Ζακλίν ντε Ρομιγύ: Δεν είναι δημοκρατική ιδέα το να δώσουμε σε όλους μιαν εκπτωσιακή εκπαίδευση

Δεν ξέρω ποτέ αν πρέπει να χαιρόμαστε ή όχι, όταν διαπιστώνουμε ότι η ίδια γενική εικόνα και τα ίδια δυσάρεστα φαινόμενα που ταλαιπωρούν την ελληνική εκπαίδευση παρουσιάζονται και σε άλλες χώρες. Από τη μια είναι η κρυφή ικανοποίηση ότι δεν παραδέρνουμε μόνοι στο λαβύρινθο των εκπαιδευτικών προβλημάτων· από την άλλη είναι η πικρή διαπίστωση ότι τις περισσότερες φορές οι ξένοι βρίσκονται αρκετά χρόνια πιο μπροστά από μας, και εμείς ακολουθούμε επαναλαμβάνοντας τις λοξοδρομήσεις και τα λάθη τους, πέφτοντας στις ίδιες παγίδες, χωρίς καθόλου μα καθόλου να εκμεταλλευόμαστε τις εμπειρίες των άλλων, ας είναι και μόνο για να κερδίσουμε λίγο από το χαμένο καιρό.

Διαβάζω και ξαναδιαβάζω ένα πολύ πρόσφατο βιβλίο της Ζακλίν ντε Ρομιγί, με τίτλο «Η εκπαίδευση σε απόγνωση» (σ.σ. L’enseignement en détresse). Η συγγραφέας ανήκει στους πιο γνωστούς και πολυτιμημένους επιστήμονες της Γαλλίας· είναι κλασική φιλόλογος, γνωστή και στην Ελλάδα από έργα της που έχουν μεταφρασθεί και την παρουσία της στις συναντήσεις των ομηρολόγων, στην Ιθάκη — σίγουρα μία από τις ευφυέστερες και πιο γοητευτικές προσωπικότητες των ευρωπαϊκών γραμμάτων. Το βιβλίο της αφορά τη σημερινή κατάσταση και πορεία των εκπαιδευτικών πραγμάτων στη Γαλλία, κυρίως στη Μέση και στην Ανώτατη εκπαίδευση, και διαρθρώνεται σε οκτώ ενότητες: 1. Μαρασμός, 2. Το κύμα της άγνοιας, που όλο και μεγαλώνει, 3. Η επιδίωξη της ισότητας ενάντια στο συναγωνισμό και στην επιλογή, 4. Η πολιτικοποίηση, 5. Επείγουσες πρακτικές ανάγκες ή γενική μόρφωση, 6. Η υποβάθμιση της γαλλικής γλώσσας, 7. Θεωρητικές και εφαρμοσμένες επιστήμες: μια ανέφικτη ομοιομορφία, Συμπέρασμα: ένα χερόβολο (σ.σ. χούφτα, μικρή ποσότητα) κριτικής, για μια σπορά ελπίδας.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 14.10.1984, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Δεν γίνεται να παρακολουθήσουμε εδώ τις παρατηρήσεις, τους συλλογισμούς και τα επιχειρήματα της Ρομιγί, που άλλωστε μόνο ως παράλληλα αγγίζουν ή δεν αγγίζουν την ελληνική εκπαίδευση· όμως κορφολογούμε το κείμενο, με την ελπίδα πως αποδιοργανωμένος και αποσπασματικός ο λόγος της θα μας δώσει κάτι πέρα από τη λογική του πορεία: μιαν ατμόσφαιρα και μιαν αίσθηση.

1. «Ένας παπουτσής που φτειάνει παπούτσια δε γίνεται να χαλάσει ένα κομμάτι πετσί χωρίς να πληρώσει τη ζημιά· όμως εδώ μπορεί κανείς να χαλάσει έναν άνθρωπο χωρίς να του κοστίσει δεκάρα» (Μολιέρος, Γιατρός με το στανιό, 3η πράξη, 1η σκηνή) — προμετωπίδα (σ. 43).

2. «Μερικοί λένε —το διάβασα στον Τύπο— ότι η ίδια πληγή μαστίζει και τις Ε.Π.Α.· ο αριθμός των αναλφαβήτων είναι, λένε, μεγάλος, και το κακό ξεκίνησε με την κατάργηση των εξετάσεων και των άλλων μέσων ελέγχου, που κρίθηκαν καταπιεστικά» (σ. 48).

3. «Δεν είναι σύμπτωση που οι αρχαίοι Έλληνες είχαν την ίδια λέξη —«αμάθεια»— για την άγνοια και για τη μωρία» (σ. 53).

4. «Απλώστε τις κόκκινες ποδιές σας: σε ολόκληρο τούτο το βιβλίο οι πρωταρχικές αλήθειες θα πέφτουν βροχή! Διψασμένη η γη μας τις έχει μεγάλη ανάγκη. […] Η πρωταρχική αλήθεια που θέλω εδώ να θυμίσω είναι ότι δεν μπορεί κανείς να διδάξει καλά παρά μόνο πράγματα που τα ξέρει. […] Δε φταίνε οι διδάσκοντες· φταίει το σύστημα, όταν με τη σημασία που δίνει στις συνδικαλιστικές και κοινωνικές διεκδικήσεις φτάνει να εμπιστεύεται σε ανθρώπους έργα που δεν μπορούν να τα επωμιστούν με ομαλές συνθήκες» (σ. 65).

5. «Πρέπει ακόμα να αναγνωρίσουμε ότι το φαινόμενο έχει μιαν εξήγηση: δεν είναι πολύς καιρός που ο μαθητικός πληθυσμός αυξήθηκε απότομα, έσπασε τα παλιά πλαίσια και έφερε τη μαζική εκπαίδευση στη θέση της αστικής εκπαίδευσης των περασμένων χρόνων» (σ. 69).

6. «Δεν είναι δημοκρατική ιδέα το να δώσουμε σε όλους μιαν εκπτωσιακή εκπαίδευση· και αν θεωρηθεί ότι αυτό προάγει την ισότητα, τότε μόνο με την κακή έννοια της λέξης, από την άποψη ότι τους ζημιώνει όλους. […] Γιατί αφήσαμε να χαλαρώσει η πειθαρχία και η αίσθηση της προσπάθειας ίσα ίσα την ώρα που υποδεχόμαστε ένα μαθητικό πληθυσμό μεγαλύτερο και λιγότερο καλά προετοιμασμένο;» (σ. 70).

7. «Παράδοξη συγκυρία που με υποχρεώνει, κάτω απο σοσιαλιστική κυβέρνηση που άλλο δεν κάνει από το να υμνεί τους εργαζομένους, να αναλάβω εγώ τον έπαινο της εργασίας» (σ. 76).

8. «Το κοινωνικό σύνολο την έχει ανάγκη την ποιότητα των ανθρώπων που ανατρέφει και χρησιμοποιεί. Η βιομηχανία τη χρειάζεται. Ο πολιτισμός τη χρειάζεται. Η έρευνα τη χρειάζεται. Αυτή η ανάγκη είναι επιτακτική για όλους, και έχει προτεραιότητα. Το αναγνωρίζουν, άλλωστε, αυτό δημόσια, αλλά οι σχετικές ενέργειες οδηγούν στο αντίθετο» (σ. 82).

9. «Η Ανώτατη εκπαίδευση τροποποιείται, για να αντικαταστήσει τη Μέση, που πια η ποιότητά της δεν ικανοποιεί. Όμως από την άλλη μεριά: πώς μπορεί κανείς να ξεχάσει ότι αποστολή της Ανώτατης εκπαίδευσης είναι να μορφώσει τους καθηγητές της Μέσης; Όσο το επίπεδο της Ανώτατης εκπαίδευσης πιέζεται να κατέβει, τόσο η ποιότητα της Μέσης (που την απειλούν ήδη ποικίλα προβλήματα μαθητικού υλικού) εκτίθεται από το ξεκίνημά της σε αναπόδραστο κίνδυνο» (σ. 88).

10. «Μας λένε ότι η πνευματική καλλιέργεια είναι αριστοκρατική, γιατί πολλοί δεν την έχουν. Και θεωρούν την επιλογή αυθαίρετο αποκλεισμό (segregation)» (σ. 95).

11. «Υπήρχαν στα αρχαία ελληνικά δύο λέξεις για τα αισθήματα που εμπνέει η επιτυχία: η αρνητική ζήλεια —φθόνος— και ο θετικός συναγωνισμός — ζήλος. Τον χρειαζόμαστε το ζήλο, παντού· είναι το κλειδί της προόδου. Και ακριβώς αυτόν σήμερα τον σκοτώνουν» (σ. 96).

12. «Επιτέλους, την ισότητα των εκπαιδευτικών ευκαιριών, όπως και την ισότητα μπροστά στο νόμο, τις διεκδικούμε γιατί είναι δίκαιες. Ποιος λοιπόν θα το θεωρούσε δίκαιο αυτός που δεν εργάστηκε και δεν έχει καταβάλει καμιά προσπάθεια να έχει την ίδια μεταχείριση, την ίδια ευνοϊκή κρίση, την ίδια θέση με τον άλλον; Αυτή η πλανημένη ιδέα δικαιοσύνης επηρέασε όλα τα μέτρα που αποφασίστηκαν τα τελευταία δύο χρόνια, κάπως περισσότερο αυτά που αφορούν την εκπαίδευση. Γιατί όπως καταργούν τους βαθμούς και την αξιολογική διάκριση των μαθητών, έτσι τείνουν να εξαλείψουν και τις διακρίσεις ανάμεσα στους διδάσκοντες» (σ. 96).

13. «Αν τουλάχιστο πίστευα ότι αυτή η κατάρρευση συνδέεται με τον περίφημο μετασχηματισμό της κοινωνίας, και ότι έγινε απαραίτητη με τις εξελίξεις της πολιτικής, τότε ίσως να αντιμετώπιζα τα πράγματα με περισσότερη ηρεμία. Όμως το χειρότερο είναι ότι δεν υπήρχε κανένας απολύτως λόγος για να υιοθετήσει η Αριστερά παρόμοιες ιδέες στα εκπαιδευτικά θέματα» (σ. 99).

Ας αποφύγουμε ένα λάθος. Εύκολα θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τη Ρομιγί «συντηρητική» —μήπως και «αντιδραστική»;— αν το επίπεδό της, και μια φωτεινή ζωή αφιερωμένη στη διδασκαλία και στην έρευνα, δεν μας απαγόρευαν να χρησιμοποιήσουμε πάνω της τις συνηθισμένες μας ετικέτες. Όχι! Η Ρομιγί δεν υπηρετεί ούτε τη συντήρηση —πολύ λιγότερο την αντίδραση— ούτε τον προοδευτισμό, με την κοινή έννοια. Όπως κάθε σωστός επιστήμονας και διανοούμενος, η Ζακλίν ντε Ρομιγί ενδιαφέρεται και προβάλλει τη γνώμη της για πολιτικά θέματα· δεν υπηρετεί όμως παρά μόνο την αλήθεια, έτσι απλά.

*Κείμενο του Φάνη Ι. Κακριδή, που έφερε τον τίτλο «Παραλληλισμοί» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 14 Οκτωβρίου 1984.

Ο Φάνης (Θεοφάνης) Κακριδής, ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, έφυγε από τη ζωή στις 8 Ιανουαρίου 2019, σε ηλικία 86 ετών.

Ο Φάνης Κακριδής

Στο πλαίσιο του συγγραφικού έργου του ο Φάνης Κακριδής, τακτικός αρθρογράφος στην εφημερίδα «Το Βήμα», ασχολήθηκε με την ιστορία, την ερμηνεία, την κριτική και τη μετάφραση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, καθώς και έργων ξένων πανεπιστημιακών που αναφέρονται σε αυτήν.

Η γαλλίδα Ζακλίν ντε Ρομιγύ (Jacqueline de Romilly), ελληνίστρια με διεθνή αναγνώριση, γεννήθηκε στις 26 Μαρτίου 1913 και απεβίωσε στις 18 Δεκεμβρίου 2010.

Η Ρομιγύ, η δεύτερη μόλις γυναίκα που κατέστη μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας, ανάλωσε το μακρότατο βίο της στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και σκέψης.

Η ζωή της Ρομιγύ, που το 1995 πολιτογραφήθηκε Ελληνίδα, ήταν μια αδιάκοπη σειρά συγγραφής και διδασκαλίας.