Για τον Κάρλος Ντιέγκες, ο Ορφέας και η Ευρυδίκη θα μπορούσαν να ερωτευτούν στις φαβέλες της Βραζιλίας

Ο Βραζιλιάνος σκηνοθέτης Κάρλος Ντιέγκες (1940-2025), εκπρόσωπος του κινηματογραφικού είδους Cinema Novo που συνδύαζε τον ιταλικό νεορεαλισμό με το ντοκιμαντέρ, κατά τη διάρκεια της μακράς σταδιοδρομίας του επικεντρώθηκε σε περιθωριακές ομάδες, φτωχούς και αποπροσανατολισμένους επαρχιώτες σε μια Βραζιλία που άλλαζε ραγδαία.

Σε ένα είδος μανιφέστου που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της Εθνικής Ένωσης Φοιτητών της Βραζιλίας το 1962, ο νεαρός Κάρλος Ντιέγκες έγραφε ότι το νέο κίνημα επεδίωκε να απαλλαγεί από την επιρροή του χολιγουντιανού συναισθηματισμού υπέρ μιας αυθεντικής εθνικής εστίασης. «Η Βραζιλία και ο λαός της έγιναν η κεντρική ενασχόληση της νέας ομάδας των Βραζιλιάνων κινηματογραφιστών», έγραψε. «Στόχος τους ήταν να μελετήσουν σε βάθος τις κοινωνικές σχέσεις κάθε πόλης και περιοχής ως έναν τρόπο κριτικής έκθεσης, σαν σε μικρογραφία, της κοινωνικοπολιτισμικής δομής της χώρας στο σύνολό της».

Ο Ντιέγκες έφυγε για λίγο από τη Βραζιλία κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, το 1969, για να ζήσει στη Γαλλία και την Ιταλία με την πρώτη του σύζυγο, την τραγουδίστρια Νάρα Λεάο. Σύντομα όμως επέστρεψε στη Βραζιλία, την πηγή της φαντασίας του.

«Eμποτισμένο με απέραντη χαρά»

Ο Κάρλος Ντιέγκες ήταν ο πρώτος Βραζιλιάνος σκηνοθέτης που χρησιμοποίησε μαύρους ηθοποιούς ως πρωταγωνιστές, στην ταινία «Ganga Zumba» (1963), μια αφήγηση σκλαβιάς και εξέγερσης της οποίας το soundtrack υπογράφει ο Μόασιρ Σάντος.

Βασισμένη στο θεατρικό έργο «Orfeu da Conceição» του Βινίσιους ντι Μοράες, η ταινία γυρίστηκε κυρίως στην Jacarepaguá του Ρίο ντε Τζανέιρο και περιλάμβανε σκηνές από τον εορτασμό του καρναβαλιού, όπου ο Γκαριντό παρέλασε με τη σχολή σάμπα Viradouro

Ωστόσο, η ταινία που έφερε παγκόσμια αναγνώριση, «Bye Bye Brazil» (1979), υποψήφια για Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες, θεωρείται η αποθέωση του δραματικού οπτικού του στυλ και της ενασχόλησής του με τα άτομα που βρίσκονται στο περιθώριο. Ακολουθεί μια ομάδα άσημων καλλιτεχνών του δρόμου στην ύπαιθρο, καταγράφοντας μια Βραζιλία που εξαφανίζεται, όπου οι κάτοικοι των απομακρυσμένων πόλεων γοητεύονται από ψεύτικες νιφάδες χιονιού που πέφτουν -στην πραγματικότητα καρύδα- και υπνωτίζονται, κυριολεκτικά, από μια τηλεόραση. Οι καλλιτέχνες, απογοητευμένοι από το γεγονός ότι ο κόσμος είναι γοητευμένος από την τηλεόραση και τους αγνοεί, την ανατινάζουν.

Τα λυρικά αποτελέσματα γοήτευσαν το κοινό στη χώρα του και στο εξωτερικό, ωστόσο οι υπερβολικοί χαρακτήρες του Ντιέγκες άφησαν μερικές φορές ασυγκίνητους τους κριτικούς εκτός Βραζιλίας.

Ο Vincent Canby, γράφοντας στους New York Times, αποκάλεσε το «Bye Bye Brazil» μια «περίεργη, ήσυχη, ενδοσκοπική ταινία, η οποία δίνει προσοχή στην μεταβαλλόμενη φύση μιας Βραζιλίας που δίνει όλο και λιγότερη προσοχή σε αυτούς τους σχεδόν εξαφανισμένους παίκτες».

«Η ταινία αποχαιρετά αυτά που θεωρεί ξεπερασμένα οράματα για τη Βραζιλία», γράφουν οι Ράνταλ Τζόνσον και Ρόμπερτ Σταμ στο βιβλίο τους «Brazilian Cinema» (1995), «όχι μόνο τα δεξιά όνειρα της καπιταλιστικής ανάπτυξης αλλά και τα αριστερά όνειρα της λαϊκής αντίστασης».

«Είναι δύσκολο να φανταστούμε τον βραζιλιάνικο κινηματογράφο χωρίς αυτόν», έγραψε ο Βραζιλιάνος σκηνοθέτης Καρίμ Αϊνούζ. Το έργο του Ντιέγκες, είπε, ήταν «εμποτισμένο με απέραντη χαρά».

Μετά την επιτυχία του «Bye Bye Brazil», ο Ντιέγκες γύρισε σχεδόν δώδεκα ταινίες, συμπεριλαμβανομένης της επιτυχίας του 2003 «God Is Brazilian», η οποία συγκέντρωσε 1,6 εκατομμύρια θεατές στο box office, τη δεύτερη μεγαλύτερη επιτυχία του μετά το «Xica da Silva».

«Orpheus»

Ο Ντιέγκες έφτασε στις φυλετικές και κοινωνικές συγκρούσεις της Βραζιλίας μέσω της ιστορίας και της κοινωνιολογίας, σε ταινίες όπως το «Quilombo» (1984), για ανθρώπους που διέφυγαν από τη δουλεία τον 17ο αιώνα- το «Xica da Silva» (1976), για μια σκλαβωμένη μάγισσα του 18ου αιώνα- και τη ρομαντική δραματική ταινία «Orpheus» («Orfeu») του 1999, μια αναπαράσταση του μύθου του Ορφέα και της Ευρυδίκης που διαδραματίζεται στις σύγχρονες φαβέλες του Ρίο κατά τη διάρκεια του καρναβαλιού του 1998, με πρωταγωνιστές τους Τόνι Γκαρίδο, Πατρίσια Φρανσά και Μουρίλο Μπενίσιο.

Βασισμένη στο θεατρικό έργο «Orfeu da Conceição» του Βινίσιους ντι Μοράες, η ταινία γυρίστηκε κυρίως στην Jacarepaguá του Ρίο ντε Τζανέιρο και περιλάμβανε σκηνές από τον εορτασμό του καρναβαλιού, όπου ο Γκαριντό παρέλασε με τη σχολή σάμπα Viradouro.

*Με πληροφορίες από: New York Times / Adam Nossiter