Κωστής Παπαγιώργης: Στα όρια του παραλόγου

[…] Όταν έφτασε στα χέρια μου ένα φύλλο της εφημερίδας «Επενδυτής» του Σαββατοκύριακου 7-8 Νοεμβρίου (σ.σ. του έτους 1998), διαπίστωσα ότι εκεί διαθέτει μιαν ολόκληρη δική του σελίδα ο Κωστής Παπαγιώργης, στην οποία γράφει και σχολιάζει ποικίλα θέματα, επίκαιρα και μη.

Στο συγκεκριμένο φύλλο ασχολείται με το θέμα του όρκου στα δικαστήρια, με τον Κώστα Αξελό και με τον Γιώργο Σεφέρη. Τα προβλήματα της φιλοσοφίας δεν μου είναι οικεία και δεν μπορώ να συμφωνήσω ή να διαφωνήσω με τον Παπαγιώργη στα όσα γράφει για τον Αξελό, στον οποίο δεν αναγνωρίζει καμιά πρωτοτυπία σκέψης και ο οποίος, κατά τον Παπαγιώργη, «ουδέποτε ανέδειξε εκ βαθέων ένα πρόβλημα και τα βιβλία του παρέμειναν στο περιθώριο των μεγάλων προσπαθειών».

«ΤΑ ΝΕΑ», 28.11.1998, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αισθάνομαι, όμως, ότι μπορώ να σχολιάσω το άκαιρο και ανεπίκαιρο σχόλιο για τον Σεφέρη, στο οποίο περιέχονται ανακρίβειες, ατεκμηρίωτοι ισχυρισμοί και, εν κατακλείδι, διαγράφεται το σύνολο της σύγχρονης ελληνικής ποιητικής παραγωγής. Δεν αμφισβητώ σε κανέναν το δικαίωμα να εκφράζει τις προσωπικές του απόψεις και εκτιμήσεις, αρκεί να υποστηρίζονται από επιχειρήματα και να φανερώνουν κάποιους, έστω και ισχνούς, συλλογισμούς, βάσει των οποίων καταλήγει σε συμπεράσματα. Ο διάλογος είναι πάντοτε ευπρόσδεκτος, όχι όμως και τα αναπόδεικτα θέσφατα που εκστομίζονται χωρίς περίσκεψη.

Ο Παπαγιώργης χαρακτηρίζει τον Σεφέρη «αυτοεξόριστο», τον θεωρεί «γραφιά της ελίτ» και διατείνεται ότι, μετά το Νόμπελ, η ελληνική κριτική «δεν βρήκε το κουράγιο να ερευνήσει λίγο τα απώτερα κίνητρα του ποιητή και να καταστήσει πιο διάφανη τη θέση του». Η συνέχεια αγγίζει τα όρια του παραλόγου: «Και μόνο η εκλογή της Έρημης Χώρας —ενός ποιήματος άσχετου με το νεοελληνικό ήθος— μπορούσε να αποτελέσει αφορμή για μια Μαύρη Βίβλο, όπου θα μπορούσαν να εκφραστούν κάποιες αντίθετες γνώμες».

Ο Σεφέρης ουδέποτε υπήρξε ή ουδέποτε υποστήριξε ο ίδιος πως ήταν αυτοεξόριστος.

Δεν αντιλαμβάνομαι τι σημαίνει «γραφιάς της ελίτ», ούτε γιατί η κριτική, αντί να ασχοληθεί με τα ποιήματά του, έπρεπε «να ερευνήσει τα απώτερα κίνητρα» ενός ανθρώπου που γράφει. Εκεί, όμως, που αισθάνομαι εντελώς ανεπαρκής να κατανοήσω το πνεύμα του Παπαγιώργη, είναι όταν διατείνεται ότι «Η Έρημη Χώρα» είναι ένα έργο «άσχετο με το νεοελληνικό ήθος». Αυτήν τη φορά δεν αντιλαμβάνομαι την έννοια του «νεοελληνικού ήθους» και αναρωτιέμαι ποια είναι εκείνα τα ξένα έργα που ανταποκρίνονται σ’ αυτή την έννοια. Δεν σκέπτεται, άραγε, ο Παπαγιώργης πού μπορεί να καταλήξουμε αποκλείοντας τη μετάφραση και απορρίπτοντας εκ προοιμίου τα έργα που δεν συμπορεύονται μ’ αυτό το «ήθος»;

Ο Παπαγιώργης νομίζει ότι ανακαλύπτει την πυρίτιδα ισχυριζόμενος ότι ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, ο Αποστολίδης (φαντάζομαι ότι εννοεί τον Ρένο) και ο Παπατσώνης είχαν κατά καιρούς εκφραστεί εναντίον του Σεφέρη.

Αγνοεί, όμως, ότι τουλάχιστον ο πρώτος και ο τρίτος έχουν ανασκευάσει τις πρώιμες και περιστασιακές αντιρρήσεις τους για την ποίησή του, όπως επίσης αγνοεί ότι ο Παπατσώνης συνδέθηκε με σταθερή έκτοτε φιλία με τον Σεφέρη. Όσο για τη γενικότερη απόρριψη της νεοελληνικής ποίησης, την οποία φαίνεται να διαγράφει συλλήβδην ο Παπαγιώργης, εναπόκειται στους ποιητές να βγουν και να υποστηρίξουν εαυτούς και αλλήλους. Παραθέτω εδώ το επίμαχο απόσπασμα:

«Τέτοιες φωνές δεν έλειπαν: ο Παναγιωτόπουλος, ο Αποστολίδης, ο Παπατσώνης κ.λπ. θα είχαν πολλά να πουν. Αλλά μέσα στη γενική ιαχή, ποιος να τους ακούσει; Ειδικά μετά το δεύτερο Νόμπελ, το πόπολο πείστηκε πλέον ότι κάτι σοβαρό τελείται στην Ελλάδα — τη χώρα της ποίησης. Αυτό είναι το μέγα ψεύδος, αλλά ποιοι να το νιώσουν;»

Παρακολουθώ από χρόνια τα γραπτά και τα βιβλία του Παπαγιώργη και ομολογώ ότι με ενδιαφέρει γενικώς η σκέψη του. Απορώ πώς έφτασε στο σημείο να γράψει και να υπογράψει ένα κείμενο του ποδαριού. Προς το παρόν, μένω με την εντύπωση πώς όσα καταμαρτυρεί στον Αξελό ίσως να ταιριάζουν και για τη δική του περίπτωση. Γράφει, λοιπόν, για τον Έλληνα φιλόσοφο: «Το δικό του στοιχείο ήταν κάτι σαν ηγεμονική στειρότητα, την οποία ο ίδιος προέβαλλε σαν υπεροπτική λακωνικότητα».

*Κείμενο του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, που έφερε τον τίτλο «Ηγεμονική στειρότητα» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» το Σάββατο 28 Νοεμβρίου 1998.

Ο λόγιος Δημήτρης Δασκαλόπουλος, γεννημένος στην Πάτρα το 1939, με σπουδές νομικής και σταδιοδρομία στην Εθνική Τράπεζα, έχει εκδώσει ποίηση, δοκίμια και μελέτες για θέματα νεοελληνικής λογοτεχνίας.

Ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος

Επίτιμος διδάκτωρ Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου (2006) και του Πανεπιστημίου Πατρών (2010), ο Δασκαλόπουλος έχει επιμεληθεί εκδόσεις έργων του Σεφέρη και έχει συντάξει βιβλιογραφίες για τον Σεφέρη, τον Γ. Κ. Κατσίμπαλη, τον Σικελιανό, τον Ελύτη, τον Μανόλη Αναγνωστάκη, τον Αλέξανδρο Κοτζιά, τη Νόρα Αναγνωστάκη, τον Κ. Π. Καβάφη και άλλους.

Το 2015 βραβεύτηκε με το βραβείο του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου του.

Ο Κωστής Παπαγιώργης (Παπαγεωργίου, το πραγματικό επώνυμό του) γεννήθηκε στο Νεοχώρι Υπάτης (στη Φθιώτιδα) το 1947 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 21 Μαρτίου 2014.

Σπούδασε νομικά στη Θεσσαλονίκη και φιλοσοφία στο Παρίσι, αλλά δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του.

Καταπιάστηκε με την εμπορία βιβλίων, τη μετάφραση φιλοσοφικών έργων, τη συγγραφή ιστορικών και βιογραφικών δοκιμίων, ενώ συνεργάστηκε με τον περιοδικό και ηλεκτρονικό Τύπo γράφοντας κριτικά άρθρα και σημειώματα.

Το 2002 ο Παπαγιώργης τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μαρτυρίας – Χρονικού για το έργο του Κανέλλος Δεληγιάννης.