Ρωσία: «Κατάληψη» εγκαταλελειμμένου μετεωρολογικού σταθμού από πολικές αρκούδες – Μία ανησυχητική συνήθεια;

Μία σειρά φωτογραφιών πολικών αρκούδων μέσα σε εγκαταλελειμμένο αρκτικό μετεωρολογικό σταθμό έχουν προκαλέσει ανησυχία για το αβέβαιο μέλλον της επιβίωσής τους, αποτελώντας δείγμα μίας «στροφής» στην συμπεριφορά και τις συνήθειές τους.

Πιο συγκεκριμένα, τον Σεπτέμβριο του 2021, ο Ρώσος φωτογράφος άγριας φύσης Dmitry Kokh και η ομάδα του έπλεαν γύρω από την άγρια και απομακρυσμένη χερσόνησο Chukotka στα βορειοανατολικά της Ρωσίας, με την ελπίδα να επισκεφθούν το νησί Wrangel, γνωστό τόπο συγκέντρωσης των πολικών αρκούδων, όταν ο καιρός άλλαξε.

«Αντιμετωπίσαμε μια δυνατή καταιγίδα, με εξαιρετικά ισχυρό άνεμο και κύματα, και προσπαθήσαμε να βρούμε ένα μέρος για να προστατευτούμε από την καταιγίδα, επειδή το σκάφος ήταν μικρό», θυμάται ο Kokh. Καταφύγανε κοντά στη βραχώδη ακτή ενός μικρού, ακατοίκητου νησιού που ονομάζεται Kolyuchin, όπου βρίσκεται ένας εγκαταλελειμμένος μετεωρολογικός σταθμός της σοβιετικής εποχής – και έκαναν μια απροσδόκητη ανακάλυψη.

Η ανακάλυψη στον εγκαταλελειμμένο μετεωρολογικό σταθμό

«Είδαμε κάποια κίνηση στο νησί, βγάλαμε τα κιάλια μας και είδαμε πολικές αρκούδες να περιφέρονται εκεί, πολλές από αυτές, ίσως 15 ή 20», λέει ο Kokh. «Ήμασταν έκπληκτοι γιατί δεν περιμέναμε ποτέ να συναντήσουμε πολικές αρκούδες τόσο μακριά στα νότια. Αυτή την εποχή του χρόνου, θα έπρεπε να βρίσκονται ήδη στον θαλάσσιο πάγο και στο νησί Wrangel, κανονικά».

Ο μετεωρολογικός σταθμός στο Kolyuchin είχε εγκαταλειφθεί στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Το να πατήσει κανείς στο νησί για να φωτογραφίσει τις αρκούδες ήταν πολύ επικίνδυνο. Αντ’ αυτού, ο Kokh χρησιμοποίησε ένα drone, παίρνοντας το χρόνο του για να συνηθίσουν οι αρκούδες σε αυτό, και στη συνέχεια πετώντας το σιγά-σιγά πιο κοντά. Καθώς τις παρακολουθούσε, παρατήρησε και κάτι άλλο: υπήρχαν αρκούδες μέσα σε μερικά από τα σπίτια, αναφέρει δημοσίευμα του BBC.

«Συνειδητοποίησα ότι ήταν ένα τέλειο σκηνικό για φωτογράφιση, επειδή αυτά τα σπίτια είναι εξαιρετικά φωτογενή, είναι παλιά και ερειπωμένα, και τα ζώα που κοιτάζουν έξω από αυτά τα σπίτια, είναι μια τέλεια εικόνα», λέει. «Και ο καιρός ήταν απαίσιος, [υπήρχε] άνεμος και βροχή και ομίχλη, κάτι που είναι επίσης πολύ καλό για τη φωτογραφία! Έτσι, όλα ήρθαν μαζί».

Η αρκούδα στον εγκαταλελειμμένο μετεωρολογικό σταθμό. Φωτογραφία: Dmitry Kokh

Μία από τις φωτογραφίες απαθανατίζει μια αρκούδα στην είσοδο του μετεωρολογικού σταθμού και μια άλλη να κοιτάζει έξω από το παράθυρο. Με τίτλο «House of Bears», κέρδισε ο Kokh το διάσημο βραβείο Wildlife Photographer of the Year, που απονέμεται κάθε χρόνο από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στο Λονδίνο. «Είναι η καλύτερη φωτογραφία που έχω τραβήξει ποτέ και νομίζω ότι δεν θα μπορέσω να την επαναλάβω, ποτέ», λέει.

Η ανησυχητική τάση

Ο Tom Smith, καθηγητής επιστημών άγριας ζωής στο Πανεπιστήμιο Brigham Young στη Γιούτα, έχει περάσει δεκαετίες διεξάγοντας εργασίες πεδίου μεταξύ αρκούδων, συμπεριλαμβανομένων των πολικών αρκούδων, και λέει ότι δεν είναι ασυνήθιστο να βλέπει κανείς πολικές αρκούδες σε εγκαταλελειμμένα κτίρια. «Είναι περίεργα ζώα, οπότε τις βλέπουμε συχνά σε κατασκευές ή θα σκαρφαλώνουν στην κορυφή αυτοκινήτων ή αγωγών», εξηγεί. Υπάρχει, ωστόσο, μια πιο ανησυχητική τάση σε όλη την Αρκτική, λέει: καθώς λιώνουν οι πάγοι της θάλασσας, οι πολικές αρκούδες πλησιάζουν όλο και περισσότερο ή περιπλανώνται σε κατοικημένες πόλεις ή χωριά, για να τραφούν από ανοιχτές χωματερές. «Μοιραία έλκονται προς τους ανθρώπινους οικισμούς», λέει ο Smith, και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις με τους ανθρώπους.

Το πρόβλημα είναι διττό, σύμφωνα με τον Smith. Το ένα είναι ότι οι απομονωμένες, βόρειες κοινότητες χρησιμοποιούν συχνά ανοιχτούς σκουπιδότοπους κοντά στο χωριό. Η εξασφάλιση των σκουπιδιών ώστε να μην είναι προσβάσιμα, για παράδειγμα σε κάδους που προστατεύονται από αρκούδες και κλειστούς χώρους υγειονομικής ταφής, είναι δαπανηρή, επισημαίνει – και στο παρελθόν δεν ήταν απαραίτητη.

Δεύτερον, ο Smith σημειώνει ότι οι πολικές αρκούδες περνούν περισσότερο χρόνο στην ξηρά λόγω της απώλειας των θαλάσσιων πάγων λόγω της κλιματικής αλλαγής. Μετατοπίζουν επίσης τις φωλιές τους από τον πάγο στη στεριά, για να αποφύγουν τον κίνδυνο να φωλιάσουν στον όλο και πιο ασταθή θαλάσσιο πάγο, όπως δείχνει έρευνα στη βόρεια Αλάσκα. Χωρίς τους θαλάσσιους πάγους, οι αρκούδες δεν μπορούν να κυνηγήσουν την προτιμώμενη, ιδανική διατροφή τους, την πλούσια σε λίπος φώκια, και ενδέχεται να καταφύγουν σε χερσαία τροφή, είτε πρόκειται για θήραμα είτε για σκουπίδια.

«Έτσι, έχουμε μια πρόβλεψη ότι όλο και περισσότερες αρκούδες έρχονται στη στεριά, είναι όλο και πιο πεινασμένες και έλκονται από αυτά τα σημεία», λέει ο Smith. Οι λάκκοι σκουπιδιών τείνουν να βρίσκονται κοντά στα χωριά. «Εξαιτίας αυτού, μπορούμε να περιμένουμε όλο και περισσότερες συγκρούσεις με αρκούδες», προειδοποιεί.

Επιθέσεις από αρκούδες για την ανεύρεση τροφής

Τονίζει ότι οι επιθέσεις πολικών αρκούδων σε ανθρώπους είναι πολύ σπάνιες. Σύμφωνα με μια μελέτη, σε διάστημα άνω του ενός αιώνα, από το 1870 έως το 2014, υπήρξαν μόνο 73 επιθέσεις άγριων πολικών αρκούδων σε ανθρώπους, κατανεμημένες σε πέντε χώρες: Καναδάς, Γροιλανδία, Νορβηγία, Ρωσία και Ηνωμένες Πολιτείες. Είκοσι από τις επιθέσεις ήταν θανατηφόρες και 63 προκάλεσαν τραυματισμούς. Ο Smith λέει ότι οι άνθρωποι δεν αποτελούν μέρος της φυσικής διατροφής των αρκούδων και ότι «αυτός είναι ένας παγκόσμιος μύθος, ότι [οι πολικές αρκούδες] είναι η μόνη αρκούδα που παρακολουθεί και σκοτώνει ανθρώπους».

Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με όσα αναφέρει το BBC, έχουν υπάρξει περιπτώσεις όπου πολικές αρκούδες έχουν επιτεθεί σε ανθρώπους, με τις υποσιτισμένες αρσενικές αρκούδες να είναι πιο πιθανό να αποτελέσουν απειλή για τους ανθρώπους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι πεινασμένες πολικές αρκούδες που έχουν συνηθίσει στην τροφή που τους παρέχει ο άνθρωπος μπορεί στη συνέχεια να βλέπουν τον άνθρωπο ως θήραμα, σύμφωνα με την έρευνα. Ο Smith λέει ότι το πρόβλημα είναι η αυξανόμενη εγγύτητα με τους ανθρώπους και όχι οι αρκούδες που κυνηγούν τους ανθρώπους ως θήραμα: «Οι [αρκούδες] είναι εκεί για τα σκουπίδια και στη συνέχεια θα στριφογυρίσουν στο χωριό και φυσικά είναι αρκετά ικανές να ξηλώσουν πόρτες και παράθυρα. Έτσι έχουμε δει μια αύξηση σε αυτές τις αντιπαραθέσεις», λέει.

Ένα ερευνητικό έγγραφο του 2022 προειδοποιεί ότι η τροφή από ανθρώπινες πηγές – ιδίως τα απόβλητα – αποτελεί μια αναδυόμενη απειλή για τις πολικές αρκούδες. Σύμφωνα με το έγγραφο, η προσφορά τέτοιας τροφής που παρέχεται από τον άνθρωπο, συμπεριλαμβανομένης της τροφής από χωματερές, αυξάνεται. Κατά συνέπεια, ορισμένες κοινότητες στην Αρκτική έχουν δει εκπληκτικές εισβολές δεκάδων πολικών αρκούδων. Η μελέτη σημειώνει ότι όταν τους δίνεται η επιλογή μεταξύ του θαλάσσιου πάγου και των χωματερών στην ξηρά, οι πολικές αρκούδες εξακολουθούν να προτιμούν τον θαλάσσιο πάγο – γεγονός που υποδηλώνει ότι καταφεύγουν στις χωματερές από ανάγκη.

Πώς η παραμονή των αρκούδων στην ξηρά απειλεί την επιβίωσή τους

Το να περνούν περισσότερο χρόνο στην ξηρά θα μπορούσε να απειλήσει τη μακροπρόθεσμη επιβίωση των αρκούδων, λέει ο Smith, καθώς η θαλάσσια διατροφή είναι πιο κατάλληλη γι’ αυτές. Ειδικότερα, η υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος της προτιμώμενης λείας τους, των φώκιων, είναι ζωτικής σημασίας για την υγεία τους. Το λίπος, με τη μορφή λίπους φώκιας, αποτελεί περίπου το 70% της φυσικής διατροφής των πολικών αρκούδων στους θαλάσσιους πάγους. Περιέχει τη διπλάσια ενέργεια ανά γραμμάριο σε σχέση με τους μυς. Στην πραγματικότητα, όταν πιάνουν μια φώκια, οι αρκούδες τρώνε κυρίως το λίπος και αφήνουν πίσω τους το κρέας. Για να πιάσουν φώκιες, οι αρκούδες χρειάζονται θαλάσσιο πάγο – παρακολουθούν τις φώκιες πάνω στον πάγο ή περιμένουν από τρύπες που αναπνέουν στον πάγο για να εμφανιστούν οι φώκιες. Τα τελευταία 50 χρόνια, καθώς ο θαλάσσιος πάγος έχει συρρικνωθεί, ο αριθμός των πολικών αρκούδων έχει μειωθεί, σύμφωνα με μελέτες.

«Χρησιμοποιούν [το λίπος από τη φώκια] για τα πάντα: ανάπτυξη, συντήρηση, αναπαραγωγή, διατήρηση του σώματός τους ζεστό», λέει ο Smith. «Χρειάζονται μόνο μια φώκια και λίγο νερό και είναι μια χαρά. Είναι ασυνήθιστα ζώα», προσθέτει. Μπορούν να συντηρηθούν με αυτή την πλούσια σε λιπαρά, βασισμένη στη φώκια διατροφή χωρίς να υποφέρουν από διατροφικές ελλείψεις, λέει: «Είναι ένα μεταβολικό θαύμα».

Όταν δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε φώκιες και αντ’ αυτού καταφεύγουν σε λιγότερο λιπαρά θηράματα στην ξηρά, όπως τα αρκτικά πουλιά, τα αυγά πουλιών ή τροφή από χωματερές, η υγεία και τα ποσοστά αναπαραγωγής των αρκούδων μειώνονται και κινδυνεύουν να πεθάνουν από την πείνα, σύμφωνα με μελέτες. Οι πολικές αρκούδες στην ξηρά χάνουν περίπου ένα κιλό σωματικής μάζας την ημέρα, σύμφωνα με έρευνες.

«Μέρος του προβλήματος που αντιμετωπίζουμε με την κλιματική αλλαγή είναι ότι η κλίμακα της αλλαγής είναι τόσο ραγδαία», λέει ο Smith. Δεν υπάρχει αρκετός χρόνος για τις εξαιρετικά εξειδικευμένες πολικές αρκούδες, οι οποίες εξελίχθηκαν ώστε να ευδοκιμούν με τη διατροφή των θαλάσσιων θηλαστικών, να προσαρμοστούν στο να βρίσκονται και πάλι μόνιμα στη στεριά, προειδοποιεί: «Φοβόμαστε ότι αυτό το ζώο δεν είναι δυνατόν να προσαρμοστεί ξανά σε μια χερσαία, φυτοφάγο διατροφή». Αν έπρεπε να βρίσκονται συνεχώς στην ξηρά, «ως είδος, θα πέθαιναν», λέει.

Ο Smith και άλλοι ερευνητές απευθύνουν έκκληση στις κυβερνήσεις να παράσχουν χρηματοδότηση για να βοηθήσουν στην εξασφάλιση των χωματερών απορριμμάτων κοντά σε παράκτια χωριά από τις αρκούδες. «Είναι εξαιρετικά δαπανηρό. Χρειάζονται βοήθεια. Δεν θα ζητούσαμε πολλά για να ασφαλίσουμε τα σκουπίδια και να τα κάνουμε πιο ασφαλή για τους ανθρώπους και για τις αρκούδες», λέει. Διαφορετικά, οι άνθρωποι που έρχονται αντιμέτωποι με τον αυξανόμενο αριθμό αρκούδων στα χωριά τους μπορεί να τις σκοτώσουν για να παραμείνουν ασφαλείς, προειδοποιεί: «Είναι εξαιρετικά λυπηρό να βλέπεις αρκούδες να πεθαίνουν από μια αιτία που μπορεί να προληφθεί [όπως τα ανασφάλιστα σκουπίδια]».