Γη: Πώς το αποτύπωμα της ανθρώπινης παρέμβασης ζει σε κάθε κύτταρο του πλανήτη

Στιγμές της ανθρώπινης ιστορίας είναι χαραγμένες στη Γη. Τώρα οι ερευνητές συγκεντρώνουν στοιχεία για την επίδρασή μας στον πλανήτη – μέσα από τα σημάδια που έχουμε αφήσει στη φύση.

Τα μικρόβια που ζουν σε αυτό το γαλλικό λιμάνι (κεντρική φωτογραφία) δεν έχουν ανακτηθεί ποτέ από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τώρα.

Μεταξύ 2012 και 2017, όταν ο Raffaele Siano τράβηξε πυρήνες ιζημάτων από τον βυθό στο λιμάνι της Βρέστης, αναρωτιόταν τι θα έβρισκε. Όταν αυτός και οι συνάδελφοί του στο Γαλλικό Ινστιτούτο για την Επιστήμη των Ωκεανών (Ifremer) ανέλυσαν τα θραύσματα DNA που συνελέχθησαν σε αυτούς τους πυρήνες, ανακάλυψαν κάτι αξιοσημείωτο.

Τα παλαιότερα, βαθύτερα στρώματα ιζήματος -που χρονολογούνται πριν από το 1941- είχαν ίχνη πλαγκτόν που ονομάζονταν δινομαστιγωτά και ήταν πολύ διαφορετικά από τα γενετικά ίχνη πλαγκτόν που είχαν απομείνει στα πιο ρηχά, πιο πρόσφατα στρώματα.

«Υπήρχε μια ομάδα, μια τάξη από αυτά τα δινομαστιγωτά, που ήταν πολύ άφθονη πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο – και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο σχεδόν εξαφανίστηκε», λέει ο Siano. Αυτός και οι συνάδελφοί του δημοσίευσαν μια μελέτη που περιγράφει λεπτομερώς τα ευρήματά τους το 2021.

Όταν αλλάξαμε αμετάκλητα τη Γη

Ο Siano αναφέρει ότι το λιμάνι της Βρέστης είχε βομβαρδιστεί κατά τη διάρκεια του πολέμου. Στη συνέχεια, το 1947, ένα νορβηγικό φορτηγό πλοίο εξερράγη στον κόλπο της Βρέστης.

Η καταστροφή σκότωσε 22 ανθρώπους και εξαπλώθηκε στη θάλασσα νιτρικό αμμώνιο, μια τοξική χημική ουσία που χρησιμοποιείται για την παρασκευή λιπασμάτων και εκρηκτικών.

Ακόμα νεότερο ίζημα στις δεκαετίες του 1980 και του 1990 έδειξε περαιτέρω αλλαγές στην κοινότητα του πλαγκτόν στο λιμάνι. «Το συσχετίσαμε με έναν άλλο τύπο ρύπανσης που προέρχεται από εντατικές γεωργικές δραστηριότητες», λέει ο Siano.

Η φύση έχει τον τρόπο να θυμάται πράγματα. Οι απόηχοι ορισμένων ανθρώπινων δραστηριοτήτων, ιδιαίτερα εκείνων που προκαλούν μεγάλη ρύπανση, εμφανίζονται μερικές φορές σε δακτυλίους δέντρων, παράκτια ιζήματα και οικοσυστήματα.

Αναμφισβήτητα, αυτά τα ίχνη είναι σημάδια από την Ανθρωπόκαινο, μια γεωλογική εποχή κατά την οποία ανθρωπότητα άλλαξε σημαντικά και αμετάκλητα τη Γη. Η ανθρώπινη ιστορία, όπως αποδεικνύεται, είναι γραμμένη στον ίδιο τον ιστό του πλανήτη μας – και στη ζωή που συνυπάρχει σε αυτόν, μαζί με εμάς.

Τραβώντας έναν πυρήνα ιζήματος από τη λιμνοθάλασσα Etang de Thau, μια λιμνοθάλασσα αλμυρού νερού στη Νότια Γαλλία (Φωτογραφία: Ifremer/ Thomas Pellissier)

Ο Siano και οι συνάδελφοί του είναι κυρίως οικολόγοι, αλλά συνεργάζονται και με ιστορικούς. «Η γη άλλαξε λόγω των ανθρώπινων παρεμβάσεων, αλλά και λόγω των ιστορικών γεγονότων», λέει ο Siano.

Όταν η ομάδα ανέλυσε τους πυρήνες των ιζημάτων από τη Βρέστη, εντόπισε και μια σταδιακή αύξηση της ρύπανσης από βαρέα μέταλλα όσο περνούσε ο καιρός. Τα νεότερα στρώματα ιζήματος περιείχαν υψηλότερους όγκους υδραργύρου, χαλκού, μολύβδου και ψευδαργύρου, για παράδειγμα.

Η έκθεση σημειώνει ότι υπήρχαν παρόμοια επίπεδα μερικών από αυτά τα μέταλλα -ιδιαίτερα από μόλυβδο και χρώμιο- στο Περλ Χάρμπορ, μια σημαντική ναυτική βάση των ΗΠΑ στη Χαβάη που βομβαρδίστηκε σφοδρά από ιαπωνικά πολεμικά αεροσκάφη το 1941.

Ωστόσο, ο Siano προσθέτει ότι δεν μπορεί να είναι σίγουρος εάν αυτά τα μέταλλα προέρχονταν απευθείας από τις ίδιες τις βόμβες. Είτε έτσι είτε αλλιώς, τόσο στη Βρέστη όσο και στο Περλ Χάρμπορ υπάρχουν τα σημάδια μιας καταστροφικής και ρυπογόνου στιγμής στην ανθρώπινη ιστορία.

Τα ραδιενεργά υλικά έχουν επίσης βρει εφαρμογές σε διάφορες βιομηχανίες

Άλλοι ερευνητές έχουν επίσης σαρώσει τον πλανήτη αναζητώντας γεωλογικά αρχεία ανθρωπογενούς ρύπανσης. Στην Κίνα, τα ιζήματα του εδάφους αποκαλύπτουν μια απότομη αύξηση της μόλυνσης από μέταλλα από το 1950 – η οποία σχετίζεται με την αύξηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης εκεί κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.

Μια ξεχωριστή μελέτη διερευνά πώς η εμφάνιση βιομηχανιών όπως η ναυπηγική μπορεί να συνδέεται με υψηλότερη συχνότητα εναποθέσεων βαρέων μετάλλων σε δακτυλίους δέντρων από ορισμένες περιοχές της Κίνας.

Ακόμη και η ρωμαϊκή μεταλλουργία, πριν από πολλούς αιώνες, έχει αφήσει το στίγμα της. Μια μελέτη του 2022 βρήκε μια αξιοσημείωτη αύξηση της μόλυνσης από μόλυβδο σε πυρήνες πάγου, ιζημάτων και τύρφης από την Ευρώπη, που σχετίζεται με την ανάπτυξη της ρωμαϊκής βιομηχανίας.

Μερικές φορές, ωστόσο, είναι δύσκολο να είμαστε σίγουροι ποια συγκεκριμένα γεγονότα προκάλεσαν κορυφώσεις στη μόλυνση από μόλυβδο, σημειώνουν οι συγγραφείς.

«Η βόμβα μετέτρεψε τα κτήρια σε σκόνη… και άπλωσε αυτό το υλικό σε όλο το κοντινό τοπίο – σημαδεύοντάς το για πάντα»

Ο Jean-Luc Loizeau του Πανεπιστημίου της Γενεύης μελέτησε το ίζημα της λίμνης της Γενεύης, ιδιαίτερα το υλικό που βρέθηκε σε μια μικρή περιοχή της λίμνης κοντά σε μια μονάδα επεξεργασίας λυμάτων. Λέει ότι το εκεί ίζημα περιέχει πολλά ίχνη ανθρώπινων δραστηριοτήτων.

Το σημαντικό είναι ότι ο τρόπος με τον οποίο το νερό κινείται σε αυτό το τμήμα της λίμνης έχει βοηθήσει στη διατήρηση τέτοιων ενδείξεων. «Συσσωρεύεται επειδή υπάρχει ένα είδος στροβίλου που κρατά το ίζημα μέσα στον κόλπο», λέει, αναφερόμενος στον κόλπο Vidy, στις βόρειες όχθες της λίμνης.

Σε ένα έγγραφο του 2017, ο ίδιος και οι συνεργάτες του περιγράφουν τη ρύπανση από βαρέα μέταλλα που έγινε εμφανής σε εκεί στρώματα ιζήματος που χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1930. Μεταξύ των συγκεκριμένων παραδειγμάτων που δίνει, βρίσκεται μια απότομη αύξηση της μόλυνσης από υδράργυρο κατά τη δεκαετία του 1970.

Η μόλυνση που προκαλείται από πυρηνικές εκρήξεις είναι πολύ πιο δύσκολο να ανακαλυφθεί

«Γνωρίζουμε ότι υπήρξε ένα ατύχημα σε μια από αυτές τις βιομηχανίες», εξηγεί ο Loizeau. «Υπήρξε κάποια έκχυση υδραργύρου επειδή έσπασε μια δεξαμενή και πράγματι βρίσκουμε μια κορύφωση στο ίζημα», λέει ο Loizeau.

«Επιπλέον, ίχνη στοιχείων όπως το βάριο στους πυρήνες θα μπορούσαν να συνδεθούν με την άνοδο του αυτοκινήτου – επειδή τα φρένα των αυτοκινήτων συχνά περιέχουν βάριο», προσθέτει.

Εκτός από τα μέταλλα, τα ραδιενεργά υλικά έχουν επίσης βρει εφαρμογές σε διάφορες βιομηχανίες. Στην Ελβετία, για παράδειγμα, το ράδιο χρησιμοποιήθηκε εδώ και πολύ καιρό για να λάμπουν στο σκοτάδι λεπτομέρειες στις προσόψεις ρολογιών. Υπολείμματα ραδίου από τη βιομηχανία ωρολογοποιίας έχουν εμφανιστεί σε χώρους υγειονομικής ταφής και κτήρια στη χώρα.

Ο κρατήρας Sedan στην έρημο της Νεβάδα δημιουργήθηκε το 1962 όταν μια πυρηνική συσκευή 104 κιλοτόνων πυροδοτήθηκε υπόγεια. Έχει πλάτος 1.280 πόδια και βάθος 320 πόδια (Φωτογραφία: Eros)

Διάσπαρτα σε όλο τον κόσμο είναι και τα στοιχεία που αποκαλύπτουν τη ζοφερή κληρονομιά που άφησαν τα πυρηνικά όπλα κατά τον 20ό αιώνα. Πάρτε για παράδειγμα τους γιγάντιους κρατήρες στην έρημο της Νεβάδα, που έγιναν από τεράστιες δοκιμές όπλων. Αλλά η μόλυνση που προκαλείται από πυρηνικές εκρήξεις είναι πολύ πιο δύσκολο να ανακαλυφθεί.

Το 2019, οι ερευνητές αποκάλυψαν ότι ορισμένοι από τους κόκκους άμμου σε παραλίες κοντά στην ιαπωνική πόλη της Χιροσίμα είναι στην πραγματικότητα σωματίδια συντριμμιών που δημιουργήθηκαν όταν οι ΗΠΑ έριξαν μια ατομική βόμβα στην πόλη στις 6 Αυγούστου 1945, προς το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

«Η χημική σύνθεση των συντριμμιών τήγματος παρέχει ενδείξεις για την προέλευσή τους, ιδιαίτερα όσον αφορά στα οικοδομικά υλικά της πόλης», έγραψαν οι συγγραφείς.

Με άλλα λόγια, η βόμβα μετέτρεψε τα κτήρια σε σκόνη, η θερμότητα από την έκρηξη αναμόρφωσε αυτή τη σκόνη και η έκρηξη τελικά εξάπλωσε αυτό το υλικό σε όλο το κοντινό τοπίο – σημαδεύοντάς το για πάντα.