Το φαινόμενο «tsundoku» ή πώς οργανώνουμε τα βιβλία που δε θα διαβάσουμε ποτέ

Ένα, δύο, τρία… και ούτω καθεξής, μέχρι περισσότερα από τριάντα βιβλία. Αυτός είναι ο αριθμός των αντιτύπων που η Andrea Aragón έχει στα ράφια του σπιτιού της, αδιάβαστα. Μια παράξενη συλλογή που, γι’ αυτή την αναγνώστρια, δεν φαίνεται ποτέ να είναι αρκετή.

Θα συνεχίσει να τα αγοράζει στα βιβλιοπωλεία, ανεξάρτητα από το αν το κάνει παρορμητικά ή προγραμματισμένα. Όπως εκείνη, πολλοί άνθρωποι αποθηκεύουν τόμους στην προσωπική τους βιβλιοθήκη χωρίς να τους ξεκινούν ή να ρίχνουν έστω μια ματιά στην πρώτη σελίδα.

Το φαινόμενο αυτό απέκτησε έναν όρο στην Ιαπωνία τον 19ο αιώνα: tsundoku. Ή, με άλλα λόγια, η συνήθεια της συλλογής βιβλίων χωρίς ποτέ να τα διαβάζει κανείς, αν και με την πρόθεση να το κάνει.

Στοίβες στον χώρο και τον χρόνο

«Μου αρέσει να τα βλέπω στοιβαγμένα. Το ένα πάνω στο άλλο, το ένα δίπλα στο άλλο, να μοιράζονται το χώρο. Δεν είναι ότι αισθάνομαι χαρά, αλλά μου προκαλεί έναν μικρό εσωτερικό ενθουσιασμό το γεγονός ότι γνωρίζω ότι έχω μια συλλογή που θα είναι σαν τη δική μου βιβλιοθήκη» λέει η Aragón.

Οι επισκέψεις της στα βιβλιοπωλεία τείνουν πάντα να κορυφώνονται με ένα νέο απόκτημα: «Έχει συμβεί κατά καιρούς να πάω σε ένα κατάστημα, να ερωτευτώ ένα εξώφυλλο και μια σύνοψη και να πω: «Το παίρνω»».

Αυτή την εμπειρία έχει νιώσει και η Beatriz Marín, ή bea_lalectora στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – έχει περισσότερους από 30.000 ακόλουθους μόνο στον λογαριασμό της στο TikTok.

«Στις μέρες μας, με τον καπιταλισμό, με τόσα νέα πράγματα που βγαίνουν, πας να αγοράσεις ένα βιβλίο και βρίσκεις τρία αντίτυπα που σου τραβούν την προσοχή, τα αγοράζεις και μετά έχεις τον χρόνο που έχεις. Πρόκειται για βιβλία… δε λήγουν, ούτε και η λογοτεχνία» εξηγεί.

Υπάρχουν άνθρωποι που, επειδή αυτή η στιγμή του διαβάσματος πρέπει να είναι τόσο ευχάριστη ή ιδανική, δεν τη βρίσκουν και, συμπεριφορικά, καταλήγουν να αναβάλλουν

Παρορμητισμός και αναβλητικότατα

Υπάρχουν δύο μεταβλητές που μπορούν να καθορίσουν αυτό το φαινόμενο, εξηγεί η Montserrat Lacalle, καθηγήτρια στη σχολή ψυχολογίας και επιστημών της εκπαίδευσης στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο της Καταλονίας (UOC).

«Η πρώτη είναι το πότε οι άνθρωποι επιδίδονται σε μια συμπεριφορά. Στην προκειμένη περίπτωση, πρόκειται για την πράξη της αγοράς ενός έργου. Υπάρχει ένα μέρος στο οποίο το άτομο αισθάνεται το συναίσθημα, μια αίσθηση σαν να το έχει ήδη διαβάσει ή να έχει ήδη τη γνώση. Και αυτή η εμπειρία είναι πολύ ευχάριστη».

Η άλλη πτυχή είναι η αναβλητικότητα. «Μερικές φορές, τη θεωρούμε ως μια συμπεριφορά που γίνεται από αδιαφορία ή έλλειψη κινήτρων, και αυτό δεν ισχύει απαραίτητα.

»Υπάρχουν άνθρωποι που, επειδή αυτή η στιγμή του διαβάσματος πρέπει να είναι τόσο ευχάριστη ή ιδανική, δεν τη βρίσκουν και, συμπεριφορικά, καταλήγουν να αναβάλλουν. Βασικά, πρόκειται για το να πηγαίνεις από μέρα σε μέρα και να διαπιστώνεις ότι η στιγμή για να το πραγματοποιήσεις δεν έρχεται ποτέ».

«Υπάρχουν ακόμα πολλοί άνθρωποι που συσσωρεύουν βιβλία, επειδή πολλές νέες κυκλοφορίες κυκλοφορούν κάθε μήνα και τα αγοράζεις με τη σκέψη ότι θα προλάβεις να τα διαβάσεις, αν όχι αυτόν τον μήνα, τον επόμενο, και μετά κυκλοφορούν πολλά άλλα» λέει η TikToker, Marín.

Γνωστική ασυμφωνία

Γιατί όμως αφήνουμε τα βιβλία αδιάβαστα, ακόμη και αν η αρχική μας πρόθεση ήταν να το κάνουμε;

«Οι άνθρωποι είναι έτσι μερικές φορές. Βάζουμε το επίκεντρο της προσοχής ή τη λύση εκεί που δεν ανήκει. Τότε γίνεται ένα είδος φαύλου κύκλου. Υπάρχουν άνθρωποι που νιώθουν ενοχές; Ναι: «Πρέπει να το κάνω, πρέπει να διαβάσω». Αλλά, περιέργως, αυτό το άτομο εξακολουθεί να αγοράζει άλλον έναν τόμο» εξηγεί η Lacalle.

«Όταν οι σκέψεις μας και η συμπεριφορά μας δεν ευθυγραμμίζονται προς την ίδια κατεύθυνση, θα πίστευε κανείς ότι αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας για να είμαστε συνεπείς.

»Λοιπόν, όχι. Αυτό το φαινόμενο το ονομάζουμε γνωστική ασυμφωνία. Αυτό που κάνουν οι περισσότεροι άνθρωποι είναι να αλλάξουν τις σκέψεις τους και να αναπτύξουν μια ιστορία που να συμβαδίζει με τη συμπεριφορά τους» λέει ο ειδικός.

Στο TikTok, η τάση #BookTok έχει πάνω από 44 εκατομμύρια δημοσιεύσεις, ενώ στο Instagram, το #Bookstagrammer έχει πάνω από 21 εκατομμύρια. Μήπως αυτά τα νούμερα υποδηλώνουν κάποιου είδους κοινωνική πίεση για την κατοχή των βιβλίων για τα οποία οι άνθρωποι μιλούν;

«Υπάρχουν ακόμα πολλοί άνθρωποι που συσσωρεύουν βιβλία, επειδή πολλές νέες κυκλοφορίες κυκλοφορούν κάθε μήνα και τα αγοράζεις με τη σκέψη ότι θα προλάβεις να τα διαβάσεις, αν όχι αυτόν τον μήνα, τον επόμενο, και μετά κυκλοφορούν πολλά άλλα»

Ugur Akdemir/ Unsplash

Τα ψηφιακά αντίγραφα βιβλίων

Η ψυχολόγος Lacalle συγκρίνει την αποθήκευση ψηφιακών αντιγράφων με άλλες παρόμοιες περιπτώσεις. «Το άτομο που αποθηκεύει ένα ηλεκτρονικό βιβλίο, όπως ακριβώς και το άτομο που αποθηκεύει φωτογραφίες, βιώνει την ίδια διαδικασία ικανοποίησης: το απλό γεγονός ότι σκέφτεται «το έχω αυτό».

»Μπορεί να μην το κοιτάξω, αλλά μου δίνει ψυχική ηρεμία ή ικανοποίηση να ξέρω ότι είναι δικό μου. Το οπτικό ερέθισμα δεν είναι το ίδιο όπως όταν κοιτάζω μια βιβλιοθήκη, αλλά το σύστημα ικανοποίησης είναι πολύ παρόμοιο» εξηγεί.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό που πωλείται δεν είναι το ίδιο το κείμενο, αλλά η έκδοση. Και ακόμη περισσότερο αν παρουσιάζεται με αποκλειστικό τρόπο. Η ύπαρξη περιορισμένων εκδόσεων, σύμφωνα με τον Marín, οδηγεί τους καταναλωτές να είναι πιο παρορμητικοί όταν πρόκειται να αγοράσουν κάτι που δεν χρειάζονται, αλλά που θα εξαντληθεί.

Άλλο tsundoku, άλλο βιβλιομανία

«Οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να το αγοράσουν τώρα, επειδή είναι η κατάλληλη στιγμή, οπότε ενθαρρύνονται να το συσσωρεύσουν, ακόμη και αν δεν ξέρουν αν θα το διαβάσουν ή όχι. Το αγοράζουν με ένα αίσθημα μεγάλης επιθυμίας, αλλά στη συνέχεια δεν ξέρουν αν έχουν χρόνο» λέει η δημιουργός περιεχομένου στο TikTok.

Το φαινόμενο αυτό, γνωστό ως βιβλιομανία, διαφέρει από το tsundoku στο ότι οι τόμοι συσσωρεύονται για να συλλεχθούν και όχι για να διαβαστούν.

Η κατοχή βιβλίων μπορεί επίσης να συνδεθεί συναισθηματικά με έναν τόπο ή ένα πρόσωπο, γεγονός που καθιστά δύσκολο να τα αποχωριστεί κανείς.

«Κάθε φορά που πηγαίνω κάπου ταξίδι, παίρνω μαζί μου ένα ή δύο αντίτυπα. Όταν επιστρέφω, συνήθως φέρνω άλλα δύο: οι φίλοι μου που επισκέπτομαι είναι αναγνώστες και συνήθως μου δίνουν μερικά. Δεν μπορώ να αντισταθώ και πάντα κάτι καταλήγει στα χέρια μου» εξηγεί η Aragón.

«…και συσσωρεύουν και συσσωρεύουν»

Σύμφωνα με την Lacalle, οι άνθρωποι δίνουν νόημα σε κάθε είδους αντικείμενα: «Αν κάποιος σας δώσει κάτι, τι νόημα του αποδίδετε; Από συναισθηματική άποψη, δεν θέλεις να αποχωριστείς αυτό που αντιπροσωπεύει, όχι το ίδιο το αντικείμενο.

Γι’ αυτό είναι τόσο δύσκολο για ορισμένους ανθρώπους να αποχωριστούν τα βιβλία και συσσωρεύουν και συσσωρεύουν».

Με αυτή την επιθυμία για κατοχή, είναι αναπόφευκτο να περιορίζεται ο φυσικός χώρος ή να μειώνεται το ενδιαφέρον για κάποια ήδη αποκτημένα έργα. Αυτό οδηγεί πολλούς να εξετάζουν το ενδεχόμενο να απαλλαγούν από ορισμένα αντίτυπα, είτε μέσω δωρεών είτε μέσω πωλήσεων.

Η Aragón υπογραμμίζει τη σημασία της μεταφοράς τους σε βιβλιοπωλεία για κοινωνικούς σκοπούς, όταν καταλαμβάνουν πολύ χώρο ή γνωρίζετε ότι δεν θα διαβαστούν. Μια θέση την οποία συμμερίζεται και η Marín: «Αν είναι στα ισπανικά, τα δωρίζω και αν είναι στα αγγλικά, τα πουλάω στο διαδίκτυο. Πιστεύω ακράδαντα ότι πρέπει να έχουν μια δεύτερη ζωή και κρατάω μόνο εκείνα που θα θελήσω να ξαναδιαβάσω».

*Με στοιχεία από elpais.com