζω όμως ποτέ πίσω: μου προκαλεί πλήξη.

*Άρθρο που έφερε τον τίτλο «Νόρμαν Μέιλερ – Η δική μου Αμερική» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 25 Φεβρουαρίου 1996. Ο Μέιλερ είχε παραχωρήσει την ανωτέρω ενδιαφέρουσα συνέντευξη στο γαλλοαμερικανό δημοσιογράφο, συγγραφέα και τηλεοπτικό παρουσιαστή Franz-Olivier Giesbert.

Ο Νόρμαν Μέιλερ (Norman Mailer) γεννήθηκε στο Long Branch της πολιτείας Νιου Τζέρσεϊ στις 31 Ιανουαρίου 1923 και απεβίωσε στη Νέα Υόρκη στις 10 Νοεμβρίου 2007.

Διακεκριμένος λογοτέχνης, δημοσιογράφος, σκηνοθέτης, σεναριογράφος και κινηματογραφικός παραγωγός, ο Μέιλερ τιμήθηκε δύο φορές με το βραβείο Πούλιτζερ (1969, 1980).