Η οικονομική διάσταση του Νερού: Από την ορθολογική διαχείριση στη βιώσιμη ανάπτυξη

Στο μεγαλύτερο μέρος της αρθρογραφίας για το νερό, όλη η προσοχή φωτίζει την κοινωνική και περιβαλλοντική του διάσταση. Το νερό όμως, ως ένας από τους πλέον πολύτιμους φυσικούς πόρους, αποτελεί και οικονομικό αγαθό και βασικό συστατικό της λεγόμενης βιωσιμότητας. Όταν αναφερόμαστε στην οικονομική του διάσταση, αυτό περιλαμβάνει την αποτίμηση, τη διαχείριση και την κατανομή του ως αγαθού, επηρεάζοντας ποικίλους τομείς της οικονομίας.​

Το νερό όπως όλοι οι πόροι βασίζεται στην πεπερασμένη του φύση και στην ανάγκη για ορθολογική διαχείριση από όλους τους χρήστες. Σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία θέσπισε το πλαίσιο για την προστασία των υδάτων, το νερό αναγνωρίζεται ως οικονομικός πόρος που απαιτεί βιώσιμη διαχείριση για την εξασφάλιση της ποιότητάς του και της διαθεσιμότητάς του για τις μελλοντικές γενιές. Αντίστοιχη Οδηγία είναι και η 2020/2184 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης.

Όσο παράξενο και αν ακούγεται σε μερικούς, η τιμολόγηση του νερού αποτελεί βασικό εργαλείο για την επίτευξη μιας πιο ορθολογικής διαχείρισης. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι χρήστες ενθαρρύνονται να καταναλώνουν το νερό με αποδοτικό τρόπο, μειώνοντας τη σπατάλη και προωθώντας τη βιώσιμη χρήση του πόρου.

Η οικονομική αποτίμηση του νερού λαμβάνει υπόψη το χρηματοοικονομικό κόστος (κόστος κεφαλαίου, λειτουργικά έξοδα), το κόστος φυσικών πόρων (κόστος ευκαιρίας) και το περιβαλλοντικό κόστος, το οποίο αφορά τις επιπτώσεις από την υποβάθμιση των υδάτινων οικοσυστημάτων.

Η σημασία του νερού διαφέρει ανάλογα με τον τομέα της οικονομίας. Στον πρωτογενή τομέα (Γεωργία, Δασοκομία, Αλιεία) είναι προαπαιτούμενο αγαθό, με τη γεωργία, ειδικότερα, να καταναλώνει το μεγαλύτερο ποσοστό των υδατικών πόρων, αφού η άρδευση αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για την παραγωγικότητα των καλλιεργειών. Βάσει μελετών, η αποδοτική χρήση του νερού στην γεωργία μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της παραγωγικότητας και μείωση του κόστους παραγωγής.

Στο δευτερογενή τομέα (Βιομηχανία, Μεταποίηση), το νερό χρησιμοποιείται σε διάφορες φάσεις της παραγωγικής διαδικασίας, όπως στην ψύξη, τον καθαρισμό αλλά και ως πρώτη ύλη. Η διαθεσιμότητα και η ποιότητα του νερού επηρεάζουν σημαντικά τόσο την αποδοτικότητα, όσο και το κόστος παραγωγής, το οποίο αυξάνεται επιπλέον με τη ρύπανση των υδάτων από βιομηχανικά απόβλητα (πρόσθετα κόστη για την επεξεργασία και την αποκατάσταση των υδάτινων πόρων). ​

Στον τριτογενή τομέα (Υπηρεσίες, Τουρισμός), ειδικότερα ο τουρισμός, εξαρτάται άμεσα από την ποιότητα και την επάρκεια του νερού. Το σύνολο των τουριστικών δραστηριοτήτων (ξενοδοχεία, θέρετρα, σπα κα) απαιτούν μεγάλες ποσότητες νερού για τη λειτουργία τους και μάλιστα σε άριστη ποιότητα, καθότι σε διαφορετική περίπτωση αυτό θα  επηρεάσει αρνητικά την εμπειρία των επισκεπτών και, κατ’ επέκταση, τα έσοδα από τον τουρισμό.

Πώς τιμολογείται ένα κοινωνικό αγαθό;

Όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα, η τιμολόγηση του νερού αποτελεί ένα από τα κύρια εργαλεία για την ορθολογική διαχείριση και την αποδοτική χρήση του. Αυτό περιλαμβάνει το χρηματοοικονομικό κόστος, το κόστος φυσικών πόρων και το περιβαλλοντικό κόστος. ​(WFDVER Ειδική Γραμματεία Υδάτων, Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας).

Αυτό που πρέπει πάντα να τηρείται είναι η εφαρμογή μιας δίκαιης και διαφανούς τιμολογιακής πολιτικής ώστε αφενός να αποφεύγεται η σπατάλη και να διασφαλίζεται η βιωσιμότητα των υδατικών συστημάτων και αφετέρου να λαμβάνονται υπόψη οι κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις της τιμολόγησης, ώστε να αποφεύγεται η επιβάρυνση των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. ​

 Η σημασία των επενδύσεων και υποδομών

Η διασφάλιση της πρόσβασης σε καθαρό και ασφαλές νερό, καθώς και η προστασία της δημόσιας υγείας επιτυγχάνεται με συνεχείς επενδύσεις και σωστές υποδομές ύδρευσης και αποχέτευσης.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται σε έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, κάθε επένδυση ενός δολαρίου σε υποδομές νερού μπορεί να αποδώσει έως και τέσσερα δολάρια σε οικονομικά οφέλη, μέσω της μείωσης των ασθενειών, της αύξησης της παραγωγικότητας και της μείωσης του κόστους υγειονομικής περίθαλψης (World Bank, 2021).

Παράλληλα, εξίσου σημαντική είναι η συντήρηση και αναβάθμιση των υφιστάμενων υποδομών. Σχετική μελέτη του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) αναφέρει πως η ετήσια απώλεια νερού λόγω φθαρμένων δικτύων μπορεί να φτάσει έως και το 40% σε ορισμένες περιοχές, επιφέροντας σημαντικό οικονομικό κόστος τόσο στις εταιρείες ύδρευσης όσο και στους καταναλωτές (OECD, 2020).

Επιπλέον, μία ακόμα σημαντική οικονομική διάσταση του νερού είναι ο ρόλος του στην ενεργειακή παραγωγή. Το νερό είναι απαραίτητο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ιδίως σε υδροηλεκτρικούς σταθμούς και θερμοηλεκτρικά εργοστάσια. Σύμφωνα με την Διεθνή Υπηρεσία Ενέργειας (IEA), η κατανάλωση νερού για ενεργειακούς σκοπούς προβλέπεται να αυξηθεί κατά 60% μέχρι το 2040, γεγονός που θα επιτείνει τον ανταγωνισμό για υδάτινους πόρους και θα αυξήσει την οικονομική αξία τους (IEA, 2021).

Διεθνώς, η αύξηση της ζήτησης λόγω πληθυσμιακής αύξησης και κλιματικής αλλαγής (πιο έντονα φαινόμενα λειψυδρίας) δημιουργούν νέες οικονομικές προκλήσεις. Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF) αναγνωρίζει τη λειψυδρία ως έναν από τους σημαντικότερους παγκόσμιους οικονομικούς κινδύνους, επηρεάζοντας αρνητικά την ανάπτυξη και τη σταθερότητα των οικονομιών, ειδικότερα σε περιοχές με περιορισμένους υδάτινους πόρους (WEF, 2022).

…και τι μπορούμε να κάνουμε;

Για την αντιμετώπιση αυτών των καίριων οικονομικών προκλήσεων απαιτούνται ολοκληρωμένες πολιτικές που συνδυάζουν βιώσιμη διαχείριση υδάτινων πόρων, καινοτομία στις τεχνολογίες εξοικονόμησης και ανακύκλωσης νερού και συνεργασία μεταξύ των κρατών. Οι διεθνείς συνέργειες είναι απαραίτητες και η καθολική υιοθέτηση σύγχρονων πρακτικών διαχείρισης νερού μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας των οικονομιών απέναντι σε μελλοντικές κρίσεις ώστε να εξασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα.

Με πληροφορίες από την Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank, 2021 – Έκθεση σχετικά με τα οικονομικά οφέλη από τις επενδύσεις σε υποδομές νερού), τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OECD, 2020 – Αναφορά σχετικά με τις απώλειες νερού από φθαρμένα δίκτυα και τις οικονομικές τους επιπτώσεις), τη Διεθνή Υπηρεσία Ενέργειας (International Energy Agency – IEA, 2021 – Αναφορά για την προβλεπόμενη αύξηση της κατανάλωσης νερού στον ενεργειακό τομέα μέχρι το 2040) και το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (World Economic Forum – WEF, 2022 – Έκθεση που αναγνωρίζει τη λειψυδρία ως παγκόσμιο οικονομικό κίνδυνο).