«Η ανώμαλη τέχνη είναι η μόνη καλή τέχνη» – Πώς ο Flávio de Carvalho πυροδότησε μια βραζιλιάνικη επανάσταση

Το 1931, καθώς η παρέλαση του Corpus Christi διέσχιζε το κέντρο του Σάο Πάολο, οι πιστοί καθολικοί είδαν έναν ψηλό άνδρα να περπατάει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Καθώς προχωρούσε, ο Flávio de Carvalho φλέρταρε με τους άνδρες και αρνήθηκε όλες τις εκκλήσεις να σταματήσει την αναστάτωση που τους προκαλούσε.

Η εμπνευσμένη από τον ντανταϊσμό Experience N. 2 (Εμπειρία Ν. 2), η οποία κατέληξε με τον Flávio de Carvalho να μπαίνει αυτοβούλως σε ένα αστυνομικό τμήμα για τη δική του προστασία, ήταν το πρώτο παράδειγμα performance art στη Βραζιλία.

Μια συντηρητική, καθολική χώρα

Ωστόσο, ο εμπνευστής της δεν απέκτησε ποτέ τη διεθνή φήμη που απέκτησαν οι συνάδελφοί του καλλιτέχνες, ίσως λόγω της άρνησής του να κάνει έργα που να συμβαδίζουν με τις τάσεις. «Οι περφόρμανς ήταν πολύ προκλητικές και προκάλεσαν μεγάλη έκπληξη σε μια πολύ συντηρητική, καθολική χώρα.

»Ο de Carvalho ήταν εξαιρετικά ανήσυχος, μετακινούμενος από την τέχνη στην αρχιτεκτονική, κι από ΄κει στη δημοσιογραφία. Ήταν δύσκολο να τον τοποθετήσεις», λέει ο Adrian Locke, επικεφαλής επιμελητής της Βασιλικής Ακαδημίας.

«Η ανώμαλη τέχνη είναι η μόνη καλή τέχνη» αντέτεινε ο ίδιος ο De Carvalho.

Ενώ οι μισή ντουζίνα πίνακες του De Carvalho στην έκθεση μοιράζονται το ενδιαφέρον τους για τον κυβισμό και τον υπερρεαλισμό, οι καμβάδες του διαθέτουν μια ερωτική και βέβηλη ευαισθησία

Flávio de Carvalho / Três Mulheres

Ένα βήμα αλλαγής για τον θεατή

Τώρα ο καλλιτέχνης, ο οποίος πέθανε το 1973, βρίσκεται με πρωταγωνιστικό ρόλο στην ταινία Brasil! Brasil! στη Βασιλική Ακαδημία, μια επισκόπηση της βραζιλιάνικης μοντερνιστικής τέχνης, μαζί με πιο γνωστές προσωπικότητες όπως ο Tarsila do Amaral και ο Lasar Segall.

Ενώ οι μισή ντουζίνα πίνακες του De Carvalho στην έκθεση μοιράζονται το ενδιαφέρον τους για τον κυβισμό και τον υπερρεαλισμό, οι καμβάδες του διαθέτουν μια ερωτική και βέβηλη ευαισθησία που έρχεται σε αντίθεση με το πιο εγκεφαλικό έργο των άλλων καλλιτεχνών που εκτίθενται: «Είναι εκπληκτικό πόσο διαφορετικοί είναι οι πίνακές του από αυτούς που κρέμονται δίπλα τους και έγιναν περίπου την ίδια εποχή» λέει ο Locke.

«Θα είναι ένα βήμα αλλαγής για τον θεατή, από τον ρεαλισμό που έτρεχε πριν από αυτόν σε αυτά τα αρκετά μακρινά πορτρέτα με τη ριζικά διαφορετική χρήση του χρώματος- τη ζωηρή, επιθετική πινελιά- τους εσωτεριστικούς τίτλους τους».

Καρέκλα του μοντερνιστή Flávio de Carvalho 

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Elte (@elte)

«Βρίσκω τη γένεση των πραγμάτων στο σεξ»

Το The Inferiority of God, που ζωγραφίστηκε τη χρονιά της διαβόητης δράσης του De Carvalho, δείχνει μια γιγαντιαία γυμνή φιγούρα να βαδίζει σε μια πόλη, με τα προς τα κάτω βήματα να υποδηλώνουν την κατεύθυνση του ταξιδιού προς την κόλαση- το εξίσου ιερόσυλο Our Lady of Desire (1955) είναι ένα εξαιρετικά αφηρημένο γυναικείο πορτρέτο σε σαρκώδη ροζ και μοβ χρώματα.

Ο ίδιος ο De Carvalho εξήγησε: «Για μένα ήταν απολύτως φυσικό να βρίσκω τη γένεση των πραγμάτων στο σεξ. Εξάλλου, δεν οφείλουμε την ύπαρξή μας στο σεξ;».

«Όταν ήταν στη Βρετανία είχε καταβροχθίσει βιβλία ανθρωπολογίας, ιστορίας, του Φρόιντ- είχε εμμονή με την ανακάλυψη του Τουταγχαμών»

Ήταν παμφάγος στα ενδιαφέροντά του

Ο καλλιτέχνης γεννήθηκε το 1899 από πλούσια οικογένεια και από τα πρώτα χρόνια της εφηβείας του βρέθηκε σε οικοτροφείο στην Αγγλία, ενώ στη συνέχεια πήρε πτυχίο μηχανικού στο Πανεπιστήμιο του Durham.

Τα απογευματινά μαθήματα ζωγραφικής αποτέλεσαν τη μόνη επίσημη καλλιτεχνική εκπαίδευση του De Carvalho, αλλά ήρθε σε επαφή με μερικές από τις πιο πρωτοποριακές προσωπικότητες της Βρετανίας, όπως ο Roland Penrose και ο Ben Nicholson.

Επιστρέφοντας στη Βραζιλία το 1922, ο πατέρας του, ένας καλλιεργητής καφέ, τον οδήγησε σε πλήρη απασχόληση στις κατασκευές, αλλά αυτό τον έκανε να βαρεθεί. «Είχε αυτό το ανατρεπτικό πνεύμα- ήταν παμφάγος στα ενδιαφέροντά του», λέει η Kiki Mazzucchelli, η οποία έχει επιμεληθεί αρκετές εκθέσεις αφιερωμένες στον καλλιτέχνη.

«Όταν ήταν στη Βρετανία είχε καταβροχθίσει βιβλία ανθρωπολογίας, ιστορίας, του Φρόιντ- είχε εμμονή με την ανακάλυψη του Τουταγχαμών και αυτό οδήγησε στο βαθύ ενδιαφέρον του για τους αρχαίους πολιτισμούς, στο να θέλει να κατανοήσει την ανθρωπότητα».

Οι διαμαρτυρίες του κατά του καθολικού δόγματος ήταν ενταγμένες σε ένα πολύ ευρύτερο σχέδιο που αποσκοπούσε στη δημιουργία μιας σύγχρονης, προοδευτικής Βραζιλίας, μακριά από τις παραδόσεις της Ευρώπης

Flávio de Carvalho

«Ένας μήνας τρελών και παιδιών»

Το 1927, ο De Carvalho υπέβαλε (ανεξάρτητα) ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο σε μια ανοιχτή πρόσκληση για το νέο παλάτι του κυβερνήτη της πολιτείας, το οποίο θεωρούσε ότι θα ήταν «το πρώτο έργο μοντέρνας αρχιτεκτονικής στη Βραζιλία».

Συμπληρωμένο με σχεδιασμό άμυνας κατά των αεροπορικών επιδρομών και προβολείς, αποτέλεσε ένα ειρωνικό σχόλιο για τον μιλιταρισμό που επικρατούσε στη χώρα. Η κίνηση αυτή έμεινα μόνο στα σκίτσα, αλλά τον έφερε στην τροχιά του κόσμου της τέχνης.

Άνοιξε τον δικό του χώρο τέχνης στο Σάο Πάολο, ξεκινώντας με «έναν μήνα τρελών και παιδιών», με σχέδια που φιλοτέχνησαν παιδιά και ασθενείς ψυχικής υγείας- σύντομα προσέλκυσε το μποέμ κοινό, που ανυπομονούσε για το πρόγραμμα διαλέξεων που ακολούθησε για τη βραζιλιάνικη λαογραφία, το ρωσικό μπαλέτο και τις ιαπωνικές πολεμικές τέχνες.

Όταν ο De Carvalho ανέβασε τη δική του θεατρική παραγωγή, ένα έργο με τίτλο Dance of the Dead God (Χορός του νεκρού θεού), συνεργάστηκε με ένα κατά πλειοψηφία αφροβραζιλιάνικο καστ. Ήταν τόσο σοκαριστικό το περιεχόμενό του, που το θέατρο δέχθηκε επιδρομή της αστυνομίας και η παραγωγή έκλεισε.

«Ήταν η γέφυρα μεταξύ του πρώιμου μοντερνισμού και της μεταγενέστερης περιόδου της δεκαετίας του 1950 και του 1960, των δυνάμεων της αντικουλτούρας κατά τη διάρκεια της δικτατορίας»

Το πορτρέτο του ποιητή Mário de Andrade από τον Flávio de Carvalho, 1939. Photo: © Flávio de Carvalho

Δημιουργία μιας σύγχρονης, προοδευτικής Βραζιλίας

Ο Flávio de Carvalho δεν ήταν αντιθρησκευτικός μόνο και μόνο για να είναι και οι διαμαρτυρίες του κατά του καθολικού δόγματος ήταν ενταγμένες σε ένα πολύ ευρύτερο σχέδιο που αποσκοπούσε στη δημιουργία μιας σύγχρονης, προοδευτικής Βραζιλίας, μακριά από τις παραδόσεις της Ευρώπης, πνευματικές ή άλλες- μιας χώρας που θα αγκάλιαζε τον πολιτισμό των μαύρων και των ιθαγενών όσο και την αποικιακή κληρονομιά της.

«Ήταν η γέφυρα μεταξύ του πρώιμου μοντερνισμού και της μεταγενέστερης περιόδου της δεκαετίας του 1950 και του 1960, των δυνάμεων της αντικουλτούρας κατά τη διάρκεια της δικτατορίας», εξηγεί η Mazzucchelli.

«Είναι μια ζεστή χώρα, γιατί να θέλεις να φορέσεις πουκάμισο και γραβάτα;»

Το ιδανικό ντύσιμο για τον «τροπικό άνδρα»

Το 1956, προμηνύοντας τα «φορέσιμα γλυπτά» από καλλιτέχνες όπως ο Hélio Oiticica και η Lygia Clark, όταν ο καλλιτέχνης παρέλασε ξανά στο κέντρο του Σάο Πάολο, αυτή τη φορά φορώντας ένα σύνολο ουδέτερο ως προς το φύλο, ένιωθε ότι ταίριαζε καλύτερα στον τροπικό καιρό: μια ελαφριά υφασμάτινη κοντή φούστα, μπλούζα και σανδάλια – τα διχτυωτά καλσόν προαιρετικά.

Αντιθέτως, ο De Carvalho είπε σε ένα τηλεοπτικό συνεργείο που τον συνόδευε ότι αυτό ήταν το ιδανικό ντύσιμο για τον «τροπικό άνδρα».

«Είναι μια ζεστή χώρα, γιατί να θέλεις να φορέσεις πουκάμισο και γραβάτα;» λέει η Mazzucchelli.

Προχώρησε παραπέρα, εξηγώντας ο De Carvalho ότι η αποστολή του ήταν μια «βαθύτερη εικόνα του παρελθόντος και του περιβάλλοντος», μια πνευματική αναζήτηση, παρ’ όλη την αξία του σοκ, η οποία θα μπορούσε να «συμβάλει στην αύξηση της ευαισθησίας και στη μείωση του αριθμού των δεισιδαιμονιών».

*Η έκθεση Brasil! Brasil! The Birth of Modernism παρουσιάζεται στη Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου μέχρι τις 21 Απριλίου.

*Με στοιχεία από theguardian.com | Αρχική Φωτό: Ο Flávio de Carvalho φορώντας μια στολή New Look στο Σάο Πάολο κατά τη διάρκεια του έργου του Experiência n.3, το 1956. Φωτ: © Κληροδότημα Flávio de Carvalho. Αρχείο CEDAE. IEL/Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Campinas