Η Γερμανία στο μεταίχμιο

Του Μιχάλη Γουδή*

Είναι αλήθεια πως δε διεξάγονται συχνά πρόωρες εκλογές στη Γερμανία. Ωστόσο, η παρατεταμένη πολιτική αστάθεια μετά τους τριγμούς εντός του κυβερνητικού συνασπισμού σε συνδυασμό με τα σημάδια της κρίσης που πληθαίνουν οδήγησαν σε μαζικότατη προσέλευση στις κάλπες της 23ης Φεβρουαρίου σε ποσοστό που άγγιξε το 82,5%.

Τώρα, η Γερμανία σε μία μάχη με το χρόνο καλείται από τη μία να κοιτάξει με ειλικρίνεια και αποτελεσματικότητα τη βαθιά εσωτερική της κρίση και από την άλλη να δώσει τον τόνο και στην Ευρώπη όπως τουλάχιστον μοιάζει να είναι η προσδοκία πολλών κρατών-μελών.

Μονοθεματική προεκλογική περίοδος

Η σχεδόν μονοθεματική προεκλογική περίοδος, στην οποία κυριάρχησε στη δημόσια σφαίρα αλλά και σε αμφιλεγόμενες κοινοβουλευτικές πρωτοβουλίες το ζήτημα της μετανάστευσης και της συνδεόμενης με αυτό ασφάλειας αναδείχθηκε σε πολλές αναλύσεις ως βασικός παράγοντας για τη σημαντική άνοδο της ακροδεξιάς «Εναλλακτικής για τη Γερμανία».

Όμως είναι σαφές πως δεν επαρκεί αυτό το θέμα, ο φόβος και η ανασφάλεια για να διπλασιάσει την εκλογική του δύναμη ένα κόμμα, η δράση του οποίου άνοιξε μέχρι και τη συζήτηση για πιθανή απαγόρευσή του. Αντιθέτως, έρχεται όλο και εντονότερα στην επιφάνεια μία κρίση που υποβόσκει για χρόνια στη χώρα.

Η δύσκολη εσωτερική πραγματικότητα

Σύμφωνα με στοιχεία της γερμανικής Ομοσπονδιακής Στατιστικής Υπηρεσίας (DESTATIS) ένα πέμπτο του πληθυσμού βιώνει την απειλή της φτώχειας ή του κοινωνικού αποκλεισμού, περίπου 17,7 εκατομμύρια πολίτες. Παράλληλα, όπως παραδέχονται ακόμη και οι πολιτικοί στη χώρα καθώς και ειδικοί, το Στεγαστικό αποτελεί το νούμερο ένα κοινωνικό ζήτημα του 21ου αιώνα για τη Γερμανία.

Ειδικά στις μεγάλες πόλεις η έλλειψη σε στεγαστικό απόθεμα είναι δραματική, ξεπερνώντας τις 800.000 διαμερίσματα που αναζητούνται για να καλύψουν τις τρέχουσες ανάγκες. Σύμφωνα και πάλι με στοιχεία της DESTATIS περισσότερα από 9,5 εκατομμύρια άνθρωποι, κατά κύριο λόγο μονογονεϊκές οικογένειες, ζουν σε ανεπαρκείς συνθήκες.

Την ίδια στιγμή, οι προσπάθειες ελέγχου των ενοικίων που καλπάζουν, π.χ. στο Βερολίνο αυξήθηκαν κατά 40% το 2023 σε σχέση με το 2016, βαίνουν άκαρπες. Εξίσου άσχημη είναι η κατάσταση και σε βασικές υποδομές, όπως για παράδειγμα σε αυτοκινητόδρομους και σιδηρόδρομους. Εκτιμάται, δε, πως 4.500 γέφυρες αυτοκινητοδρόμων σε ολόκληρη τη χώρα έχουν υποστεί τέτοια παραμέληση που πολλές εξ αυτών θα έπρεπε να γκρεμιστούν και να ξαναχτιστούν.

Η άνιση ενοποίηση

Φέτος συμπληρώνονται 35 χρόνια από τη γερμανική ενοποίηση και η σύγκλιση Ανατολής και Δύσης εξακολουθεί να αποτελεί ένα ζήτημα στον πυρήνα της σύγχρονης πραγματικότητας της χώρας.

Όλα αυτά τα χρόνια η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δημοσιεύει στοιχεία που παρακολουθούν την κατάσταση της Ένωσης, παραθέτοντας δείκτες που σχετίζονται με κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές συνθήκες διαβίωσης των πολιτών της Ενωμένης Γερμανίας.

Ο κορυφαίος Γερμανός Κοινωνιολόγος, Steffen Mau, στο πρόσφατο βιβλίο του “Ungleich Vereint: Warum der Osten anders bleibt” (Άνισα ενωμένη: Γιατί η Ανατολή παραμένει διαφορετική), επισημαίνει πως μπορεί δομικές διαφορές ανάμεσα στην πρώην Ανατολική και Δυτική Γερμανία να έχουν αμβλυνθεί, εντούτοις η αξιολόγηση της κατάστασης της χώρας διαφέρει σημαντικά μεταξύ Ανατολικογερμανών και Δυτικογερμανών.

Μάλιστα, προτείνει την εξέταση και μίας σειράς άλλων δεικτών, πέραν των μακροοικονομικών που κατά τη γνώμη του καταδεικνύουν το «σύνορο φάντασμα που διατρέχει την ενωμένη Γερμανία», όπως για παράδειγμα η εμπιστοσύνη στους θεσμούς, η αναλογία νέων-ηλικιωμένων στον πληθυσμό, ο αριθμός των μελών στα κόμματα, η αξία των ακινήτων, το προσδόκιμο ζωής κ.α.

Η μελέτη αυτή του Mau έχει ιδιαίτερη αξία, καθώς αποτελεί μία διεισδυτική ματιά πίσω από την τάση που αναδείχτηκε τόσο στις ευρωεκλογές του 2024 όσο και στις πρόσφατες ομοσπονδιακές εκλογές, πως δηλαδή η Γερμανία βαδίζει σε (τουλάχιστον) δύο ταχύτητες και αυτό παγιώνει μία πραγματικότητα από την οποία επωφελούνται οι ακραίες φωνές.

Τα βασικά συμπεράσματα των αποτελεσμάτων

Η νέα κυβέρνηση που θα προκύψει, με βασικότερο σενάριο το συνασπισμό Χριστιανοδημοκρατών και Σοσιαλιστών, καλείται να δώσει πειστικές απαντήσεις στις προκλήσεις που περιγράφηκαν παραπάνω. Σε διαφορετική περίπτωση, ίσως επαληθευτεί η επικεφαλής του ακροδεξιού AfD, Αλίς Βάιντελ που δήλωσε το βράδυ της Κυριακής των εκλογών πως σε τέσσερα χρόνια το κόμμα της θα είναι η πρώτη δύναμη.

Σε κάθε περίπτωση, ήταν η μεγάλη κερδισμένη αυτής της εκλογικής αναμέτρησης, ξεπερνώντας και το όριο του 20% που την καθιστά αξιωματική αντιπολίτευση.

Από την άλλη μεριά, ο συνασπισμός CDU/CSU, νικητής των εκλογών, μάλλον ανέμενε ένα καλύτερο αποτέλεσμα. Η επόμενη ημέρα πέρα από τις παραπάνω προκλήσεις θέτει και ένα σημαντικό ερώτημα στο κόμμα Καγκελάριου Μέρτς, πώς θα σταθεί απέναντι στην ακροδεξιά, με δεδομένη τη θύελλα που ξεσήκωσε η από κοινού υιοθέτηση ενός ψηφίσματος για τη μετανάστευση μόλις λίγες εβδομάδες πριν τις εκλογές, σπάζοντας ένα ταμπού στη γερμανική πολιτική ζωή.

Για τους Σοσιαλιστές αρκεί να πει κανείς πως το αποτέλεσμά τους είναι το χειρότερο από το 1887. Το κόμμα δε βαρύνεται μόνο με τις αστοχίες της κυβέρνησης Σολτς αλλά με δεδομένη τη σχεδόν αδιάκοπη κυβερνητική συμμετοχή του από το 1998 συνδέεται με μία σειρά αρνητικών εξελίξεων για τη Γερμανία.

Οι Πράσινοι ανήκουν χωρίς αμφιβολία στους χαμένους, καθώς απώλεσαν 3,2% της εκλογικής τους δύναμης το 2021, κάτι που μεταφράζεται σε 1,1 εκατομμύρια ψηφοφόρους.

Το παράδοξο της υπόθεσης για το κόμμα του υποψήφιου καγκελάριου Χάμπεκ είναι πως από τη διάλυση της λεγόμενης κυβέρνησης «σηματοδότη» το Νοέμβριο του 2024 είδε 42.000 νέα μέλη να εγγράφονται στα μητρώα του.

Ίσως τελικά μία θέση στην αντιπολίτευση πέραν του AfD και της έτερης μεγάλης νικήτριας των εκλογών, Αριστέρας (Die Linke), να είναι ένας ρόλος που θα κάνει καλό και στο κόμμα και ενδεχομένως και στις συνθέσεις που κληθεί να πετύχει το νέο Bundestag.

Η Γερμανία και η Ευρώπη

Φυσικά, ο αντίκτυπος των γερμανικών ομοσπονδιακών εκλογών ξεπερνά κατά πολύ το Βερολίνο, καθώς σε αυτή την πρωτοφανή συγκυρία γεωπολιτικής ρευστότητας, η Ευρώπη μοιάζει να χρειάζεται τη Γερμανία περισσότερο από ποτέ. Θα τα καταφέρει η νέα κυβέρνηση να ανταποκριθεί;

Ποιες προτεραιότητες θα υποστηριχθούν και πώς; Θα μονοπωλήσει την ατζέντα η άμυνα; Πώς θα βρεθούν τα χρήματα, π.χ. με εξαίρεση των σχετικών δαπανών από το έλλειμμα, και από πού θα περικοπούν;

Ποια θα είναι η στάση του πρώην Ευρωβουλευτή (1989-1994), μάλιστα, Φρίντριχ Μερτς απέναντι στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία- που πλέον ονομάζεται Καθαρή Βιομηχανική Συμφωνία- με δεδομένο πως το κλιματικό ορόσημο του 2030 πλησιάζει για την Ε.Ε.;

Θα επιχειρήσει η Γερμανία να προχωρήσει μία μεταρρύθμιση της ίδιας της Ένωσης; Είναι η επιδιωκόμενη ενίσχυση του λεγόμενου «Τριγώνου της Βαϊμάρης» (Γερμανία, Γαλλία, Πολωνία) μία κίνηση προς αυτή την κατεύθυνση;

Αυτή τη στιγμή, οι ερωτήσεις είναι περισσότερες από τις απαντήσεις, αλλά πρόκειται για μία αναλογία που θα πρέπει να ανατραπεί πολύ γρήγορα.

* Ο Μιχάλης Γουδής είναι Διευθυντής του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ, Γραφείο Θεσσαλονίκης- Ελλάδα