Όταν το μικρό γίνεται μεγάλο πρόβλημά: η αόρατη απειλή των μικροπλαστικών

Τα τελευταία χρόνια ακούμε συχνά για τα μικροπλαστικά. Πρόκειται για μικροσκοπικά σωματίδια πλαστικού με διάμετρο μικρότερη των 5 χιλιοστών, που έχουν αναδειχθεί ως ένα από τα πλέον ανησυχητικά περιβαλλοντικά ζητήματα της σύγχρονης εποχής. Η έντονη παρουσία τους στο υδάτινο περιβάλλον προκαλεί σοβαρές ανησυχίες λόγω των επιπτώσεών τους στην υγεία των οικοσυστημάτων, μέρος των οποίων είναι και ο άνθρωπος.​

Πηγές & διασπορά

Τα μικροπλαστικά διαχωρίζονται σε πρωτογενή και τα δευτερογενή βάσει της προέλευσής τους. Τα πρωτογενή μικροπλαστικά είναι σωματίδια που κατασκευάζονται σκόπιμα σε μικροσκοπικό μέγεθος, όπως τα μικροσφαιρίδια που χρησιμοποιούνται σε καλλυντικά και προϊόντα προσωπικής φροντίδας. Τα δευτερογενή μικροπλαστικά προκύπτουν από τη διάσπαση μεγαλύτερων πλαστικών αντικειμένων, όπως τα γνώριμα σε όλους μας πλαστικά μπουκάλια, σακούλες και δίχτυα αλιείας, μέσω φυσικών, χημικών και βιολογικών διεργασιών.​

Δυστυχώς, η διασπορά των μικροπλαστικών στο υδάτινο περιβάλλον είναι ανησυχητικά εκτεταμένη. Έχουν εντοπιστεί σε ποτάμια, λίμνες, ωκεανούς, ακόμη και σε απομακρυσμένες περιοχές όπως η Αρκτική. Η παρουσία τους έχει καταγραφεί σε διάφορα βάθη, από την επιφάνεια έως τα βαθύτερα στρώματα των ωκεανών, καθώς και σε θαλάσσια ιζήματα.​

Επιπτώσεις

Η παρουσία μικροπλαστικών στο νερό έχει πολλαπλές αρνητικές επιπτώσεις. Πολλά θαλάσσια είδη, από το πλαγκτόν έως τα ψάρια και τα θαλάσσια θηλαστικά, καταναλώνουν μικροπλαστικά, είτε επειδή τα συγχέουν με τροφή είτε επειδή τα μικροπλαστικά έχουν προσροφήσει οργανικές ουσίες που προσελκύουν τα ζώα. Η συνεχής κατάποση μικροπλαστικών μπορεί να οδηγήσει σε φυσικές βλάβες, όπως απόφραξη του πεπτικού συστήματος, μείωση της θρεπτικής πρόσληψης και στη συνέχεια θάνατο.​

Επιπροσθέτως, τα μικροπλαστικά μπορούν να λειτουργήσουν ως φορείς τοξικών ουσιών. Αυτό συμβαίνει λόγω της μεγάλης επιφάνειάς τους και της χημικής τους σύστασης, που τους δίνει τη δυνατότητα να προσροφήσουν ρύπους όπως βαρέα μέταλλα, πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCBs) και πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες (PAHs). Όταν τα μικροπλαστικά καταναλώνονται από θαλάσσιους οργανισμούς, οι προσροφημένοι ρύποι μπορούν να μεταφερθούν στους ιστούς τους, οδηγώντας σε τοξικές επιδράσεις.​

Πώς επηρεάζουν την ανθρώπινη υγεία

Είναι οριακά τρομαχτικό το γεγονός ότι είμαστε εκτεθειμένοι από πλήθος πραγμάτων που περνάνε στον οργανισμό μας τα μικροπλαστικά. Σκεφτείτε ότι η έκθεση σε αυτά μπορεί να συμβεί μέσω διαφόρων οδών, όπως η κατανάλωση θαλασσινών, πόσιμου νερού και εισπνοής αέρα που περιέχει μικροπλαστικά. Αν και οι μέχρι τώρα έρευνες βρίσκονται σε αρχικά στάδια, υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με τις πιθανές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Η κατάποση μικροπλαστικών μπορεί να οδηγήσει σε φυσικές βλάβες, όπως φλεγμονές του εντέρου, ενώ οι χημικές ουσίες που προσροφώνται στα μικροπλαστικά μπορεί να έχουν τοξικές, καρκινογόνες ή ενδοκρινικές διαταραχές.​

Στα παραπάνω, αν προσθέσουμε τα μικροπλαστικά που μπορούν να λειτουργήσουν ως φορείς παθογόνων μικροοργανισμών (όπως βακτήρια και ιοί) αυξάνοντας τον κίνδυνο μετάδοσης ασθενειών, αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος της πιθανής βλάβης από αυτά.

Είναι γεγονός ότι η μικροβιακή αποίκηση των μικροπλαστικών μπορεί επίσης να οδηγήσει σε αλλαγές στη μικροβιακή κοινότητα των υδάτων, με συνέπειες απρόβλεπτες τόσο για τα οικοσυστήματα όσο και την ανθρώπινη υγεία.​

Μέθοδοι ανίχνευσης

Αποτελεί μία πρόκληση η ανίχνευση και η ποσοτικοποίηση των μικροπλαστικών στο νερό λόγω ακριβώς του μικρού τους μεγέθους και της ποικιλίας των μορφών και των χημικών συνθέσεων. Σήμερα, χρησιμοποιούνται διάφορες μεθοδολογίες, όπως το φιλτράρισμα, η πυκνότητα διαχωρισμού και η φασματοσκοπία υπερύθρου (FTIR), για την ανάλυση των μικροπλαστικών. Η ανάπτυξη τυποποιημένων πρωτοκόλλων είναι απαραίτητη για τη σύγκριση των δεδομένων μεταξύ διαφορετικών μελετών και περιοχών.

Μέτρα μείωσης

Ο πλανήτης είναι ένας όσο και αν τα τεχνητά και αυθαίρετα ανθρώπινα σύνορα πιστεύουν διαφορετικά. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η αντιμετώπιση του προβλήματος των μικροπλαστικών απαιτεί συντονισμένες και συλλογικές προσπάθειες, σε παγκόσμιο επίπεδο. Μερικά από τα προτεινόμενα μέτρα είναι τα παρακάτω:

Μείωση της χρήσης πλαστικών με χρήση βιοδιασπώμενων ή επαναχρησιμοποιούμενων προϊόντων. Ο περιορισμός των πλαστικών μιας χρήσης και η θέσπιση αυστηρών νομοθετικών περιορισμών σε πολλές χώρες έχουν ήδη συμβάλει στον περιορισμό της πλαστικής ρύπανσης.

Βελτίωση της διαχείρισης απορριμμάτων με την ανάπτυξη αποτελεσματικών συστημάτων ανακύκλωσης και διαχείρισης αποβλήτων. Η ενίσχυση των υποδομών ανακύκλωσης, η συνεχής εκπαίδευση του κοινού και η εισαγωγή κυκλικών οικονομικών μοντέλων συμβάλλουν ουσιαστικά στην επίλυση του προβλήματος.

Αναβάθμιση συστημάτων καθαρισμού υδάτων με προηγμένες τεχνολογίες, όπως μεμβράνες μικροδιήθησης και υπερδιήθησης, που μπορούν να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα των εγκαταστάσεων επεξεργασίας νερού, περιορίζοντας την απελευθέρωση μικροπλαστικών στο περιβάλλον.

Αυστηρότερες νομοθεσίες με διεθνείς συμφωνίες, καθώς και εθνικές νομοθεσίες, που μπορούν να αλλάξουν σημαντικά την εικόνα της της πλαστικής ρύπανσης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη θεσπίσει οδηγίες για τον περιορισμό των μικροσφαιριδίων (σε καλλυντικά και προϊόντα προσωπικής περιποίησης), ενώ παρόμοια μέτρα έχουν υιοθετηθεί ή εξετάζονται και σε άλλες χώρες.

Ερευνητικές προκλήσεις

Αν και οι έρευνες από τα ειδικά επιστημονικά ινστιτούτα πραγματοποιούνται χρόνια, υπάρχουν αρκετά κενά όσον αφορά στα μικροπλαστικά. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι επιπτώσεις τους στην ανθρώπινη υγεία, στα οικοσυστήματα αλλά και στον τρόπο με τον οποίο τα μικροπλαστικά αλληλεπιδρούν με τους οργανισμούς.

Είναι επίσης ζωτικής σημασίας η έρευνα για την ανάπτυξη πιο αποτελεσματικών και οικονομικά βιώσιμων μεθόδων ανίχνευσης και απομάκρυνσης των μικροπλαστικών από το νερό. Η τεχνολογική καινοτομία μπορεί να παρέχει λύσεις, όπως η χρήση προηγμένων φίλτρων, βιολογικών μεθόδων αποικοδόμησης πλαστικών μέσω μικροβίων ή ενζύμων, καθώς και η ανάπτυξη έξυπνων υλικών που περιορίζουν τη διάχυση μικροπλαστικών.

Σε όλα αυτά, θα πρέπει να τονισθεί και η σημασία της ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης, με την εκπαίδευση των πολιτών, την ενημέρωση για τις επιπτώσεις των μικροπλαστικών και την ενεργή συμμετοχή τους σε δράσεις καθαρισμού και πρόληψης.

Η επιστημονική έρευνα σε συνδυασμό με την κοινωνική αλλαγή, και την πολιτική δέσμευση, είναι απαραίτητη για την προστασία των υδάτινων οικοσυστημάτων και τη διασφάλιση της ανθρώπινης υγείας απέναντι στην αυξανόμενη απειλή των μικροπλαστικών.

Με πληροφορίες από NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration), ScienceDirect (Marine Pollution Bulletin), Environmental Protection Agency (EPA), European Environment Agency (EEA), World Health Organization (WHO).