Η αντιδημοκρατική εκλογή από τη «βάση»

Το να υποστηρίζει κανείς πως η εκλογή ηγεσίας ενός κόμματος από τη «βάση» αποτελεί μια αντιδημοκρατική επιλογή είναι κάτι που ίσως ξενίζει. Ασε που υπάρχει και ο κίνδυνος να μπλέξει κανείς στα γρανάζια της συγκυρίας και να του προσάψουν, αυτοί που διαβάζουν χωρίς «να διαβάζουν», μια άμεση στήριξη στον κ. Τσίπρα που δήλωσε πως δεν χρειάζεται εκλογή για να αποκτήσει κύρος ηγεσίας. Η θέση μου για την αντιδημοκρατικότητα της εκλογής ηγετών από τη «βάση» είναι πάγια.

Την υποστήριξα άλλωστε και όταν ο Γιώργος Παπανδρέου πρώτος την εφάρμοσε στην Ελλάδα και στο ΠΑΣΟΚ. Είχα προβλέψει τότε πως αυτή η εξέλιξη οδηγεί στην απαξίωση του λεγόμενου μετανεωτερικού κόμματος – ΜΚΟ. Λίγο έλειψε η εκλογή από τη βάση να καταστρέψει και τη ΝΔ.

Το 1910 ο μεγάλος γερμανός κοινωνιολόγος Ρόμπερτ Μίχελς μελετώντας την κομματική ζωή των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων κατέληξε στη διατύπωση του περίφημου «σιδηρού νόμου της ολιγαρχίας». Σύμφωνα με τα συμπεράσματά του, σε όλα τα κόμματα διαμορφώνονται ολιγαρχικές δομές, οι οποίες οδηγούν στη συγκέντρωση εξουσιών σε μικρές μειοψηφίες. Από τότε τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα αναζητούσαν μηχανισμούς αντίστασης σε αυτόν τον νόμο. Η πιο σταθερή αξία που ανακάλυψαν ήταν η λειτουργία εσωκομματικών τάσεων.

Οι τάσεις όμως δυσκόλευαν τη ζωή των ηγετών. Και έτσι στα τέλη του 20ού και στις αρχές του 21ου αιώνα «ανακαλύφθηκε» η εκλογή από τη βάση που υποτίθεται έθετε τέλος στην «εξάρτηση» του ηγέτη από τις «φατρίες» στο κόμμα. Τίποτε αναληθέστερο. Στην ουσία υποχρέωνε σε μια αδιαμεσολάβητη σχέση μεταξύ ηγέτη και βάσης. Και αδιαμεσολάβητη σχέση σημαίνει μη δημοκρατικά αντιπροσωπευτική σχέση. Στην εποχή της «ρευστής» πολιτικής και της μεταδημοκρατίας οι ηγεσίες έχουν μεγάλα προβλήματα στη νομιμοποίηση των συνεχών εναλλαγών στις θέσεις τους. Αυτό έπρεπε να αλλάξει με την εκλογή από τη «βάση».

Βεβαίως η εκλογή από τη «βάση» δεν προκαλείται μόνο από τις ανάγκες των αμφισβητούμενων ηγεσιών. Αυτή η πολιτική επιβλήθηκε και στο πλαίσιο μιας αντίληψης για λιγότερη πολιτική που ήρθε να συμπληρώσει μια πολιτική για λιγότερο κράτος. Θεοποιήθηκε έτσι, στο όνομα μάλιστα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, η εκλογή από μια χαλαρή «βάση» φίλων και όχι μελών.

Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία σε εθνικό επίπεδο εκφράζεται από όλους τους έχοντες δικαίωμα ψήφου πολίτες, αλλά δεν ισχύει το ίδιο και εντός των κομμάτων. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία στα κόμματα είναι τα συνέδριά τους και η εκεί εκλογή οργάνων και ηγεσίας. Οι ψηφοφόροι εκφράζουν την αντιπροσώπευση ενός κόμματος σε εθνικό επίπεδο, τα μέλη του την αντιπροσώπευση μέσω της εκλογής οργάνων σε δημοκρατικά συνέδρια.

Καταργώντας, με την εκλογή από τη «βάση», τα μέλη ενός κόμματος μιλάμε για αποθέωση της «άμεσης» και όχι της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Αυτό θέλουμε; Η συζήτηση έτσι όπως γίνεται κρύβει το πραγματικό ζητούμενο που είναι ο εκδημοκρατισμός των κομμάτων.