Γεβγκένι Γεφτουσένκο: «Δεν παρέλειψα τίποτε από όσα είχα σκεφτεί»

Σε ένα μυθιστόρημα που εκδόθηκε στη Σοβιετική Ένωση το 1981, δύο νέοι ανταλλάσσουν απόψεις περί ποίησης. Αφού ακούγονται διάφορα ονόματα Ρώσων λογοτεχνών, ο ένας ρωτάει τον άλλον: «Τι πιστεύεις για τον Γεβγκένι Γεφτουσένκο;».

«Έχει ήδη περάσει», του απαντά εκείνος.

Φαινομενικά, πρόκειται για μια ασήμαντη ανταλλαγή απόψεων, αλλά δεν είναι: το μυθιστόρημα ήταν του ίδιου του ποιητή Γιεβγκένι Γιεφτουσένκο.

«Babi Yar»

Τα ποιήματα του Γεβγκένι Γιεφτουσένκο, τα οποία συχνά εκφωνούσε με βαρύγδουπες κινήσεις σε χιλιάδες ενθουσιασμένους θαυμαστές του σε πλατείες, γήπεδα και αίθουσες διαλέξεων, αποτύπωναν τα μπερδεμένα συναισθήματα των νέων της Ρωσίας κατά τη διάρκεια των τεταμένων ετών μετά το θάνατο του Ιωσήφ Στάλιν το 1953.

Η φήμη ήρθε για πρώτη φορά στα σκαλοπάτια του Γεβγκένι Γεφτουσένκο το 1956, με τη δημοσίευση του «Zima Junction», το οποίο δέχτηκε σφοδρή κριτική και εξόργισε τον Τύπο. Το ποίημα δεν είχε αντισοβιετικό περιεχόμενο, αλλά άγγιξε ευαίσθητα σημεία, όπως η σύγχυση για την πορεία της χώρας μετά τον Στάλιν, που οι σοβιετικοί συγγραφείς είχαν ως επί το πλείστον αποφύγει.

Η δεκαετία του ’60, χρονιά που κυκλοφόρησε το «Babi Yar», είδε τον ποιητή να ανεβαίνει σκαλί σκαλί το βάθρο της διανόησης.

Το έργο ήταν αποτέλεσμα μιας επίσκεψης που πραγματοποίησε σε μια ρεματιά κοντά στο Κίεβο, όπου οι Ναζί είχαν διαπράξει μια σφαγή είκοσι χρόνια πριν. Η ολόψυχη ταύτιση του ποιητή με τα θύματα κατέστησε το έργο ένα από τα πιο συγκλονιστικά καλέσματα κατά του αντισημιτισμού. Το κύρος του γιγαντώθηκε όταν ο συνθέτης Ντμίτρι Σοστακόβιτς το έθεσε ως εναρκτήριο μέρος της 13ης Συμφωνίας του (1962).

Ο αντίκτυπος στο κοινό ήταν τεράστιος.

Ο Ρώσος ποιητής Γεβγκένι Γιεφτουσένκο διαβάζει το έργο του κατά τη διάρκεια της ετήσιας εκδήλωσης «Bulatovskie Reads» στο χωριό των συγγραφέων Perdelkino, έξω από τη Μόσχα, Ρωσία, 04 Αυγούστου 2011.

Ο Γεβγκένι Γεφτουσένκο είχε από καιρό εμμονή με τα ταξίδια, πρώτα εντός της ΕΣΣΔ και στη συνέχεια, καθώς έρχονταν προσκλήσεις από το εξωτερικό, οπουδήποτε στον κόσμο. Μέχρι το 1962 είχε γίνει διάσημος εκτός Ρωσίας, και εμφανίστηκε στο εξώφυλλο του περιοδικού Time. Οι δημόσιες αναγνώσεις του στη Δύση ήταν κατάμεστες και ένας λεπτός τόμος μεταφράσεων έγινε το βιβλίο με τις μεγαλύτερες πωλήσεις ξένης ποίησης στα αγγλικά.

Στη Δύση

Το 1963 ήρθε μια χρονιά κρίσης για τη σοβιετική λογοτεχνία, όταν οι αρχές προσπάθησαν να ελέγξουν τον πλουραλισμό που εκπροσωπούσαν πολλοί καλλιτέχνες και συγγραφείς, χωρίς ωστόσο να καταφύγουν σε γενικευμένη λογοκρισία. Στις αρχές εκείνης της χρονιάς ο Γιεφτουσένκο βρισκόταν στο Παρίσι, όπου το περιοδικό L’Express δημοσίευσε το έργο του «A Precocious Autobiography».

Όταν εμφανίστηκε στην εφημερίδα, αποτέλεσε το επίκεντρο μιας ολομέτωπης επίθεσης εναντίον του συγγραφέα-ενός ζωηρού νεαρού διανοούμενου. Ο ποιητής Γιεφτουσένκο μίλησε για την αγάπη του για τη γη, κληρονομιά από την αγρότισσα μητέρα του- την αγάπη του για τη λογοτεχνία, την οποία κληρονόμησε από τον λόγιο πατέρα του- τη συνάντησή του με τον Μπόρις Παστερνάκ- τους συγγραφείς που ακολούθησαν το ύφος του σοσιαλιστικού ρεαλισμού και το έργο δυτικών συγγραφέων όπως ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ, ο Τζ. Ντ. Σάλιντζερ και ο Άρθουρ Μίλερ.

Το ρίσκο που πήρε ήταν εκπληκτικό: η δημοσίευση ενός ολοκληρωμένου έργου, που αγγίζει ευαίσθητα θέματα, για ένα δυτικό αναγνωστικό κοινό θα μπορούσε να εκληφθεί (και από ορισμένους εκλήφθηκε) ως προδοσία. Η αυτοβιογραφία έδινε μια ζωντανή εικόνα της αναρχικής νεότητάς του και μια αξιομνημόνευτη σκηνοθετική περιγραφή του θανάτου του Στάλιν το 1953.

«Ποτέ δεν κατήγγειλα»

Ο Γεβγκένι Γεφτουσένκο ήταν μια μορφή πρωτεϊκή,συχνά διφορούμενη. Οι σοβιετολόγοι κατέληξαν από νωρίς στο συμπέρασμα ότι είχε πουληθεί στο καθεστώς.

Στην πραγματικότητα όμως, ο ποιητής αντιτάχθηκε στην κληρονομιά του σοβιετικού ηγέτη, Ιωσήφ Στάλιν, ενώ η εχθρότητά του τροφοδοτήθηκε από τη γνώση ότι και οι δύο παππούδες του είχαν χαθεί στις εκκαθαρίσεις τη δεκαετία του 1930. Αποβλήθηκε από το πανεπιστήμιό του το 1956 επειδή συμμετείχε στην υπεράσπιση ενός απαγορευμένου μυθιστορήματος, του Βλαντιμίρ Ντουντίντσεφ «Not by Bread Alone» ενώ αρνήθηκε να συμμετάσχει στην επίσημη εκστρατεία κατά του Μπόρις Παστερνάκ, συγγραφέα του «Δόκτωρ Ζιβάγκο» και αποδέκτη του Νόμπελ Λογοτεχνίας του 1958. Ο Γιεφτουσένκο κατήγγειλε την εισβολή στην Τσεχοσλοβακία το 1968 και αντιτάχθηκε στη σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν το 1979.

Κάνοντας την αυτοκριτική του, ο ποιητής έγραψε: «Δεν έκανα τίποτε περισσότερο από το να γράφω, ποτέ δεν κατήγγειλα- / δεν παρέλειψα τίποτε από όσα είχα σκεφτεί / … κάνοντας αυτό που ούτως ή άλλως έπρεπε να γίνει».

*Με πληροφορίες από: Guardian | New York Times | Yevtushenko: A Precocious Autobiography | Κεντρική φωτογραφία θέματος: – Ο Ρώσος ποιητής Γιεβγκένι Γιεφτουσένκο επισκέπτεται την Αίθουσα των Ονομάτων στο Μνημείο Ολοκαυτώματος Yad Vashem στην Ιερουσαλήμ στις 15 Νοεμβρίου 2007. REUTERS/Gil Cohen Magen