«Το τσίμπημα της μέλισσας»: μια οικογένεια όχι και τόσο «κανονική»

Tο «Τσίμπημα της μέλισσας» του Πολ Μάρεϊ, που μόλις κυκλοφόρησε (εκδ. Ψυχογιός, μτφ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), είχε φτάσει το 2023 στη βραχεία λίστα του Μπούκερ, όπου διαγωνιζόταν η περίφημη «τριάδα των Paul» (Murray, Lynch, Harding), με το βραβείο να καταλήγει στο «Τραγούδι του προφήτη» του Π. Λιντς (στα ελληνικά από τον «Gutenberg», μτφ. Μαρία Αγγελίδου – Άγγελος Αγγελίδης, 2024). Το «Τσίμπημα» είναι η οικογενειακή σάγκα των Μπαρνς, η οποία εκτυλίσσεται μετά την ιρλανδική κρίση του 2008, λίγο έξω από το Δουβλίνο, χωρίς η κοινωνικοοικονομική συγκυρία να παίζει πρωτεύοντα ρόλο στην αφήγηση. Στην επιφάνεια, η επιχείρηση μεταχειρισμένων αυτοκινήτων του πατέρα Ντίκι καταρρέει (αν και, όπως αποδεικνύεται, όχι μόνο εξαιτίας οικονομικών λόγων). Η μητέρα της οικογένειας Ιμέλντα ανακαλεί τα χαμένα μεγαλεία της νιότης και του πλούτου. Ο 12χρονος Πι Τζέι συναντάει τον ψηφιακό φίλο του Ίθαν στα διαδικτυακά παιχνίδια, έτοιμος να το σκάσει από το σπίτι (αυτό και αν συνδέεται με την εποχή του «Adolescnece») και η μεγαλύτερη αδερφή του Κας διανύει την έρημο της εφηβείας ανακαλύπτοντας τη φιλία, το σεξ, το ποτό και την αβεβαιότητα ενός κόσμου σε κρίση.

Οι σελίδες όπου περιγράφεται η προεφηβική και εφηβική συμπεριφορά είναι από τις καλύτερες μέσα στο «Τσίμπημα της μέλισσας», κατά τι ανοικονόμητο με τις 800 σελίδες του, τα συνεχή φλασμπάκ και ορισμένες επαναλήψεις, καθώς το παρελθόν επιμένει πεισματικά να εισβάλλει στο παρόν (ενώ το μέλλον βρίσκεται ήδη σε κρίση). Στο «Τσίμπημα της μέλισσας» καθένα από τα τέσσερα μεγάλα κεφάλαια αφηγητής ή αφηγήτρια γίνεται ένα εκ των βασικών προσώπων, γεγονός που επηρεάζει την οπτική της εξιστόρησης, αλλά και τη γλώσσα. Το κεφάλαιο της Ιμέλντα, για παράδειγμα, δεν έχει στίξη, κάτι που αντιστοιχεί όχι τόσο στη «συνειδησιακή ροή» όσο στον «ασυνάρτητο» τρόπο με τον οποίο εκφράζεται: «Ναι ξέρει πολύ καλά τι λένε εδώ πέρα για τον Ντίκι Ύστερα απ’ όλα όσα έκανε για τους ίδιους ακριβώς Λάιονς Για τους Ροταριανούς και τους Γουίνι και την ποδοσφαιρική λέσχη Κι επίσης δίνοντας δουλειά στους μισούς χαραμοφάηδες της πόλης Αχαΐρευτους που δε θα τους άφηναν να γεμίσουν ένα ράφι του σουπερμάρκετ πόσω μάλλον να γίνουν ταμίες ποιος ήταν που τους προσέλαβε και τους έδινε καλό μισθό για να σκουπίζουν το πάτωμα της έκθεσης αυτοκινήτων μονάχα ο Ντίκι ακόμα κι όταν δυσκόλεψαν τα πράγματα από σκέτη καλοσύνη!».

Η σκιά του Τζόναθαν Φράνζεν και η πολυφωνικότητα του Φώκνερ σίγουρα προβάλλουν πίσω από το μυθιστόρημα, όπου οι ιρλανδικοί θρύλοι συνταιριάζονται με τις αναφορές στον Στίβεν Κινγκ («Νεκροταφείο ζώων»), τον Ντέιβιντ Φ. Γουάλας και τις μεγάλες ποιήτριες του μοντερνισμού, Σίλβια Πλαθ, Αν Σέξτον, Ελίζαμπεθ Μπίσοπ.

Πίσω από τις αδυναμίες και τα πάθη της μικρής οικογένειας κρύβονται οι εμμονές, τα αδιέξοδα και τα πάθη της μεγάλης κοινωνίας, όπου τίποτε δεν σημαίνει χωρίς να αποκρύπτει και τίποτε δεν είναι, επειδή φαίνεται. Ιδιότητα των ηρώων εδώ είναι ότι αρνούνται: ο Ντίκι τη σεξουαλικότητά του, η Ιμέλντα την καθήλωσή της στην παλιά αγάπη για τον Φρανκ, πρόωρα χαμένο αδερφό του άντρα της, ο Πι Τζέι την ίδια την πραγματικότητα. Και οι κάτοικοι της ιρλανδικής πόλης αρνούνται τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης που είναι ήδη παρούσα με τη μορφή καύσωνα και πλημμυρών.

Όλοι πρέπει να αντιμετωπίσουν κάποια στιγμή τον πραγματικό εαυτό τους πετώντας τις μάσκες που μέχρι πρότινος φορούσαν -όπως κάνει πρώτος ο ίδιος ο συγγραφέας αφαιρώντας συνεχώς τις συμβάσεις από την αρχική εικόνα της «κανονικής» οικογένειας. Λέει προς το τέλος ένας από τους δευτερεύοντες χαρακτήρες: «Έτσι και δεν αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα, δεν πρόκειται να τα καταφέρουμε. Και για ν’ αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα, πρέπει πρώτα να βάλουμε στην άκρη όλες αυτές τις εφευρέσεις και τις μεταμφιέσεις που με τόση σπουδή συσσωρεύσαμε. Πρέπει να βγάλουμε τις μάσκες μας. Κι είναι κάτι δύσκολο, μια που έχουμε μάθει μια ζωή να κρυβόμαστε, είναι υπαρξιακά δύσκολο…Μόλις όμως το κάνετε, ο κόσμος μεταμορφώνεται. Μόλις βγάλετε τη μάσκας σας, είναι λες και όλες οι άλλες μάσκες γίνονται διάφανες και μπορείτε να δείτε ότι, πίσω από τις ατομικές ιδιοτροπίες και παραξενιές μας, είμαστε ίδιοι. Είμαστε ίδιοι στη διαφορετικότητά μας, στο ότι νιώθουμε άσχημα που είμαστε διαφορετικοί. Ή, για να το θέσω αλλιώς, είμαστε όλοι διαφορετικές εκφράσεις της ίδιας τρωτότητας και ανάγκης. Αυτό είναι που μας δένει».

Ειδική μνεία στη μεταφράστρια, που εδώ έπρεπε να κινηθεί ανάμεσα σε διαφορετικά ναρκοπέδια λόγω της πολυφωνικότητας του βιβλίου, να μεταγράψει ποιήματα των ηρώων και SMS με σλανγκ ή να εφεύρει λύσεις (όπως το «απο-κοσμωθείτε» της σ.662).