Ερρίκος Ίψεν: Ο μαιτρ

Το Όσλο πανηγυρίζει από προχθές. Εορτάζει την εκατονταετηρίδα από της γεννήσεως του μεγάλου του συγγραφέως. Του Ερρίκου Ίψεν. Και μαζί με την νορβηγικήν πρωτεύουσαν εορτάζει την εκατονταετηρίδα του Ίψεν και ολόκληρος ο διανοούμενος κόσμος. Γιατί ο Νορβηγός δραματικός συγγραφεύς και το έργον του από πολλού είχε περάση τα όρια της βορεινής του πατρίδος. Ο Ίψεν είχε κατακτήση με το μεγάλο του έργον ολόκληρον την διανοουμένην Ευρώπην. Είχε γίνη ο μεγάλος διεθνής συγγραφεύς και ο δημιουργός μιας μεγάλης σχολής. Οι ιδέες του, η σύνθεσις των έργων του και η δραματική του τέχνη επηρέασαν όλον τον διανοούμενον κόσμον και πολύ γρήγορα ο Ίψεν έγινεν ο μαιτρ τον οποίον ηκολούθησαν στας ιδέας και εις την αρχιτεκτονική των θεατρικών του έργων οι ασχολούμενοι με το θέατρον. Έτσι ο ιψενισμός έγινε μία μεγάλη σχολή και μία θρησκεία σχεδόν.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 22.3.1928, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Γεννηθείς το 1828 εις το Όσλο, ο Νορβηγός δραματικός υπηρέτησε εις ηλικίαν 16 ετών ως βοηθός φαρμακείου εις το Γκρίμσταδ. Η πρώτη του λογοτεχνική εμφάνισις έγινεν εις τας στήλας των εφημερίδων το 1849, οπότε εδημοσίευσε σατιρικούς στίχους. Το 1850 έδωκε το πρώτον του θεατρικόν έργον, τον «Κατιλίνα», από την γαλλικήν επανάστασιν, και το 1851 παρουσίασε το δεύτερον ιστορικόν του έργον, τον «Τούμουλους», ιστορικής υποθέσεως και αυτό. Και τα δύο έργα του νεαρού συγγραφέως, αν δεν εσημείωσαν επιτυχίαν, εν τούτοις υπήρξαν εκδηλώσεις ενός ταλέντου και μιας τεχνοτροπίας που δεν παρήλθον εντελώς απαρατήρητοι. Μετά την παράστασιν των δύο αυτών έργων του ο Ίψεν αφήκε την ομίχλη της βορεινής του πατρίδος και, πνεύμα ανήσυχον, έκαμε ένα ταξείδι εις την Ιταλίαν και την Γερμανίαν.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 22.3.1928, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Κατά την διάρκειαν αυτού του ταξειδίου του ο Ίψεν εμελέτησε. Και επιστρέψας το 1858 εις την πατρίδα του, το Όσλο, ήρχισε εμφανίζων την θεατρικήν του παραγωγήν. Μίαν παραγωγήν εκλεκτήν και πλουσίαν. Μίαν εκδήλωσιν της θεατρικής και λογοτεχνικής του εργασίας πολύμορφον και πολυσύνθετον. Από το 1866 με τον «Μπραντ» ο Ίψεν ενεφανίσθη ως συγγραφεύς με καθωρισμένην πλέον την γραμμήν και τον δρόμον της τέχνης του. Ο Ίψεν, αφήνοντας τα ιστορικά έργα, ησχολήθη με τα κοινωνικά και τα συμβολικά του έργα. Ο Νορβηγός συγγραφεύς είχε μπη εις την ανθρωπίνην ψυχήν και είχεν αναλύση βαθύτατα τα ανθρώπινα αισθήματα. Η ομίχλη της πατρίδος του συνέβαλε ίσως ώστε τους περισσοτέρους από τους ήρωάς του να τους εμφανίζη μέσα σε ένα σκοτεινόν κάποτε σύμβολον. Παρά τον συμβολισμόν των, εν τούτοις, οι ήρωες των έργων του Ίψεν δεν ήσαν κοινές μαριονέττες, ήσαν άνθρωποι αληθινά παρουσιασμένοι από όλας των τας πλευράς. Τον «Μπραντ» επηκολούθησαν ο «Πέερ Γκυντ», το «Αυτοκράτωρ και Γαλιλαίος», η «Αγριόπαπια», η «Νόρα», οι «Βρυκόλακες», ο «Εχθρός του λαού», ο «Ρόσμερσχολμ», η «Κυρά της Θάλασσας», η «Έντα Γκάμπλερ», ο «Αρχιμάστορας Σόλνες», ο «Μικρός Έγιολφ», ο «Γιον Γκάμπριελ Μπόρκμαν» και το «Όταν ξυπνήσουμε εμείς οι νεκροί». Το τελευταίο του έργον εγράφη το 1900 […]. Τα έργα του Ίψεν, υπέρ τα εβδομήκοντα, είχον την τύχην των μεγάλων έργων, καθώς ήσαν και πράγματι.

Η επιτυχία των υπήρξε κατ΄αρχάς μετρία. Και πολλά ίσως από τα καλλίτερά του έργα έτυχον μετριωτάτης υποδοχής από μέρους των συμπατριωτών του. Αργότερα, όταν οι επαναστατικές κοινωνικές ιδέες των έργων του Νορβηγού συγγραφέως ωρίμασαν και εις την κοινήν συνείδησιν, και όταν ακόμη αργότερα επάνω εις την ομίχλη των ιδεών και των συμβόλων του η κοινωνική εξέλιξις άπλωσε το φως και διέλυσε το σκότος της, τότε το έργον του Ερρίκου Ίψεν ήρχισε να κατανοήται βαθύτερα και να θριαμβεύη. Η κριτική του μεγάλου Δανού κριτικού Μπραντές, φίλου στενού του Νορβηγού δραματουργού, συνετέλεσε ώστε το έργον του Ίψεν να εμφανισθή καθώς ήτο πράγματι. Ο Μπραντές είχε τας επιφυλάξεις του, και ίσως πολλές από τας επιφυλάξεις του Δανού κριτικού, όπως εις την «Κυρά της θάλασσας», να είχαν στενοχωρήση και λυπήση τον Ίψεν περισσότερον από την αδιαφορίαν του κοινού των πρώτων παραστάσεων των έργων του. Και η αλληλογραφία μεταξύ συγγραφέως, υποστηρίζοντος τας ιδέας και τους ήρωάς του, και κριτικού, αμυνομένου διά τας επιφυλάξεις του, υπήρξε ένα ολόκληρο έργον άξιον ιδιαιτέρας προσοχής και μελέτης.

Ο Ίψεν εις την Ελλάδα έγινε γνωστός το 1894 με τους «Βρυκόλακας», που επαίχθησαν από τον Ευτύχιον Βονασέρα προλογήσαντος του κ. Γρ. Ξενοπούλου. Το 1901 η «Νέα Σκηνή» του κ. Χρηστομάνου έπαιξε με επιτυχίαν θριαμβευτικήν την «Αγριόπαπιαν», την «Νόραν», την «Κυρά της θάλασσας», την «Έντα Γκάμπλερ» και τον «Εχθρό του λαού». Έκτοτε, κατά διαφόρους καιρούς, τα έργα του Νορβηγού συγγραφέως επαίζοντο από τον Θωμάν Οικονόμου, ασχοληθέντα ιδιαιτέρως με το θέατρον του Ίψεν, και από τους δύο μεγάλους ελληνικούς θιάσους. Ο Ίψεν, πληροφορηθείς ότι τα έργα του επαίζοντο εις την πατρίδα του Αισχύλου και του Σοφοκλέους, συνεκινήθη βαθύτατα και εζήτησε μάλιστα να του σταλή και το πρόγραμμα των παραστάσεων.

Δυστυχώς η Ελλάς, μολονότι προσεκλήθη επισήμως εις την εκατονταετηρίδα του Νορβηγού συγγραφέως, δεν κατώρθωσε —αδιάφορον διά ποίους λόγους— να αντιπροσωπευθή. Αλλ’ αν δεν αντεπροσωπεύθη εις την μεγάλην αυτήν εορτήν, δεν σημαίνει ότι έμεινεν ο διανοούμενος κόσμος της αδιάφορος προς το μέγα μνημόσυνον που αποτελεί σήμερον την πλέον επίσημον διεθνή αναγνώρισιν του μεγάλου Νορβηγού συγγραφέως και του μεγάλου του έργου. Αι διανοούμεναι Αθήναι συνεορτάζουν έστω και νοερώς με το Όσλο. Και ο χαιρετισμός της Ακροπόλεως, ένας ευλαβικός χαιρετισμός, απευθύνεται την στιγμήν ταύτην επί του τάφου εκείνου που θ’ απομείνη στο πέρασμα χρόνων πολλών και αιώνων πολλών ο μαιτρ, ο κοινωνικός επαναστάτης, ο δημιουργός ενός θεάτρου τόσον εσωτερικού και τόσον υγιούς.

*Κείμενο αφιερωμένο στον Ερρίκο Ίψεν, με αφορμή τη συμπλήρωση ενός αιώνα από τη γέννησή του. Είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» την Πέμπτη 22 Μαρτίου 1928.

Ο Ερρίκος Ίψεν (Henrik Johan Ibsen), διάσημος νορβηγός θεατρικός συγγραφέας, σκηνοθέτης και ποιητής, γεννήθηκε στις 20 Μαρτίου 1828 και απεβίωσε στις 23 Μαΐου 1906.