Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος: Το μεγαλείο των Ελλήνων

[…]

Υπάρχει και το τρίτο σκέλος της ομιλίας μου: το μέλλον του Ελληνισμού. Βέβαια κανείς δεν μπορεί να πη τίποτε για το μέλλον, εκτός αν είναι προφήτης ή θρασύς. Δεν είμαι ούτε το ένα ούτε το άλλο. Όμως με βάση τα δεδομένα της σημερινής πραγματικότητος μπορούμε να πούμε ωρισμένα πράγματα για το μέλλον. Μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει μία απειλή για το μέλλον του Ελληνισμού με την παρατηρούμενη στις τελευταίες δεκαετίες υπογεννητικότητα του πληθυσμού. Η βιολογική μας υποδομή απειλείται με αυτήν την υπογεννητικότητα. Και πρέπει εδώ να αντιδράσωμε· και πιστεύω και το υποστηρίζω —δεν είμαι πολιτικός, αλλά το λέγω ως πνευματικός άνθρωπος— ότι το υπ’ αριθμόν ένα θέμα της πολιτικής σήμερα έπρεπε να είναι το θέμα του πληθυσμού των Ελλήνων, διότι περιβαλλόμεθα από πολλαπλασίους γείτονας. Τριανταπέντε εκατομμύρια είναι τα κράτη προς τον βορρά, εκτός από τους Αλβανούς, και άλλα σαράντα εκατομμύρια είναι οι Τούρκοι. Τι θα γίνη με τα εννέα εκατομμύρια των Ελλήνων; Αν είμεθα τόσοι· διότι δεν γνωρίζομε πόσοι είμεθα ακριβώς, και πρέπει να μετρηθούμε.

Ο Ντε Γκωλ, ο οποίος αντιμετώπισε το ίδιο πρόβλημα στη Γαλλία, μας έδωσε το δίδαγμα. Και δεν έχομε παρά να το επαναλάβωμε. Το κράτος πρέπει να αναλάβη την υποτροφία των παιδιών του, τη γενναία υποτροφία των παιδιών, όπως έκανε ο Ντε Γκωλ. Και σήμερα η Γαλλία δεν έχει πρόβλημα πληθυσμού, ενώ είχε τέτοιο πρόβλημα, διότι το έλυσε ο Ντε Γκωλ με εκείνη την κατηγορηματικότητα που τον διέκρινε στις αποφάσεις του· διότι ήτο μεγάλος άνδρας.

Υπάρχει και μία άλλη απειλή για το μέλλον του Ελληνισμού. Όπως ξέρετε, κατά τα τελευταία έτη έχει μειωθή πολύ ο αγροτικός πληθυσμός της χώρας. Πιστεύω ότι υπάρχει ένα όριο κάτω του οποίου δεν πρέπει να μειωθή ο αγροτικός πληθυσμός. Και εδώ υπάρχει μέγα πρόβλημα· πώς αυτό το θέμα θα το αντιμετωπίσωμε, ώστε να κρατήσωμε εις τους βράχους και εις τα χωριά τους πληθυσμούς αυτούς ακριβώς, οι οποίοι είναι το μεγάλο οχυρό του Ελληνισμού.

Θα έλεγα ακόμα και κάτι άλλο, που θα προσδιορίση το μέλλον του Ελληνισμού. Η ελληνική ιστορία όλη, από τον Όμηρο ως σήμερα, είναι γραμμένη στην ελληνική γλώσσα. Τα πάντα είναι γραμμένα όσα έπραξαν οι πρόγονοί μας, και αυτό ακριβώς είναι ένας πρόσθετος άθλος, διότι βέβαια η δράσις είναι ένα μεγάλο πράγμα, αλλά επίσης μεγάλο πράγμα είναι να γράψης τη δράση. Βεβαίως οι Έλληνες επήγαν στην Τροία και έκαμαν όσα έκαμαν, αλλά ο Όμηρος είναι εκείνος που έγραψε το τι έγινε στην Τροία. Το ίδιο συνέβη και έπειτα στην ιστορία των Περσικών Πολέμων, που την έγραψε ο Αισχύλος.

Θέλω να πω ότι η γλώσσα των Ελλήνων από την εποχή του Ομήρου είναι μία και αδιαίρετη. Και είναι μεγάλο λάθος να φανατιζώμαστε επάνω στο θέμα αυτό, που είναι η μεγάλη μας κιβωτός, η μεγάλη μας ιδέα. Έχομε παραμελήσει την καλλιέργεια της ελληνικής γλώσσας τα τελευταία χρόνια από εμπάθειες, από δογματισμούς, από φανατισμούς, οι οποίοι είναι απαράδεκτοι για την αντιμετώπιση των μεγάλων γλωσσικών μας προβλημάτων. Όλα τα είδη της γλώσσας μας είναι μέσα στη ζωή από την εποχή του Ομήρου, όπως είπα, και δεν απέκλεισε ποτέ το ένα το άλλο. Εμείς σήμερα έχομε την εμπάθεια του αποκλεισμού, και αυτό είναι μεγάλο λάθος για το μέλλον του τόπου, διότι έτσι αχρηστεύομε κεφάλαια και κόπους των πατέρων μας και μεταδίδομε στη νεότητα ένα λανθασμένο αίσθημα για το όργανο του πνεύματός μας, το οποίον ακριβώς έχει αυτόν τον χαρακτήρα, ότι είναι ενιαίο και αδιαίρετο από την εποχή του Ομήρου.

Και τούτο δεν είναι απλώς γνώμη μου. Το 60% των λέξεων που χρησιμοποιεί ο Όμηρος είναι σήμερα στο στόμα των Ελλήνων, του ελληνικού λαού, γιατί η ελληνική γλώσσα —και αυτό πρέπει να το καταλάβωμε— είναι η περισσότερο συντηρητική γλώσσα από όλες τις γλώσσες που γνωρίζω τουλάχιστον εγώ. Από την εποχή του Ομήρου λέμε ουρανός, θάλασσα, γη, λέμε πάρα πολλά από τότε αναλλοίωτα, ενώ δεν μπορούν οι σύγχρονοι Γερμανοί να διαβάσουν τα κείμενα της γλώσσας τους όπως ήταν προ τεσσάρων αιώνων, ούτε οι Γάλλοι ούτε οι Άγγλοι. Γιατί; Διότι έχουν τεράστιες διαφορές, ενώ σε μας εδώ υπάρχει η συντηρητικότης της γλώσσας. Τα λεκτικά σύμβολα είναι αναλλοίωτα εδώ μέσα στο στόμα του λαού επί χιλιάδες χρόνια. Αυτό είναι το μεγαλείο των Ελλήνων, ότι εκράτησαν ως λαός στο στόμα τους αναλλοίωτα τα λεκτικά τους σύμβολα. Εμείς, οι γραμματισμένοι, τέλος πάντων, πρέπει να αισθανώμαστε μεγάλη ευγνωμοσύνη σ’ αυτούς τους απλούς και αγράμματους Έλληνας που κράτησαν στο στόμα τους ζωντανά όλα αυτά τα σύμβολα, παρά τις φοβερές ταλαιπωρίες που υπέστησαν και τις ιστορικές περιπέτειές τους.

Με αυτό θέλω να είπω ότι και το μέλλον του Ελληνισμού εξαρτάται από το πώς αυτός θα καλλιεργήση τη γλώσσα του σε όλα της τα είδη, σε όλους της τους τρόπους, δίχως να αποκλείεται κανένας, διότι αυτό αντίκειται στο κύριο χαρακτηριστικό που διακρίνει τη γλώσσα μας και το πνεύμα μας, και τούτο είναι το αδογμάτιστο.

*Απόσπασμα από ομιλία που είχε εκφωνήσει ο Ιωάννης Ν. Θεοδωρακόπουλος, με την ιδιότητα του γενικού γραμματέως της Ακαδημίας Αθηνών, στις 11 Νοεμβρίου 1980. Ο τίτλος της ομιλίας του ήταν ο ακόλουθος: «Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του Ελληνισμού».

Ο φιλόσοφος, πανεπιστημιακός και ακαδημαϊκός Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος γεννήθηκε στον Βασαρά (Βασσαρά) Λακωνίας στις 28 Φεβρουαρίου 1900 και απεβίωσε στην Αθήνα τη νύχτα της 19ης προς την 20ή Φεβρουαρίου 1981.

Ο Θεοδωρακόπουλος φοίτησε επί πέντε έτη ως κρατικός υπότροφος στη Ριζάρειο Σχολή και στη συνέχεια σπούδασε Φιλοσοφία στα Πανεπιστήμια της Bιέννης και της Χαϊδελβέργης. Το 1925 αναγορεύτηκε διδάκτορας της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης.

Το 1929 άρχισε να εκδίδει, σε συνεργασία με τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο και τον Κωνσταντίνο Τσάτσο, το τριμηνιαίο φιλοσοφικό περιοδικό «Αρχείον Φιλοσοφίας και Θεωρίας των Επιστημών», εργασία που διήρκεσε έντεκα χρόνια και ολοκληρώθηκε σε ισάριθμους τόμους.

Το 1930 ο Θεοδωρακόπουλος εξελέγη υφηγητής του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, ενώ το 1933 κατέστη τακτικός καθηγητής της Συστηματικής Φιλοσοφίας στο ίδιο πανεπιστημιακό ίδρυμα.

Το 1939 εξελέγη καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Αθήνας (αποχώρησε από αυτό με το αξίωμα του πρύτανη το Σεπτέμβριο του 1967, ύστερα από συντακτική πράξη που εξέδωσε το δικτατορικό καθεστώς) και το 1950 έγινε τακτικός καθηγητής της Εισαγωγής στη Φιλοσοφία και στην Πάντειο.

Το 1960 ο Θεοδωρακόπουλος εξελέγη μέλος της Aκαδημίας Aθηνών, την οποία υπηρέτησε ως πρόεδρος (1963) και επί σειράν ετών ως γενικός γραμματέας.

Στην πολύχρονη σταδιοδρομία του δίδαξε ως προσκεκλημένος καθηγητής σε ξένα πανεπιστήμια και υπήρξε μέλος διαφόρων διεθνών φιλοσοφικών ενώσεων και εταιρειών.

Το πλουσιότατο συγγραφικό έργο του Θεοδωρακόπουλου περιλαμβάνει δεκάδες αυτοτελή βιβλία, δημοσιεύσεις και μελετήματα, που αναφέρονται σε όλο το εύρος της φιλοσοφικής σκέψης, ιδίως δε στους έλληνες κλασικούς.