Ενα ακόμη σύμπτωμα ανορθολογισμού

Ενα από τα ερωτήματα που προσπαθούν οι κοινωνικές επιστήμες και οι επιστήμες μελέτης της συμπεριφοράς να ερμηνεύσουν είναι το γιατί ο άνθρωπος, πάρα τα πνευματικά εργαλεία που διαθέτει, υιοθετεί ανορθολογικές ιδέες, ψευδοεπιστήμες και κάθε είδους αναπόδεικτες θεωρίες.

Για τον σκοπό αυτό έχουν χυθεί τόνοι μελανιού σε πνευματικά ντιμπέιτ για το κατά πόσο είναι έμφυτος ο ορθολογισμός, για το ποιος ορίζει την τρέλα και το παράδοξο, για το πώς εξηγείται το φαινόμενο ασυμφωνίας ανάμεσα σε αυτό που πιστεύουμε κι αυτό που πράττουμε, για τη μακρά λίστα των γνωστικών προκαταλήψεων που επιδεικνύουμε. Θα ήταν λοιπόν πολύ πρόχειρο να προσπαθήσει να ερμηνεύσει κανείς με μια – δυο αράδες, όπως τείνουμε να εκφραζόμαστε στην εποχή της ψηφιακής επικοινωνίας, το σκεπτικό και την απόφαση, εν τέλει, των καλαματιανών συμπολιτών μας που έβαλαν τέλος στην πιλοτική χρήση του 5G φοβούμενοι ανικανότητα.

Αλήθεια, όμως, είναι ως φαινόμενο τόσο εξαιρετικό; Οχι δα. Η αίσθηση της απειλής από μια νέα τεχνολογία είναι τόσο παλιά όσο και ο φόβος για ό,τι δεν μπορούμε να αντιληφθούμε με τις πέντε βασικές αισθήσεις μας, που ερμηνεύει περισσότερο πειστικά την ανασφάλεια προς οτιδήποτε λειτουργεί παράγοντας ακτινοβολία.

Ολοι θυμόμαστε αυτά που λέγονταν όταν βγήκαν στην αγορά τα πρώτα κινητά και όλοι ξέρουμε κάποιον, λογικό κατά τα άλλα, άνθρωπο που υποψιάζεται ότι κάτι κακό θα του συμβεί από τον φούρνο μικροκυμάτων.

Τα τελευταία χρόνια, η αδιαμεσολάβητη αφιλτράριστη πληροφόρηση του Διαδικτύου παντρεύτηκε με την ανασφάλεια της κρίσης και την αμφισβήτηση των ελίτ και μαζί λειτούργησαν σαν μια αυξητική ορμόνη για τις πιο κοινές προκαταλήψεις μας και, άρα, για κάθε πιθανή κι απίθανη ανοησία, από τις ιλαρές (π.χ. μας ψεκάζουν) ως τις πιο επικίνδυνες (π.χ. οι φαρμακοβιομηχανίες θέλουν το κακό μας).

Για να το πούμε απλά, σε μια κοινωνία στην οποία ο καθένας μπορεί να πολιτεύεται ψευδόμενος πάνω σε αντικειμενικά δεδομένα όπως οι αριθμοί, να παρέχει ψευδοεπιστημονικές υπηρεσίες υγείας, να προσφέρει τεστ προσωπικότητας, μαγικά μαντζούνια κι επιστολές του Ιησού, ελεύθερα, στη βάση του δικαιώματος συναινούντων ενηλίκων να απατώνται και να αυταπατώνται, είναι μάλλον υποκριτικό να λοιδορούμε τους Καλαματιανούς που φοβούνται για την αναπαραγωγή του είδους τους. Ας κοιτάξουμε λίγο τι γίνεται γύρω μας καλύτερα, με ειλικρίνεια όμως.