Αξίζει να πεθαίνεις για την ελευθερία, λέει ο ρώσος σκηνοθέτης Κ.Σερεμπρένικοφ

Αγγελική Στελλάκη

«Ο Πιστός» του Κίριλ Σερεμπρένικοφ είναι μία παράξενη ταινία. Γυρισμένη στη Ρωσία με ανεξάρτητα μέσα, η ταινία δεν διστάζει να μιλήσει για την επιρροή της θρησκείας και για την αιώνια διαμάχη ανάμεσα στην οπισθοδρόμηση και την πρόοδο.

Κεντρικός χαρακτήρας της ταινίας είναι ο Βενιαμίν, ένας μοναχικός, περιθωριοποιημένος έφηβος, ο οποίος βρίσκει ανακούφιση στην Αγία Γραφή και με τις ερωτήσεις και τις εμμονές του φέρνει τα πάνω κάτω στο σπίτι και στο σχολείο. Σύντομα, ο περίγυρός του φαίνεται να επηρεάζεται από τη συμπεριφορά του νεαρού. Μόνο η καθηγήτρια Βιολογίας τολμά να τον αμφισβητήσει.

«Η θρησκεία ελέγχει το μυαλό των πάντων. Είναι ένας ομιχλώδης δογματισμός που οδηγεί σε εξάπλωση του σκοταδισμού. Οι Ρώσοι προτιμούν να ακολουθούν κάποιον ηγέτη από το να σκέφτονται μόνοι τους» λέει ο σκηνοθέτης στο in.gr και μιλά για τη δυσκολία του να γυρίζεις ανεξάρτητες ταινίες στη Ρωσία και την ανάγκη για ελευθερία στη δημιουργία.

Γιατί πιστεύετε ότι οι άνθρωποι στρέφονται στη θρησκεία;

Είναι πάντα το πιο σκοτεινό σημείο του υποσυνείδητου που προσπαθεί να αναζητήσει τρόπους να επιβιώσει από τις απογοητεύσεις. Ο νεαρός πρωταγωνιστής της ταινίας βρήκε τη θρησκεία. Στη Ρωσία, η θρησκεία βρίσκεται παντού. Όπως και στις ΗΠΑ, (έτσι και στη Ρωσία) οι ιεροκήρυκες έχουν κάνει κατάληψη στην τηλεόραση. Η θρησκεία έχει γίνει η δεύτερη επίσημη ιδεολογία. Ελέγχει το μυαλό των πάντων. Είναι ένας ομιχλώδης δογματισμός που οδηγεί σε εξάπλωση του σκοταδισμού. Οι Ρώσοι προτιμούν να ακολουθούν κάποιον ηγέτη από το να σκέφτονται μόνοι τους. Αν και η Εκκλησία είναι διαχωρισμένη από το Κράτος, η ορθόδοξη θρησκεία αναλαμβάνει δράση σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας: στον στρατό, τους θεσμούς, τον πολιτισμό και κυρίως την εκπαίδευση. Υπαγορεύει τι είναι καλό και τι κακό και ακολουθεί την επίσημη ιδεολογία.

Η ταινία είναι διασκευή ενός θεατρικού του Μάριους φον Μάγενμπουργκ. Πώς έφτασε στα χέρια σας και πώς αποφασίσατε να το τοποθετήσετε στη σύγχρονη Ρωσία;

Το θεατρικό του Μάριους φον Μάγιενμπουργκ ανέβηκε στο θέατρο Schaubühne στο Βερολίνο. Του έγραψα μία επιστολή, ζητώντας του την άδεια να το διασκευάσω. Ανέβασα την παράσταση στο κέντρο Gogol, ένα θέατρο του οποίου είμαι υπεύθυνος εδώ και τρία χρόνια και ήταν πολύ επιτυχημένη. Στη συνέχεια αποφάσισα να την κάνω ταινία. Ο Μάριους μου είπε ότι έγραψε το θεατρικό αφότου διάβασε τη Βίβλο και ανακάλυψε κάποιες πολύ παράξενες φράσεις, πολύ βίαιες, με διπλό νόημα. Αισθάνθηκε ότι, αποκομμένες από το ευρύτερο πλαίσιο, οι φράσεις αυτές μπορούσαν να περιγράφουν το αντίθετο της αγάπης και της αδελφοσύνης. Έτσι, αποφάσισε να καταγράψει αυτές τις διφορούμενες εκφράσεις. Έτσι γεννήθηκε το θεατρικό, στη βάση της ιδέας ότι ήταν εύκολο να διαστρεβλώσεις το νόημα των Γραφών. Στο θεατρικό, όπως και στην ταινία, γίνεται συγκεκριμένη αναφορά στις Γραφές. Το κοινό έπρεπε να γνωρίζει ότι αυτές οι φράσεις ήταν αυθεντικές. Δεν βγήκαν από τη φαντασία μου.

Η ταινία είναι ανεξάρτητη. Πόσο δύσκολο είναι για έναν κινηματογραφιστή να βρει χρηματοδότηση στη Ρωσία;

Δεν είχαμε καθόλου κυβερνητική χρηματοδότηση. Συνειδητοποιήσαμε ότι ίσως και να είμαστε η μοναδική ρωσική ταινία που έχει ταξιδέψει στο εξωτερικό και η παραγωγή της έχει γίνει αποκλειστικά από ιδιωτικούς πόρους. Υπάρχει στη Ρωσία ένα είδος οικονομικής λογοκρισίας, υπό την έννοια ότι το επίσημο κινηματογραφικό ταμείο της κυβέρνησης δεν θα στήριζε ποτέ οικονομικά μια τέτοια ταινία. Γενικά είναι αδύνατο να γυριστεί μια ταινία στο ρωσικό σύστημα χωρίς τη βοήθεια του ταμείου. Ρώτησα τους παραγωγούς εάν φοβούνται για τα πολιτικά ζητήματα και για τα θρησκευτικά ζητήματα που θίγει η ταινία, τα οποία δεν είναι καλό να συζητά κανείς στη Ρωσία αυτή τη στιγμή. Μου είπαν: «Όχι, θα είναι μια ανεξάρτητη ταινία». Γυρίσαμε την ταινία στο Καλίνινγκραντ, μία πρώην γερμανική πόλη που έγινε ρωσική μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκεί βρήκαμε το σχολείο, τα παιδιά, το διαμέρισμα του κεντρικού χαρακτήρα.

Η ταινία μιλά για τον συντηρητισμό που έρχεται σε σύγκρουση με τον προοδευτισμό. Σε μία περίοδο που ο εθνικισμός βρίσκεται σε άνοδο -όπως και οι διχασμοί που βασίζονται στη θρησκεία- ποιο πιστεύετε ότι είναι το κλειδί για να συνεχίσουμε να κάνουμε βήματα προς τα εμπρός;

Η ελευθερία. Το να είσαι ειλικρινής με τους πάντες είναι ζήτημα κρίσιμης σημασίας. Είναι μία Αρχή για την οποία αξίζει να πεθάνεις ή αξίζει να ζεις. Πιστεύω ότι οι χαρακτήρες της ταινίας παλεύουν για το δικό τους όραμα στη ζωή. Είναι μία μάχη διαφορετικών συνειδήσεων. Για αυτόν τον έφηβο το ζήτημα είναι, φυσικά, μια έκρηξη τεστοστερόνης και τα κορίτσια δεν του δίνουν σημασία. Αντιμετωπίζει και μια οικογενειακή κρίση: δεν υπάρχει πατέρας, η μητέρα είναι χαζή. Κανείς δεν τον καταλαβαίνει και πρέπει να κάνει κάτι για τον εγωισμό του, να κάνει κάτι για να πει στον κόσμο: «Εδώ είμαι». Πρόκειται για ένα πρόβλημα που οδηγεί σε βία, σε καταστροφή.

Σε μία σκηνή της ταινίας οι χαρακτήρες μαλώνουν για το θέμα της ομοφυλοφιλίας. Σε μία χώρα που έχει ψηφίσει έναν σκληρό νόμο κατά των δικαιωμάτων των LGBT οργανώσεων, πόσο δύσκολο ήταν για εσάς να ασχοληθείτε με ένα τέτοιο θέμα; Πόσο δύσκολο ή εύκολο είναι για έναν σκηνοθέτη ή καλλιτέχνη στη Ρωσία να μιλήσει για οποιοδήποτε θέμα θέλει;

Φτιάξαμε την ταινία χωρίς φόβο. Ίσως επειδή υπάρχει μια νέα γενιά ρώσων παραγωγών που είναι πολύ έξυπνοι, μορφωμένοι και που δεν αισθάνονται φόβο. Είναι φανταστικό. Για παράδειγμα, μου δίνει ελπίδα το γεγονός ότι ανέβασα μία θεατρική παραγωγή βασισμένη σε κείμενα του Χάινερ Μίλερ και σε αυτήν 20 γυμνοί άνθρωποι βρίσκονταν στη σκηνή επί δύο ώρες. Άνδρες και γυναίκες. Όταν κάποιοι στη Ρωσία είδαν την παράσταση, μού είπαν ότι θα με σκοτώσουν, ότι θα απαγορεύσουν την παράσταση και εγώ τους ρώτησα: «Για ποιο λόγο; Εναντίον ποιου πράγματος στρέφεται; Κατά της εξουσίας; Κατά του Πούτιν;» Δεν συνέβη τίποτα και θα συνεχίσω να δουλεύω κατ’ αυτόν τον τρόπο. Είναι φανταστικό.

* Η ταινία «Ο Πιστός» θα προβάλλεται στις κινηματογραφικές αίθουσες από την Πέμπτη 15 Δεκεμβρίου, σε διανομή weirdwave.

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ